Medısınadaǵy ozyq emniń elordada iske asýy
О́mirdi armanshyl, maqsatty jandar alǵa súırep otyrady. Qazaqstannyń Eńbek eri, Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynyń prezıdenti Serik Aqsholaqov – sondaı jannyń qatarynan. Ár kezdesken saıyn óz salasyn ilgeriletýge degen bir armanyn aıtyp qalatyn Serik Qýandyqulynyń sáýleli emniń myqtysy – gamma-pyshaqty armandap, aıtyp júrgenine biraz bolǵan-dy.
Jalpy, ashylǵannan beri buryn elimizde joq 70-ten asa jańa tehnologııa endirilgen ortalyqtyń basshysy, naýqastardyń ómirin uzartýda tynbaı eńbektenip júrgen úlken ordanyń dem berýshisi S.Aqsholaqovqa «Kópten oılaǵan maqsatqa jetip, taǵy bir arman iske asty. Gamma-pyshaq emin kútken jandar úshin budan asqan qýanysh joq shyǵar?» degenbiz áńgimege tartyp.
«Ras aıtasyz, ornatamyz degen maqsatpen aldymen mamandarymyzdy shetelderde daıarladyq, Úkimettiń qarjy bólýimen qymbat qondyrǵyny satyp aldyq. Bálkim, byltyr da ashar ma edik, oǵan pandemııa kedergisin jasady. Biraq shúkir, bıyl jaz osy apparatty kútip júrgen jandarmen birge qýanyp, gamma-pyshaq búgingi tańda 83 adamdy emdeýden ótkizdi. Qondyrǵy TMD-da úsh-aq elde Reseı men Belarýsta, sosyn Orta Azııada eń alǵashqy bolyp bizdiń ortalyqta ashylyp otyr. Osynyń ózi memlekettiń medısınaǵa qanshalyqty mán beretinin aıqyndaı túsedi», dedi dáriger aǵynan jarylyp.
S.Qýandyquly aıtsa aıtqandaı, Orta Azııa men Reseıdiń bizben shektesetin aımaqtary úshin eń jaqyn ornalasqan, qalasa medısınalyq týrızmmen kelip emdele alatyn asa tıimdi gamma-pyshaqty kórýge asyqtyq.
Jalpy, bul ortalyqta neırohırýrgter bastyń ishindegi qatparlardyń qoınaýyna tereńdep, ondaǵy qan tamyrlardy da ınvazıvti, endovaskýlıarly emdeýler jolǵa qoıyldy. Jaramsyz omyrtqalardy aýystyratyn 3D arqyly omyrtqa jasalyp, ony ár pasıenttiń ereksheligine laıyqtap shyǵarý búgingi otandyq ǵalymdarmen birlese atqarylýy da – sonyń bir aıǵaǵy.
Qazaq ánin tyńdap
jatyp em alý da –
bir baqyt
Gamma-pyshaq ornalasqan bóliktegi alǵashqy pasıentterdi emge daıarlaý bólmesiniń esigin ashqanda, shyraıly júzinde erekshe jylylyǵy jarasqan meıirger Álııa Bekına egde tartyp qalǵan apaıǵa qazir ne isteletinin táptishtep túsindirip jatyr eken. Muqııat tyńdap otyrǵan naýqastyń kóńili de qalypty kórindi. «Siz sál demalyp otyra turyńyz», dep pasıentti jaıǵastyryp bolyp, bizge moınyn burǵan.
