Fınlıandııa NATO quramyna enedi, al Shvesııanyń jospary qandaı?

«Borıs Djonsonnyń Fınlıan­dııa men Shvesııaǵa Ulybrıtanııa atynan joldaǵan qaýipsizdik týraly jazbasha kepildemesi NATO quramyna kirý maqsatynda jasal­ǵan úgit-nasıhattan da asyp tús­ti», deıdi shved sarapshylary. Sol­tústik Eýropa boıynsha Atlan­ta ke­ńesiniń dırektory Anna Vıs­lan­der Borıs Djonsonnyń qol qoıǵan qujaty halyqaralyq keli­sim­sharttyń kepildemesi emes, saıa­sı deklarasııa ekenin jetkizdi. Sony­men qatar ol qazirgi aýmaly-tók­peli kezeńde brıtandyqtardyń bul áre­keti el qaýipsizdigi úshin mańyz­dy qadam bolyp otyrǵanyn atap ótti.

Borıs Djonson eki elge sapary kezinde halyqty Reseıden qaýip tóne qalǵan jaǵdaıda tutas NATO-nyń ózi bolmasa da, negizgi mem­­le­ket­terdiń olardy qorǵaýǵa da­ıyn ekenderin aıtyp, sendirýge ty­rysty. О́zge memleketter de Djon­sonnyń sózin rastaǵandaı boldy. Shvesııa Syrtqy ister mı­nıstri Enn Lındeniń Vashıng­tonǵa sapary kezinde AQSh-tyń Mem­­lekettik hatshysy Entonı Blın­­ken el ishindegi qaýipsizdikti qam­­ta­ma­syz etetinin jetkizdi. Son­daı-aq Ger­manııa kansleri Olaf Shols te Shvesııa premer-mı­nıstri Magdalena Andersson men onyń fın áriptesi Sanna Marın Ber­­lınge barǵan kezderinde olar­dyń NATO-ǵa músheligin qoldaýǵa ýáde berdi.

Fınlıandııa táýekel etti

Ulybrıtanııa premer-mı­nıstri­niń úgit-nasıhat jumys­tary­nan soń kóp kúttirmeı Fın­lıandııa prezıdenti Saýlı Nıı­nıstıo men premer-mınıstri Sanna Marın NATO quramyna kiretinin málimdedi.

«NATO-ǵa múshe bolý elimiz­diń qaýipsizdigin nyǵaıtady. Sondyqtan biz kidirmesten NATO-ǵa múshelikke ótinish beremiz», dedi Fınlıandııa basshysy men premer-mınıstri birlesken málimdemesinde.

Bul málimdemeden keıin eldiń saıası tulǵalary men qoǵam bel­sendileri pikirlerin bildire bastady. Fınlıandııa saıasatkeri Elına Valtonen Fınlıandııa prezıdenti men premer-mınıstriniń NATO-ǵa dereý kirý týraly sheshimine baılanysty Ulybrıtanııanyń Sky News basylymyna suhbat berdi.

«Fınlıandııa ondaǵan jyldar boıy beıtarap el boldy, biraq biz shyǵystaǵy kórshimizdiń qaýip­terin eshqashan umytqan emes­piz. Biz eshqashan Keńes Odaǵy­nyń quramynda bolǵan emespiz, óıtkeni biz buryn Reseı men Keńes Odaǵyna qarsy soǵysqanbyz. Biraq qazir zaman basqa. Kórshimizdiń odan beter agressıvti, tosyn minez tanytqanyn kórip otyrmyz. Son­dyqtan el qaýipsizdigi úshin NATO-ǵa kirýdiń kezi keldi», dedi saıasatker.

