Ǵalymjan Pirmatov: «Ulttyq Banktiń bazalyq mólsherlemege qatysty sheshimi ınflıasııa boıynsha maqsatqa birden emes, orta merzimdi perspektıvada qol jetkizýge baǵyttalǵan»

– Qurmetti Ǵalymjan Oljauly, sońǵy ýaqytta Ulttyq Bank ba­zalyq mólsherlemeni eki márte kó­terdi. Al keıingi joly ony ózgerissiz saq­tap qaldy. Mundaı sheshim qabyl­daýǵa ne sebep boldy?

– Bul sheshim osy jyldyń mamyr-maýsym aılarynda júrgizilgen boljamdyq raýndtyń qorytyndysy negizinde qabyldandy. Biz ınflıasııa ósip, jyl sońyna qaraı 13-15 paıyz deńgeıinde qalyptasady dep boljap otyrmyz.

2022 jylǵy naýryzdan bastap geosaıası jaǵdaıdyń shıelenisýiniń jáne Qazaqstannyń qarjy naryǵyna qysymnyń aıtarlyqtaı kúsheıýiniń saldarynan elimizde ınflıasııa údeı túskenin eskergen jón. Reseı Fede­ra­sııasyna qarsy sanksııalarǵa baılanys­ty jahandyq jetkizilim tizbegindegi problemalardyń kúrdelenýi álemdegi ón­diris qunynyń qymbattaýyna alyp kelip otyr. Sheshim qabyldaǵanda biz osy faktorlardyń barlyǵyn eske­remiz.

Orta merzimdi kezeńde ınflıasııany báseńdetý maqsatymen ınflıasııa­men kúres jáne ekonomıkanyń ósýi arasyndaǵy teńgerimdi eskere otyryp, biz bazalyq mólsherlemeni 14 paıyz deńgeıinde saqtap qaldyq.

Bazalyq mólsherlemeniń joǵary bolýy kontrsıkldik bıýdjet saıasatymen jáne syrtqy ınflıasııalyq qysymnyń álsireýimen birge 2023 jyly ınflıasııanyń 7,5-9,5 paıyzǵa deıin baıaýlaýyna yqpal etedi.

– Al Reseıdiń Ortalyq banki ınflıasııa men geosaıası faktorlarǵa qara­mastan, bazalyq mólsherlemeni tómen­detý baǵytyn ustandy. Nelik­ten bizdiń Ulttyq Bank, kerisinshe, aqsha-kredıt saıasatyn qataıtýdy jalǵastyryp keledi?

– Keıbir sarapshylardyń Qazaq­stan men Reseı ortalyq bankteriniń bazalyq mólsherlemelerin salystyratyny ras. Reseı banki bıyl aqpan aıynda negizgi mólsherlemeniń 9,5 paıyzdan 20 paıyzǵa deıin – eki ese artýynan keıin ekonomıkanyń quldyraýynan bolyp jatqan deflıasııalyq prosesterdi eskere otyryp, qarjylyq turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin ony 9,5 paıyzǵa deıin tómendetti. Sondaı-aq Reseıde birneshe aptadan beri deflıasııa baıqalyp otyr, maýsymdyq túzetilgen ınflıasııa sońǵy ýaqytta mejelengen deńgeıden aıtarlyqtaı tómen boldy, bul rette mólsherelemeni qarqyndy tómendetý – zańdy qubylys.

Reseıdegi jaǵdaıǵa qaraǵanda, Qazaq­standa resessııa kútilmeıdi, keri­sin­she, iskerlik belsendiliktiń, sura­nystyń ósýi jaǵdaıynda qosym­sha fıskaldyq ımpýls aıasynda ınflıa­sııalyq qysymnyń odan ári kúsheıýi kútilip otyr. Osy oraıda Reseı men Qazaqstandaǵy bazalyq mólsher­lemelerdi salystyrý durys emes.

– Keıbir sarapshylar bazalyq mólsherleme kóterilse de, onyń aıtarlyqtaı nátıjesi bolmady dep sanaıdy. Inflıasııanyń ósý qar­qyny da tez boldy. Sonda bul shara shynymen tıimsiz bolyp shyqty ma?

– Ulttyq Bank ınflıasııalyq targetteý rejiminde aqsha-nesıe saıasatyn júrgize otyryp, ortamerzimdi perspektıvada ınflıasııalyq maqsatqa qol jetkizýdi kózdeıdi. Makroekonomıkada qabyldanǵan sheshimderdiń birden ná­tıje bermeıtinin túsiný kerek. Ult­tyq Banktiń aǵymdaǵy sheshimi ın­flıasııa boıynsha maqsatqa birden emes, birneshe aıdyń kóleminde qol jet­kizýge baǵyttalǵan.