«Ortalyqta ashylǵan kúnnen beri isteımin. Al bul jumysym ózime keremet unaıdy, sebebi komandamyz myqty, bir otbasy múshesi tárizdimiz. Aldymen Máskeýdegi Býrdenko atyndaǵy ınstıtýtta gamma-pyshaqpen qalaı jumys isteýdi úırenýge bardym. Osyndaı ǵajaıyp múmkindigi bar apparat bizdiń Ulttyq ortalyqta bolyp, sonda pasıentter emdeledi-aý degen oıdyń ózinen kózim janyp, erekshe qulshynyspen úırendim. О́zimniń osy emge qatystylyǵymdy maqtan tutamyn, baqytty sezinemin. Negizi medısınalyq meıirger pasıenttermen kóp ýaqytyn ótkizedi ǵoı. Munda da solaı syrqat jandy MRT, KT zertteýlerinen ótkizgende, barlyq daıarlaý kezinde, odan kútý bólmesinde janynda bolyp, em alarda jatqyzyp, basty qozǵalmaıtyndaı bekitip odan shyqqan soń da janynda júremin. Em óte dybyssyz, esh jeri aýyrtpaı ótedi, sosyn tipti jaıly bolsyn dep mýzyka qoıyp qoıamyz. Pasıentter qazaq ánderin tyńdaǵandy jaqsy kóretin bolǵandyqtan, nebir áýezdi ánder men kúılerdi jınaqtap qoıdyq. Emdi sondaı janǵa jaıly etip alýdyń ózi nege turady», deıdi Á.Bekına.
«Altyn standart» dep tekke atalmaǵan
Neırohırýrg Nurzat Syǵaıdyń aıtýynsha, bul emdi neırohırýrgııada «Altyn standart» deıtin kórinedi. Sebebi munda árbir operasııadan soń neırohırýrgter qorqatyn túrli asqynýlarǵa oryn joq. Ekinshiden, ánsheıinde operasııaǵa daıyndyqta pasıenttiń shashyn alý qajet, tańerteń tamaq ishpeýi kerek deıtin bolsa, munda tipti dástúrli hırýrgııadaǵydaı aýrýdy reabılıtasııadan ótkizýdiń de qajeti joq. Tańǵy asyn iship alyp, osynda kelip emin alǵan soń-aq úıine baryp, eger jumysta júrse onysyn jalǵastyra beredi.
«Pasıenttegi patologııa anyqtalyp, onyń qaterli me, qatersiz isik pe ekeni aıqyndalǵan soń, soǵan sáıkes gamma sáýleniń dozasyn beremiz. Eger isik qaterli bolsa, onda kóbirek doza jiberiledi, óıtkeni qaterli isiktiń ári qaraı óristemeýiniń jolyn kesetindeı mólsherde bolmasa, emniń tıimdiligi kemıdi. Eń uzaq em 5,6 saǵat júrdi, al eń qysqasy 14 mınýttyń ishinde ótti. 5 jarym saǵat em jasaǵanda bir mezette 16 oshaqqa doza jiberdik. Sonyń ózinde naýqas aýrý basatyn dárini bir ret qana ishti de, ertesine úıine ketti. Aýrýdyń ózine de jaıly, jalpy emdeýde de osyndaı artyqshylyqtary mol bolǵandyqtan, bul manıpýlıasııany «Neırohırýrgııanyń altyn standarty» dep ataıdy», deıdi N.Syǵaıuly.
Gamma-pyshaqtyń neırohırýrgııadaǵy ozyq úlginiń biri ekenine daý joq. Qazirgi ýaqytta mamandar basta isik bolǵan jaǵdaıda burynǵydaı radıkaldy, basty trepanasııalap, súıekti ashyp operasııa jasaýdan góri qan shyǵarmaı, mıdyń ishine úńilip, em jasaıtyn osy ádisti qolaıly sanaıdy. Keı jaǵdaıda isiktiń iri kólemin dástúrli túrde alyp tastap, al tereńde, óte qıynda jatqandaryn osy sáýle arqyly emdeýdiń tıimdiligine den qoıýda.
«Pasıentterdi bul em-shara úshin irikteý qalaı júrgiziledi?» dep suraq qoıdyq mamanǵa.
