Qarǵynǵa qarsy amal

Qyzyl sýǵa qapysyz qamdanýǵa sebep te bar. Sońǵy jyldary óńir tasqyn sýdyń taqsyretin tartýmen keledi. Bıyl da qar mol. Onyń ústine aýa raıyn kúni buryn boljap ta bolmaıdy. Erterekte qubylmaly kezeńdi «túske deıin meıiz, tústen keıin kıiz» dep beınelep aıtqanymen, ejelden qalyptasqan tepe-teńdik, aýa raıynyń minezi sál ózgergen. Aqpannyń aqyrǵan aıazynan keıin sylbyrap jaýyn da jaýa salýy múmkin. Kún kúrt jylynyp, qasat qar erip ketpese de, dalanyń mańdaıy tership, býsana jipsip jatatyn kezi az emes. Al kóktemniń erte álde kesh kelerin eshkim tap basyp aıta almaıdy. Sondyqtan, qaýpi kóp qaterli kezeń qarbalastyryp, eki aıaqty bir etikke tyqpaýy úshin erterek aldyn alǵan abzal.

– Kúni buryn saraptamalar jasap, zertteý júrgizgen kezimizde óńirde sý basý qaýpi bar 128 eldi meken nazarǵa alynyp otyr, – deıdi tótenshe jaǵdaılar departamentiniń tótenshe jaǵdaılardy aldyn alý basqarmasynyń bastyǵy Erken Berlibekov, – taıaýda jos­pardan tys otyrys ótkizip, sý tasqynyna daıyn bolý máselesi taldandy. Jumys barysyndaǵy jekelegen keıbir kemshilikter men oryn alyp otyrǵan olqylyqtar da nazardan tys qalǵan joq.

Oblysta 2021-2023 jyldarǵa arnalǵan sý tasqynyna qarsy is-sharalardyń Jol kartasyn júzege asyrý boıynsha birqatar sharalar qolǵa alynǵan. О́ńirde jalpy quny 23,8 mlrd teńge bolatyn 8 jol kartasyn júzege asyrý josparlanyp jatyr. Onyń ishinde Atbasar qalasyn jıekteı ótetin, jyl saıyn erte kóktemde arnasynan asa tasyp, jergilikti halyqty ábden ábigerge salatyn Jabaı ózeniniń arnasyn bıiktetip, nyǵaıtý kózdelýde. Ári qyzyl sý irkilmeı aǵyp ótýi úshin ózen túbin tereńdete, jyldar boıy jınaqtalyp qalǵan laıdan arshý da josparlanýda. Jylandy men Jabaı ózenderiniń túıisken jerine de aıryqsha nazar aýdarý qajet. Qos arnadan lyqsyp kelgen mol sý ózen ańǵarynyń tómendeý jerin jyryp, Atbasar qalasyna qaýip tóndiredi. Osy aýdandaǵy Sadovyı eldi mekeniniń mańynan ózen ańǵaryna bıik, berik etip qorǵanys beketin salý kózdelgen. Eger ózenniń tarylǵan arnasyn keńeıtip, erigen qar sýynyń erkin ótýine tıisti jaǵdaı jasalmasa, bógettiń de qaýqary shamaly bolmaq. Bıyl osy másele myqtap eskeriletin syńaıly. Borısovka aýylynyń mańyndaǵy Jabaı ózeniniń ańǵary bıiktetilmek. Dál osyndaı jumys Selınograd aýdanynyń Orazaq aýylynda da qolǵa alynbaq. Bul jerde de jyl saıyn qyzyl sýǵa baılanysty qaýip týyndaıdy. Ýaqytty utymdy paıdalanyp, Nura ózeniniń jaǵalaýyn bıiktetip, arnasyn múmkindiginshe tereńdetken lázim. Zerendi aýdanynyń Shaǵalaly aýylynyń irgesin jalap ótetin Shaǵalaly ózeni de qar sýy mol bolǵan jyldary minez kórsetetini bar. Onyń sebebi, ózen arnasynyń tarylyp, astyna qoqys jınalýy. Seń júrgen kezde tar arnalar bitelip, bógesin bolady. Sandyqtaý aýdanyndaǵy Balkashın aýylynyń irge­sin kókteı ótetin Jabaı ózeniniń jata­ǵan arnasy da qyzyl sýǵa ıe bola almaı­dy. Nátıjesinde, tasqynnyń taqsyretin talaı tartqan jergilikti jurt «aýzy kúıgen úrlep ishedi» degendeı bıyl da alańdaýly. Astrahan aýdanynyń Kolýton stansasynyń boıynda da jyl saıyn qyzyl sý qaýpi týyn­daıdy.  