Ulttyq Bank orta merzimdi nysanaly baǵdarlardan boljanatyn ınflıasııa traektorııasynyń alshaqtyǵyn qysqartý úshin barlyq qajetti sharany qabyldap otyr, ınflıasııalyq targetteýdiń máni de osynda.

Ázirge biz stavkany tómendetýge sebep kórip otyrǵan joqpyz. Mól­sher­leme 2024 jyldyń aıaǵynda targetteletin dıapazonǵa jaqyndaıtyn traektorııaǵa sáıkes ınflıasııa deńgeıi azaıǵan jaǵdaıda tómendeıdi.

– Bazalyq mólsherlemeni kóterý ekonomıkany kredıtteý úshin tıimsiz degen pikir bar. Ult­tyq Bank ekonomıkany nesıeleý qan­sha­lyqty tómendegenin anyqtaý úshin qandaı da bir taldaý jasady ma? Statıstıka bul týraly ne aıtady?

– Negizi, ekonomıkany nesıelendirý máseleleri – Qarjylyq retteý jáne qarjy naryqtaryn damytý Agent­tiginiń quzyretinde. Ulttyq Bank óz tarapynan 2021 jyldyń shilde aıynan aqsha-kredıt saıasatyn qatańdatý sıklin bastady. Eger berilip jatqan jańa nesıelerdi qarastyratyn bolsańyz, onyń kólemi, ásirese bızneske berilip jatqan nesıeler, aıtarlyqtaı qomaqty. Mysalǵa, ótken jyldyń ózinde bızneske berilgen jańa kredıtter 20,3 paıyzǵa ósip,11,1 trln teńgege deıin jetti. Ekonomıkaǵa berilgen nesıelerdiń jalpy kólemi 24,8 paıyzǵa, 19,5 trln teńgege deıin ósti. Iаǵnı nesıelendirý azaıǵan joq. Al bizdiń ortaq maqsatymyz – beriletin nesıeniń sanyn emes, sapasyn arttyrý. Esińizde bolsa, osydan jıyrma shaqty jyl buryn el ekonomıkasy qarqyndy ósip, halyqqa nesıe berý údeı túsken. Biraq odan sapaly nátıje shyǵa qoıǵan joq.

Ulttyq Bank bazalyq mólsherleme boıynsha sheshim qabyldaǵanda ınflıasııamen kúres pen ekonomıkanyń ósýi arasyndaǵy teńgerimdi eskere otyryp, ınflıasııany tómendetý boıynsha neǵurlym ıkemdi ssenarııdi tańdady.

– Qazir Ulttyq Bankke qos mandat berý máselesi kóp aıtylyp júr. Buǵan qatysty ustanymdaryńyz qandaı?

– Ulttyq Banktiń quzyretinde ın­f­lıasııanyń maqsatty kórsetkishterine qol jetkizýge múmkindik bere otyryp, ekonomıkanyń ósýine tikeleı áser etetin nemese ony tikeleı yntalandyratyn tetikter joq.

Álemdik tájirıbede, shynymen de, ortalyq bankterdiń qos (kóp) man­datty qoldaný tájirıbesi bar. Alaıda bul ınflıasııasy burynnan tómen ári turaqty damyǵan elderge ǵana tán. Sondaı-aq kóp jaǵdaıda mundaı ortalyq bankterdiń basty maqsaty – baǵa turaqtylyǵyn saqtaý, al ekonomıkalyq ósý (ekonomıkalyq saıasat) mandaty ekinshi orynda qalady.

Qazir elimizde joǵary ınflıasııa oryn alyp otyrǵan jaǵdaıda Ulttyq Banktiń aqsha-kredıt saıasatyn turaqtandyrýshy rólin saqtap qalýy áldeqaıda mańyzdy.

– Nelikten Ulttyq Bank teń­ge­niń rýblge qatysty tikeleı baǵa­myn qalyptastyrý máselesin qaras­tyr­maıdy?

– Ulttyq Bank ulttyq valıýta baǵamynyń erkin ózgermeli qaǵı­dattaryn ustanady.

Maýsym aıynda rýbldiń baǵasy barlyq valıýtaǵa, eń aldymen, AQSh dol­laryna qatysty aıtarlyqtaı nyǵaıdy. Osyndaı nyǵaıý Reseı Federa­sııasynda engizilgen kapıtal qoz­ǵalysyn shekteý sharalary, ener­gııa resýrstaryn qosa alǵanda, negizgi eksporttyq taýarlardyń joǵary ba­ǵalary aıasynda, ımporttyń aıtarlyq­taı qysqarýymen birge oryn aldy. Buryn engizilgen valıýta­lyq shekteýlerdiń aıtarlyqtaı jeńil­deýine qaramastan, Reseı rýbli munaı men gazdyń joǵary baǵasy men ımporttyń tómen kólemi aıasynda nyǵaıýyn jalǵastyrdy.