Fınlıandııanyń NATO-ǵa kirýine baılanysty Reseı qaýip tóndirýi múmkin be degen suraqqa ol «NATO – qorǵanys odaǵy. Son­dyqtan Fınlıandııa bolsyn, múm­kin Shvesııa bolsyn bolashaqta óz erkimen nemese halyqtyń sheshi­mimen NATO quramyna kire­tini sóz­siz. Biz demokratııalyq elmiz jáne ǵasyrlar boıy saqtap kele ja­t­­qan qundylyqtarymyzdy qor­­ǵa­­ǵymyz keledi», dedi Elına Valtonen.

Shvesııa NATO quramyna ene me?

«Shvesııa úkimeti eldiń NATO-ǵa kirýine resmı sheshim qabyldaý úshin aldaǵy dúısenbide qosymsha otyrys ótkizedi. Kezdesýden keıin aıtarlyqtaı ózgerister oryn almasa, NATO quramyna ený týra­ly ótinish dereý beriledi», dep habarlady shved aqparat kóz­deri. Shved saıasatkeri Ennı Lıof Fın­lıan­dııanyń NATO-ǵa kirýin Shve­sııany da áreket etýge shaqyrý retinde qabyldaǵanyn jetkizdi.

«Syrtqy dúnıeniń kózi endi Shvesııa men Fınlıandııaǵa aýdy. Shvesııa Fınlıandııamen birge Skan­dınavııa jáne Baltyq jaǵa­laýy aımaqtaryndaǵy qaýip­sizdikti jaqsartýǵa tıis memleket», dep jazdy ol óziniń Twitter paraqshasynda.

Osylaısha eki ǵasyr beıtarap­ pozısııany ustanǵan Shve­sııa bul kózqarasyna tusaý salmaq. Synshylar bolsa Shve­sııa­nyń óz ustanymy joǵyn alǵa tartyp, ózge eldermen bir baǵytta jyljyp otyrǵanyn aıtady. Sonymen qatar Borıs Djonsonnyń úgit-nası­haty myqty bolyp, Shve­sııa­ny NATO quramyna enýdi ıter­­­me­ledi deýshiler de tabyldy. Mun­­­daı pikir ıelerine Shvesııa sa­rap­shylarynyń jaýaby da daıyn.

«Ulybrıtanııa – álemdik tarıhta óz ornyn oıyp alǵan elder­diń biri. Onyń Brexit nemese Partygate saıasaty Shvesııanyń kóz­qarasyn múldem ózgertpeıdi. Biz Ulybrıtanııanyń Ýkraınany áý bastan qoldaǵanyn kórdik, bul atalǵan elge senim arttyrdy. Biz áli de Ulybrıtanııanyń EO múshe bolýyn qalaımyz», dedi shved sarapshysy Fegersten.

Qalaı dese de eń bastysy halyq bul máselede úkimetti qoldap otyr. Kún saıyn shyǵatyn shved bas­pa­sóziniń biri Aftonbladet gazeti júrgizgen saýaldama nátıjesi eldiń NATO-ǵa kirýin qoldaıtyn turǵyndardyń sany kún saıyn ósip otyrǵanyn kórsetýde. Máse­len, qazir múshelikti qoldaı­tyn halyqtyń sany 61 paıyzǵa jetken. Al baspasózdiń 20 sáýirde ja­rııalanǵan saýaldamasy shved­terdiń 57 paıyzy NATO-ǵa qosy­lýdy qoldaıtynyn kórsetken edi, naýryz aıynda bul kórsetkish 51%-dy qurady.

Odaqtas eki eldiń NATO qura­my­na kirýge sheshim qabyl­daýynan góri olardyń qaýipsizdik alıansyna tolyq múshe bolýy qıynǵa soqpaq túri bar. Stokgolm men Helsınkıdiń ótpeli kezeńi 12 aıǵa sozylýy múmkin. О́ıtkeni NATO-nyń 30 memleketiniń árqaısysy olardyń músheligin ratıfıkasııa­laýy qajet.

