Baıdenniń Taıaý Shyǵysqa sapary synǵa ushyrady

Jıddada Bahreın, Kýveıt, Oman, Qatar, Saýd Arabııasy jáne Birikken Arab Ámirlikteri kiretin Parsy shyǵanaǵy yntymaqtastyq keńesiniń otyrysy ótti. Oǵan Mysyr, Irak jáne Iordanııa da qatysty. Shyndyǵyna kelgende Taıaý Shyǵys aımaqtaryna alystaǵy kúshterdi biriktirý qazir Baıdenniń Er-Rııadpen kelissózderiniń nátıjesine baılanysty bolyp otyr. Osy oraıda, sarapshylar AQSh prezıdenti «mına alańynan ótkeli tur» dep esepteıdi. Kez kelgen qate qadam oǵan halyqaralyq arenada da, elinde de úlken rezonans týdyrady degen pikir-
de.

Negizi Baıdenniń bılikke kelýimen Taıaý Shyǵys AQSh-tyń syrtqy saıa­sa­tynyń basymdyqtary qatarynan shy­­ǵyp qaldy. Biraq sarapshylar dál qazir álemde bolyp jatqan oqıǵa­larǵa baı­lanysty Aq úıdiń Taıaý Shy­ǵys elderine qatysty mundaı sheshimi asyǵys jasalǵan qadam dep esepteıdi.

Djo Baıdenniń 24 saǵatqa sozyl­ǵan sa­parynyń kún tártibinde Ýkraı­nadaǵy qaqtyǵys, Reseıdiń munaı men gazdy paıdalanyp bopsalaýy sekildi máseleler kirdi. Sondaı-aq energetıka baǵasynyń ósýi jáne Reseı men Irannyń áskerı yntymaqtastyǵy, Iran, Izraıl jáne Iemendegi soǵys, adam quqyqtary sekildi máselelerdi qamtydy.

AQSh-qa munaı satyp, esesine olar­dan qarý-jaraq alyp kelgen Saýd Arabııasy talaı jyldan beri AQSh-tyń negizgi strategııalyq odaqtasy bolatyn. Biraq Baıden prezıdenttikke úmitkerlikke tús­ken ýaqytta, 2018 jyly jýrnalıst Jamal Hashoggıdiń ólimi eki el qatynasyna syzat túsirdi. Degenmen VVS sarapshylary Reseı álemdik munaı-gaz naryǵyn áýre-sarsańǵa salyp, Iran ıadrolyq qarýmen seskendirip jatqanda Baıdenge Er-Rııad aýadaı qajet dep esepteıdi.

Tabıǵı resýrstarǵa baı jáne Tegeranǵa qarsy Saýd Arabııasy Va­shıng­tonǵa óziniń energetıkalyq jáne qaýipsizdik jaǵdaıyn turaqtan­dyrýǵa kómektesýi múmkin. Biraq olar Baıdenniń prezıdenttikke túser kezde aıtqan sózin umytpaǵanyn joq ekenin aıtady sarapshylar.

Kezinde amerıkalyq barlaý uıym­dary Er-Rııadty jýrnalıst Jamal Hashoggıdi óltirýge koroldiktegi eń joǵary laýa­zym­dy sheneýnikteri tap­yrys bergenin habar­laǵan. Osydan keıin Baıden jýrnalıstiń qazasyna kináliler jazasyz qalmaıtynyn má­limdegen-di. Atap aıtqanda, Djo Baıden elder arasyndaǵy, ásirese qorǵanys sala­syndaǵy saýda qatynastaryn qaıta qaraýǵa ýáde berdi. Ol sondaı-aq par­tııalastaryn osy aımaqtaǵy adam quqyq­taryn retteıtinine sendirdi. Biraq AQSh pre­zıdentiniń bul sapary óz elinde túrli saýaldar týyndatqan.

Osy oraıda, Aq úı Baıdenniń Saýd Ara­bııa­syna «ıilip sálem berý­ge» ​​bar­maǵa­nyn, kerisinshe, kúrt ózger­gen jahan­dyq jaǵdaıda Batystyń múd­desin qor­ǵaýǵa talpynǵanyna sendi­rýge barynsha tyrysyp jatyr. «Saýd Ara­bııa­syna baı­lanysty saıasaty­myzdyń maq­saty – bul elmen qarym-qatynasty buzý emes, qaı­ta qurý. Buǵan deıin de osy ba­ǵyt­ty ustandyq jáne solaı bolyp qala bere­di», dedi Baıdenniń ulttyq qaýipsizdik jó­nindegi keńesshisi Djeık Sallıvan.