«Onyń eki joly bar. Alǵashqysy, kózbe-kóz konsýltasııada naýqasty qarap, aýrý tarıhymen, zertteý qorytyndylarymen tanysamyz. Eger gamma-pyshaq kórsetkishi bolsa, oǵan ataýly bir kúnge shaqyrtý qaǵazyn beremiz. Al ekinshi jol boıynsha, eger pasıent elordadan alystaǵy, shalǵaı mekenniń turǵyny bolsa, elektrondy poshta arqyly jibergenderin kórip, qashyqtan onlaın keńes berip, qaı ýaqytqa, qandaı zertteýlermen kelýi tıistigin aıtyp, shaqyrtý jiberemiz. Gamma-pyshaqtan em alýdyń ereksheliginiń biri, biz aýrýda birden qandaı ózgeris bolǵanyn kóre almaımyz. Eger isik qatersiz bolsa, jazylǵanyn kórýge bir jyl kútýge týra keledi, al qaterlilerde tezirek baıqalady. Sosyn bir aıta keterligi, syrqattyń bastan ózge sút bezi, ókpe obyry tárizdi aýrýynan bas mıǵa túıirshikter atqylap isik oshaqtary paıda bolsa, onda olardyń qatary kóbeımeý úshin tezirek emge shaqyrýǵa tyrysamyz. Sanyna, kólemine sáıkes qarap, tym kóp bolsa emdi birneshe kezeńmen júrgizemiz. Alǵashqysynda on shaqtysyn, odan keıin taǵy bir shoǵyryn emdeımiz. О́tkende sondaı eki-úsh naýqasty arasyna úsh apta salyp qaıtalap ótkizgende aldyńǵy isikterdiń kóleminiń kishireıgenin kórip, qýanyshymyzda shek bolmady», deıdi neırohırýrg.
Jaqsydan qalǵan tuıaqtyń jaqsylyǵy
Áńgimeniń basynda meıirbıke aıtqandaı, gamma-pyshaqpen jumysty tutas komanda júrgizedi eken. Medısınalyq fızık Rýslan Sársenov, neırohırýrg Nurzat Syǵaı, meıirbıke Álııa Bekına ár pasıent boıynsha atqarylǵan iske baǵa berip, qajet kezinde syndarly eskertýin jasap, asa bir shyǵarmashylyqpen qosa úlken jaýapkershilik moınyna túskenin sezinip, birlese qımyldaıdy.
«О́ıtkeni biz Qazaqstanda tuńǵysh qolǵa alynǵan istiń eń bastaýynda turmyz. Qazaq «Aldyńǵy arba qalaı júrse, sońǵy arba solaı júredi» dep beker aıtpaǵan. Sondyqtan ózimizden keıingi jas býyn ókilderin osy jumysqa tartyp, úıretip shyǵarmaqpyz. Ári jaqsylap jolǵa qoıylsa, jetistigimiz jalpyǵa jarııa etilse, ózge elderden kelip te emdeledi. Ol bizdiń otandyq medısınadaǵy týrızmdi damytýǵa da qosatyn úlesimiz bolady», degen Nurzat dáriger bar qazaqqa tanymal, el qurmettegen marqum Áshirbek Syǵaıdyń balasy eken.
Oǵan «Bul joldy qalaı tańdadyńyz?» degende: «Mádenıet salasynda ákemniń joly óte bıik, al ol jetken shyńdarǵa jetý – ekitalaı nárse. «Bala ákeden bir mysqal kem týady», deıdi halqymyz. Bul – birinshiden. Ekinshiden, bala kezimnen bıologııa, anatomııaǵa qyzyǵýshylyǵym kóp boldy. Jáne dárigerliktiń bir artyqshylyǵy, adamǵa jasaǵan kómegińniń áseri kóz aldyńda ótedi. Al saıasatkerler men óner salasyndaǵylardyń jasaǵandarynyń áseri qanshalyqty boldy, ony baǵamdaýǵa jyldardyń ózi azdyq etetindeı kórinedi. Árıne, onyń paıdasy bar, alaıda bir mezette ańǵara almaısyń, al munda alǵan bilimińniń, jıǵan tájirıbeńniń, óz saýsaǵyńmen istegenińniń nátıjesin tez arada kóresiń. Kómegińdi jasap, kásibińniń násibin kórip, marqaıasyń. Neırohırýrgııany tańdaýyma kelsek, bul erekshe sezimtaldyqpen astasqan, óte bir qıyn da, názik sala. Adamnyń basy, onyń mıy óte kúrdeli, sondyqtan osy qıyn mamandyqty tańdadym», deıdi dáriger.
Jaqsydan qalǵan tuıaqtyń jaqsy maman atanyp, Otanda tuńǵysh ret qolǵa alynǵan jaqsy istiń bastaýynda bolýyn biz de jaqsylyqqa jorydyq.