Kúni buryn josparlanǵan 8 sharanyń jeteýi boıynsha jobalyq-smetalyq qujat­tary ázirlengen. Bir jaqsysy, Atbasar qalasy­na sý tasqyny qaýpi bar aımaqtardan turǵyn­dardy kóshirý úshin 200 páterlik turǵyn úıdiń qurylysy júrgizilýde. Qury­lys jumysyna 4 mlrd teńgeden astam qarajat bó­lingen. Osylaısha, jyl saıyn qyzyl sý­dan qaýiptenip, aýyl-aımaqty sýǵa aldyrǵan­sha, ótkir másele birjola sheshimin tapqany ábden durys.

– Byltyr aqpan aıynda sý kózderi men qolat-qaınaýdaǵy, tipti jazyq jerlerdegi qar kólemin boljaý jumystary júrgizil­di, – deıdi basqarma basshysy, – qyzyl sýdyń qaýpin tap basyp bilip otyrǵanymyz artyqtyq etpeıdi. Mundaı boljamdy naý­ryz týa myqtap qolǵa alyp, qyzyl sý júre bastaǵan kezde apta saıyn ótkizemiz.

О́ńirdegi eń basty másele, gıdrotehnıkalyq qurylǵylardyń ábden tozyǵy jetkendigi. Bul másele qanshama ýaqyttan beri aıtylyp kele jatsa da, áli kúnge deıin ońynan sheshilgen joq. Máselen, oblystaǵy qurylǵylar otyz jyldan astam ýaqyt boıy úzdiksiz jumys istegendikten, ábden tozyǵy jetken. «Jaman aıtpaı jaqsy joq» demekshi, kóktemgi qar sýynyń synaǵy surapyl bolsa, tótep berýi de neǵaıbyl. Mamandardyń esepteýine qaraǵanda, 70 paıyzynyń tozyǵy jetken.

– Jan-jaqty tekserýlerdiń nátıjesi boıynsha 3 gıdrotehnıkalyq qurylǵynyń apatty jaǵdaıda ekeni belgili bolyp otyr. Atap aıtqanda, Bulandy aýdanyndaǵy «Ivankovskaıa», Shortandy aýdanyndaǵy «Negizgi», Býrabaı aýdanyndaǵy «Vedenovka» bógetteri. Oǵan qosa, 18 qurylǵynyń qana­ǵattanǵysyz ekenin aıta ketetin bolsaq, jaǵdaıdyń qanshalyqty kúrdeli ekeni kórinip tur. Bul oraıda, Arshaly aýdanyndaǵy «Anarkól», Astrahan aýdanyndaǵy «Qyzyl juldyz», Bulandy aýdanyndaǵy «Prohorov-Kolokolovskaıa» bógetteriniń jaǵdaıy tipti aýyr, – deıdi Erken Kóshpaıuly.

Qazir osy kemshilikterdi joıý jumys­tary ishinara qolǵa alynǵan. Máselen, «Ivankovskaıa» bógeti is júzinde tolyǵymen bosatylyp, sý burý kanaly jabdyqtalýda. «Negizgi» bógeti boıynsha aýdannyń bıýdjeti­nen 40 mln teńgege jýyq qarajat bólinip, jón­deý jumystary júrgizilýde. Mine, osyn­daı qadaý-qadaý is qolǵa alynǵanymen, tutas­taı alǵanda áli de qaýip az emes.    

«Erte qamdanǵannyń esesi ketpeıdi» delingenimen, jyl saıyn bıýdjetten qyrýar aqsha bólinetin osy sharýanyń birjola tap-tuınaq­taı aıaqtalmaıtyny qaıran qaldy­rady. Baǵyttalǵan mol qara­jatqa endigi ózen ań­ǵaryn qopsyǵan topy­raqpen emes, qorǵa­synmen quıyp tastaıtyn ýaqyt boldy.

Aqmola oblysy