Al qaýipsizdik sarapshylaryn Skandınavııa el­deriniń pikirtalasyna Reseı­diń únsiz qalyp otyrǵany tańǵal­dy­ryp otyr. Ádette Reseı mundaı saıa­sı áreketterge jalǵan aqparat taratýmen jaýap beretin edi. Bul joly tynysh otyr. Olar Reseı kelesi kezeńde múshelikti tolyqtaı qoldaıtyn 30 memlekettiń birine qarsy áreket etýi múmkin degen boljam jasap otyr. Onyń ishinde kıbershabýyl, jalǵan aqparat taratý naýqandary, elektrondy aralasý, áýe keńistikke kirý sekildi qadam kútetinderin jasyrmady. Reseı barlyq áreketin ózge elderge túsiniksiz bolý maqsatymen oılastyryp, kútpegen jerden shabýyl jasaıdy deıdi sarapshylar.

NATO nelikten Ýkraınaǵa ásker jibermeı otyr?

Ýkraınaǵa qansha jaqtas bolǵanymen NATO zardap shegýshi elge ásker jibere almaı otyr. Onyń sebebin olar «Ýkraına NATO-ǵa múshe bolmaǵandyqtan, alıans ony jaqtaýǵa mindetti emes» dep tú­sin­dirdi. Eger NATO elderiniń ás­kerleri Ýkraınadaǵy reseılik ásker­lermen qaqtyǵysatyn bolsa, bul Reseı men Batys arasyndaǵy jan­jalǵa ulasýy múmkin dep qaýip­tenedi. Sondyqtan NATO mú­sheleri Ýkraınaǵa qoldaý kór­setý úshin qoldan kelgenniń bá­rin jasaýǵa nıettimiz, biraq ásker­­lerimizdiń Ýkraınaǵa ótip ket­peýin qamtamasyz etýimiz kerek dep otyr. Alaıda olar Slovakııa, Majar­stan, Bolgarııa jáne Rýmynııa­da kópultty urys tobyn qurý ıdeıasyn maquldady, óıtkeni atalǵan el­derdiń úsheýi Ýkraınamen shek­tesedi, sondyqtan bul kezde NATO-nyń qatysýy mindetti ári qajet-aq. Sonymen qatar búginde NATO elderi Reseıdiń basqynshylyǵyna qarsy áreket kórsetý úshin Ýkraı­naǵa mıllıard dollardy quraıtyn qarý-jaraq jetkizýde.

Shyǵys Eýropada NATO-nyń qansha áskeri bar?

Osy ýaqytqa deıin NATO-nyń Baltyq teńizinen (soltústiginde) Rýmynııaǵa (ońtústiginde) deıin sozylǵan áskerleri boldy. Olar 2014 jyly Reseı Qyrymdy annek­sııa­lap alǵannan keıin ornalas­ty­rylǵan. Qazir NATO Reseı jáne Ýk­raınamen shektesetin elder­di 40 myń adamnan turatyn qaýip­sizdik kúshterimen qamtyp otyr. Olar áskerı ushaqtar men kemeler arqyly teńizderdegi qaýipsizdikti qada­ǵalaýda. Oǵan qosa AQSh NATO-nyń Estonııa, Latvııa, Lıt­va jáne Polshadaǵy tórt kóp­ult­ty urys tobyna, sondaı-aq Rý­my­nı­ıa­daǵy kópultty brıgadaǵa qo­sym­sha ásker jiberedi dep kútilýde.

Nelikten Reseı NATO-ǵa qarsy?

О́ıtkeni Ýkraına 2008 jyly NATO-ǵa múshelikke enýge usynys berdi. 2014 jyly Reseı Qy­rymǵa basyp kirer aldynda qoıǵan talap­tarynyń biri Ýkraınanyń NATO-ǵa qosylýyna jol bermeýi boldy. Reseı NATO Shyǵys Eýropa elderi arasynan jańa múshelerdi qabyldaý arqyly ózderiniń saıası yqpaldy aımaǵyna basyp kirip jatyr dep esepteıdi.

Gúlnar JOLJAN,

«Egemen Qazaqstan»