О́z kezeginde, teńgeniń Reseı rýb­line qatysty aıyrbas baǵamy tikeleı qalyptaspaıdy, ol teńge men rýbldiń dollarǵa qatysty baǵamyna qaraı jekeleı qalyptasady. Teńge/rýbl naryǵy derbes qalyptasý úshin bizdiń memleketter arasyndaǵy saýda-sat­tyq teńesýi qajet. Al qazir bizdiń Re­seıden ákeletinimiz Reseıge aparaty­nymyzdan áldeqaıda kóp jáne bizdiń taýar satýshylarymyz óz taýar­laryn Reseıge satqanda teńgege emes, valıýtaǵa satqandy tańdaıdy. Son­dyqtan teńgege degen suranys tómen.

Qubylmaly aıyrbas baǵamy saıasatyn ustaný – teńgerimsizdikterdiń jınaqtalýyn boldyrmaıdy jáne sonymen qatar eldiń altyn-valıýta rezervterin saqtaýǵa múmkindik beredi. Sondyqtan rýblmen nemese kez kelgen basqa valıýtamen parıtetke áser etý maqsatynda ulttyq valıýtanyń aıyrbas baǵamy boıynsha kez kelgen amaldy jasaýǵa jol berilmeıdi.

– Dollar baǵamy naryq shartyna qaraı qalyptasyp otyr ma jáne Ulttyq Bank buǵan rasymen aralaspaı ma?

– Ulttyq Bank valıýtalyq ıntervensııalardy jáne valıýta nary­ǵynda júrgizilgen barlyq operasııa týraly aqparatty aıdyń sońynda ashyp kórsetedi. Ulttyq Bank ishki valıý­ta naryǵynda júrgizilgen opera­sııalardyń kólemin jáne olardy júrgizý sebepterin jarııalap otyrady. Sonymen qatar teńge baǵa­my­nyń qubylý sebepterin de úzdiksiz túsindirip kelemiz.

Bul rette qarjylyq turaqtylyqqa qaýip-qaterge jol bermeý maqsatynda Ulttyq Bank baǵamnyń shamadan tys qubylmalylyǵy kezinde valıýtalyq saýda-sattyqqa aralasý quqyǵyn saqtaıdy.

Buǵan deıin Ulttyq Banktiń resmı málimdemelerinde aıtylǵandaı, qysqa merzimdi perspektıvada teńge baǵamynyń qubylmalylyǵy geosaıası jaǵdaıdyń ózgerýine, ishki qatysýshylardyń kútýlerine jáne álemdik naryqtardaǵy jaǵdaıǵa baılanysty bolady.

– Qazir álemde kúrdeli geosaıa­sı jaǵdaı qalyptasty, jaǵdaı tez ózgerip jatyr. Retteýshi jáne tutas­taı alǵanda bizdiń qarjy júıemiz jańa synaqtarǵa daıyn ba?

– Iá, biz qıyn syn-qaterlerge kezigip otyrmyz, biraq qarjy júıesi olarǵa tótep berip, qıyndyqtardy tabysty eńserip keledi. Atap aıtqanda, biz qabyldaǵan sharalar aqpan aıynda búkil dúnıe júzin dúr silkindirgen oqıǵalar kezinde qarjylyq turaq­ty­lyqty saqtap qalýǵa sep boldy.

Bolashaqta bizdi ne kútip turǵanyn qazir eshkim tap basyp aıta almaıtyny anyq, biraq jaǵdaı birshama tynysh. Biz bárimiz qıyndyqtar men táýekelderdi kórip otyrmyz, qarjylyq ınstıtýttarymyz turaqty. Qazirgi ýaqytta bizdiń qarjy júıemizde ne bolyp jatqanyna erekshe alańdaýdyń jóni joq. Ras, kóptegen synaq, táýekel bar. Biraq biz kez kelgen qubylysqa daıynbyz.

Biz jaǵdaıdy únemi baqylap otyramyz, jańa sanksııalardy, basqa elderdegi sheshimderdiń ekonomıkamyz ben qarjy júıemizge áserin saraptaımyz. Ulttyq Bankte óte bilimdi ári bilikti mamandar jumys isteıdi jáne olardyń barlyǵy óz isine adal. Qarjylyq jáne baǵa turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin barlyq qural men resýrs jetkilikti.

Biz ashyq kommýnıkasııalyq saıa­satty ustanýdy jalǵastyramyz, naryqtyń kásibı qatysýshylary ne istep jatqanymyzdy jáne ony qalaı qamtamasyz etýge tyrysyp jat­qa­nymyzdy túsinýi úshin sheshimderi­miz­diń logıkasyn meılinshe tez ashyp kórsetýge tyrysamyz. Menińshe, qazir­gi jaǵdaıda bul óte mańyzdy.

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimeleseken

Káribaı MUSYRMAN,

 «Egemen Qazaqstan»