Sonymen qatar Djo Baıden maý­sym aıynda Washington Post gazeti­ne ar­naıy baǵan jazyp, onda adam qu­qyq­ta­ry men bostandyqtary másele­lerine qa­tysty aıtqan pikirinen aıny­maıtynyn kel­tirgen. Ásirise Saýd Ara­bııasynyń taq mura­geri Muhammed ben Salmanmen bet­pe-bet kezdespeıtinin, ony Hashoggıdi ól­ti­rýge jáne dıs­sıdentterdi qýdalaýǵa tap­­syrys berdi dep sanaıtynyn málimdedi.

«Muhammed ben Salmanmen jeke kez­des­peımin, biraq ol qatysatyn halyq­aralyq kezdesýge baramyn», dep jazdy Baıden. Sondaı-aq Aq úı basshysy onyń Saýd Arabııasyna saparyna kópshilik qarsy ekenin atap ótip, Izraıl, Iordan óze­niniń batys jaǵalaýy jáne Saýd Ara­bııa­syndaǵy kelissózderde adam quqyq­tary máselesi basty nazarda bolady dep sendirdi.

«Prezıdent retindegi mindetim – eli­mizdi qýatty jáne qaýipsiz etý. Biz reseı­likterdiń Ýkraınaǵa jasaǵan qaqty­ǵys­taryna toıtarys berip, Qytaıdy basyp ozý úshin eń jaqsy jaǵdaıǵa je­týimiz kerek jáne álemniń mańyzdy aıma­ǵynda turaqtylyqty nyǵaıtýǵa umty­lýymyz kerek», dep jazdy prezıdent.

Baıdenniń paıymdaýynsha, AQSh mundaı jumysta sáttilikke qol jetkize alýy úshin birqatar memleketpen tike­leı­ jaqsy qarym-qatynasta bolýy qajet. Solardyń biri – Saýd Ar­abııa­sy. Ol Saýd Arabııasynyń kósh­bas­shy­lary­­men kezdesý «Amerı­ka­nyń negizgi qun­dylyqtaryna baı­la­nysty, ortaq múd­deler men jaýapker­shilikterge negiz­del­gen» strategııalyq seriktestik úshin qajet dep sanaıdy. Sondaı-aq bul sapar Iz­raıl men arab álemi arasyndaǵy qa­rym-qatynasty jaqsartatynyna senim bildirdi.

Aq úı basshysy Taıaý Shyǵys pen Sol­tústik Afrıkada Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy, Sırııadaǵy azamattyq soǵys, azyq-túlik qaýipsizdigi daǵdarysy, lańkestik, saıası máseleler jáne Irak, Lıvııa men Lıvandaǵy adam quqyqtary­nyń buzylýy sııaqty problemalardyń áli de bar ekenin sóz etti. Ol sapar ba­rysynda osy salalardaǵy máselelerdiń birqatar sheshimine qol jetkizýdiń mańyzy zor ekenin atap ótti. Baıden sondaı-aq Taıaý Shyǵysta turaqtylyq pen qaýip­sizdiktiń endigi jerde saltanat qura­ty­nyna úmittenetinin jazdy.

Saýd Arabııasynyń taq murageri Muhammed ben Salmandy reformator re­tinde kórsetedi. Ol tehnologııanyń damýyna úlken mán berip, Saýd Ara­bııa­­synyń ekonomıkasyn munaıǵa táýel­dilikten aryltýdy kózdeıdi. Sarap­shy­lardyń paıymdaýynsha, onyń halyq­aralyq arenadaǵy ımıdjine óz elin­degi oppozısııany qysymǵa aldy degen aıyp­taý nuqsan keltirdi. Osy oraıda, Va­shıngton strategııalyq jáne halyq­aralyq zertteýler ortalyǵynyń vıse-prezıdenti Djon Alterman VVS-ge bergen suhbatynda dál qazir murager úshin ımıdjin qaıta qalpyna keltirý mańyzdy ekenin aıtady. Sondyqtan meniń oıymsha, olar Baıdendi uıatqa qaldyrýǵa tyryspaıdy. О́ıtkeni bul olardyń stra­tegııalyq maqsattaryna zııanyn tıgizedi», deıdi D.Alterman.

The Guardian gazeti Aq úı qatelik ji­berdi dep esepteıdi. Djo Baıden Taıaý Shyǵysqa saparynda Saýd Arabııa­sy­nyń taq murageri Muhammed ben Sal­man­men betpe-bet kezdesti. Sondaı-aq ba­sylym AQSh prezıdenti eline Saýd Ara­bııasyna munaı eks­por­tyn ulǵaıtý tý­raly eshqandaı mańyzdy málimdeme jasaı almaı qaıtqanyn aıtady. Saýd Ara­bııasy álemdik naryqta tapshylyq bol­ǵan jaǵdaıda munaı óndirisi kólemin ulǵaıtatynyn málimdegen.