Saılaýdy QHR men Aýstralııa baqylaıdy

Osy ýaqytqa deıin Papýa-Jańa Gvıneıada saılaý halyq pen bılik arasyndaǵy túsinispeýshilik saldarynan oryn alatyn zorlyq-zombylyqpen ótken. Ásirese 2017 jyly sońǵy ulttyq saılaý kúni bolǵan atys kezinde 200-den astam adam qaza taýyp, búlikshiler úkimet qyzmetkerleri daýystardy burmalady dep daý shyǵarǵan bolatyn. Katolıktik kásipqoılar qoǵamynyń prezıdenti, sarapshy Pol Harrıknen bıylǵy saılaýda 2017 jyldaǵy saılaýdan da zor zorlyq-zombylyq bolýy múmkin degen qaýip baryn aıtady. «2012 jyldan beri saılaýshylar tizimin jańartýǵa qatysty máseleler shıelenisti kúsheıtedi. Bul tizim jańartylǵan joq, ol 2017 jylǵy saılaýda da qoldanyldy, sodan beri saılaý komıssııasy eshteńe istemedi. Kóptegen jastar osy saılaýda daýys berýden bas tartýy múmkin», dedi Harrıknen. Sonymen qatar ekonomıka pániniń muǵalimi Macholopa LaVeıl 2007, 2012 jáne 2017 jyldardan beri saılaýǵa baılanysty zorlyq-zombylyq pen ólim-jitim kóp tirkelgenin aıtady. «2017 jyly 204 ólim tirkeldi, bul ózge saılaýlarmen salystyrǵanda eń joǵary kórsetkish. Qazirgi ýaqytta da saılaý prosesi ózgere qoıǵan joq, osyny eskerip 2017 jyldaǵy zorlyq-zombylyq deńgeıinen de joǵary bolatynyn kútýge bolady», dedi LaVeıl.

Sarapshylar aıtqandaı, elde keleńsiz oqıǵalar bastalyp ta ketken. Daýys berýge daıyndyq kezinde jergilikti BAQ mamyrda jáne úgit-nasıhat kezeńinde saılaýǵa baılanysty 28 adam qaza bolyp, birnesheýiniń jaraqat alǵanyn, yqtımal kandıdattyń ómirine qastandyq jasalǵanyn, saılaý komıssııasynyń múshesin atyp ketkenin jáne bes kóliktiń órtengenin habarlady.

Osydan soń bıylǵy saılaýdy Aýstralııa men Qytaı muqııat baqylap otyr, Qytaı Syrtqy ister mınıstri Van I maýsymnyń basynda elge ekonomıkalyq jáne qaýipsizdik kelisimin saqtaý nıetimen at basyn tiregen edi. «Al aýstralııalyq áskerıler eldegi ulttyq saılaýdy uıym­dastyrýǵa kómektesý úshin Pa­pýa-Jańa Gvıneıaǵa keldi», dep jazdy Kanberra Taıms. Aýs­tra­lııalyq áýe kúshteriniń kon­tıngenti jergilikti bılik or­gandaryna jiberilý jospar­lanýda, sonymen qatar olar lo­gıstıka jáne áýe kóligin qamta­masyz etedi. Operasııaǵa jaýapty general-maıor Skott Ýın­ter aýstralııalyq ushaqtar saı­laý jáne daýystardy sanaý kezin­de saı­laý materıaldary men qyz­met­kerlerdi tasymaldaıtynyn aıtty.

«Papýa-Jańa Gvıneıadaǵy saılaý kezindegi úgit-nasıhat jumystary óte qymbat, naýqandy qarjylandyrýǵa mıllıondaǵan kın jumsalady», deıdi qarjy­gerler. Máselen Papua New Guinea Today jergilikti aqparat quraly osyǵan deıin el premer-mınıstri Djeıms Marape 2022 jyldaǵy saılaýǵa jalpy 400 mıllıon kın bólinedi dep habarlaǵanyn aıtady. Saılaý komıs­sary Saımon Sınaı da saı­laýǵa daıyndyq týraly ber­gen brıfınginde Papýa-Jańa Gvıneıanyń premer-mınıstri men onyń úkimeti 2022 jylǵy jalpy saılaýdy ótkizý úshin PNG saılaý komıssııasyna (PNGEC) tolyq qarjylyq qoldaý kórsetetinin aıtty. «Saılaý komıssııasyna jumsalatyn 400 mıllıon kındi biz 2022 jyldyń bıýdjetinen bóle­miz», dedi ol. Sondaı-aq Saımon Sınaı 2017 jyly saılaý naý­qanyna 399 mıllıon kın bólin­genin, al saılaýdyń ózine 278 mln kın, qaýipsizdikke 121 mıl­lıon kın jumsalǵanyn eske saldy. Al 2012 jyly saılaý­ǵa 235 mln kın jumsalǵan. Sarap­shylar bul qarjyny bul da­laǵa ketken shyǵyn dep sanaıdy. «Qazirgi ýaqytta keıbir kandı­dat­tar jappaı jarnamaǵa ǵana emes, sonymen qatar merekelerdi uıym­das­tyrýǵa jáne kóp jaǵdaıda saılaýshylardy aqshamen jáne basqa da syıaqylar­men satyp alýdyń amalyn jasa­dy, bul zańsyz», deıdi Harrık­nen. Sonymen qatar ol «negizi kóp­tegen saılaýshylar depýtattyń Par­lamenttegi ókilinen usy­nylǵan zańdardy zerttep, úkimet jumysyn baqylaı otyryp, onyń ornyna taýarlardy, jumys oryndaryn, jerleý rásimderin tóleýdi jáne kolledjde oqý aqysyn tóleýdi kútedi», dep halyqtyń únin jetkizdi.