Kollajdy jasaǵan Qonysbaı ShEJIMBAI, «EQ»
Derekterge sensek, eki memleket arasyndaǵy shekara arqyly munaı ónimderin tasymaldaýda elimiz boıynsha 300-ge jeteǵabyl zań buzýshylyq tirkelgen eken. Nátıjesinde, 90 myń tonna janar-jaǵarmaı tárkilenipti. Árıne, az emes. Áıtse de zańǵa shekeden qaraıtyndardyń qarasy sıreıtinge uqsamaıdy.
Alataýdyń ar jaǵynan kelgen kórshilerimiz óz elinde janarmaı baǵasy sharyqtap turǵanyn, sondyqtan Qazaqstannan tasymaldaý tıimdi ekenin esh jasyrmaıdy. Tipti baǵa aıyrmashylyǵy 15-16 somǵa deıin jetetinin de ashyp aıtyp júr. Sózderinen túsingenimiz, munaı ónimderin bizdiń elden tasymaldaýdy doǵarýǵa nıetti emes.
«Bizdiń elde janarmaı baǵasy sharyqtap turǵany ras. AI-92 markaly benzıni janarmaı quıý beketterinde 51 somnan ótkerilip jatyr. Qazaqstanda 35 somnan satylýda. Sondyqtan da kórshi elden satyp alǵan biz úshin áldeqaıda tıimdi ekeni aqıqat. Jeke kóligimmen bir degende 100 lıtr alyp ketemin. Al úlken kólikpen kelgen kezde 200 lıtr janarmaı quıyp alamyn», deıdi Qyrǵyz Respýblıkasynyń azamaty Altynbaı Muratov jaǵdaıdy túsindirip.
Onyń aıtýynsha, shekaranyń arǵy betinde AI-92 markaly janarmaıǵa degen suranys óte joǵary eken. Bizdiń elden jetkizilgen benzınniń áýelgi baǵasyna 100 teńge qosyp satatyn pysyq jigitter de az emes kórinedi. Qysqasy, Qazaqstannyń janarmaıy qyrǵyzdar úshin qyp-qyzyl bıznestiń kózi bolyp turǵanyna eshkimniń kúmáni joq. Al «jańa kásipti» jaqsylap meńgergen qyrǵyz aǵaıyndardyń Qordaıǵa qaraı ótýi jıileı túskeni de ras. Sonyń saldarynan shekaradaǵy ótkizý beketinde kólik keptelisi tolastamaı tur. Turǵyndardyń aıtýynsha, kólik keptelisi birneshe saǵatqa deıin sozylady.
Kórshi Qyrǵyz Respýblıkasyna ózge óńirlerdiń turǵyndary Qordaı arqyly jıi ótedi. Árıne, báriniń tyǵyz sharýasy bar. Odan bólek, Bishkekten arzan baǵamen kıim-keshek tasymaldaıtyn kásipkerler de az emes. Olar da kólik keptelisinen zardap shegip júrgenin jasyrmaı aıtady. Buǵan qosa ótkizý beketindegi kepteliste turǵan kólikterden shyqqan benzın ısinen júrek aınıdy.
«Myna kólik keptelisi ýaqytymyzdy urlap jatyr. Áldeneshe saǵat boıy qozǵalyssyz turmyz. Benzınniń ısi degen júrekke tıedi. Mundaı jaǵdaımen búgin kezdesip otyrǵan joqpyz ǵoı. Jaǵdaıdyń ýshyǵa túskenine bir jyl boldy. Aınalaǵa kóz júgirtseń, shylym shegip turǵan azamattardy baıqaısyń. Olarǵa báribir. Qaýiptiń kókesi osynda emeı qaıda? Betin ármen qylsyn, jarylys bolsa arty jaqsylyqqa aparmaıdy. Osyny qaperge alatyn jan tabylsa, shirkin!», deıdi almatylyq Natalıa Evtýshenko yzaǵa býlyǵyp.
Jergilikti turǵyndar janarmaıdyń shekara asqanyn qalamaıdy. Qyrǵyz aǵaıyndardyń pysyqtyǵynan keıde benzın tapshylyǵy baıqalyp qalatynyn da jasyrmaıdy. Bul álbette, qordaılyqtarǵa unaı qoımaıtyny aıdan anyq. Bir anyǵy, janarmaı bıznesine shekteý qoıatyn ýaqyt kelip jetken syńaıly.
«Benzınimizdi syrtqa satyp jatqanyn kórip otyrsyzdar. Benzınniń tapshylyǵy qymbatshylyqqa aparatyny talas týdyrmaıdy. Al qymbatshylyq halyq úshin aýyr tıedi. Osy máseleni rettegennen eshkimniń utylmaıtyny sózsiz», deıdi Qordaı aýylynyń turǵyny Ádil Tileýjanov qalyptasqan jaǵdaıǵa qatysty pikirin bildirip.
Qalaı alyp qarasaq ta, qyrǵyzdardyń «benzın bıznesine» bilek sybanyp kiriskeni kimdi de bolsyn oılandyrmaı qoımaıtyny aqıqat. Kóliktiń bagyn janarmaıǵa toltyrǵan olar munymen shektelmeıdi. Qutyǵa quıyp, kóligine basyp jatqandar da joq emes. «Áı deıtin áje, qoı deıtin qojanyń» joqtyǵy kórshilerimizdi tipti órshelendire túsken sekildi. Arzan benzınge dánikkender ońaı tabys tabýdyń jolyn ábden meńgerip alǵany ras. Anyǵy sol, bul máselege baqylaý qatańdatylmaıynsha, qyrǵyzdardy toqtatý qıyn.
Qordaı aýdany ákimdigi óńirde janarmaı tapshylyǵy joqtyǵyn alǵa tartady. Aıtýynsha, 42 janarmaı quıý beketterinde benzın qory jetkilikti kórinedi. Tipti jergilikti atqarýshy bılik ókili qorda 472 tonna benzın bar ekenin alǵa tartyp otyr. Aýdan ákimdigi kásipkerlik bóliminiń basshysy Almas Álqojaevtyń aıtýynsha, eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa kirgeli beri kórshi elder arasyndaǵy shekara ashyq. Bólim basshysynyń sózine sensek, zańǵa sáıkes qyrǵyz azamattary kólik bagyn toltyrǵan kúıi ári-beri óte alady eken.
О́tken jyly benzın daýyna qatysty BAQ-ta UQK túsiniktemesi jarııalanǵan edi. Túsiniktemede janar-jaǵarmaıdy tasymaldaýda ereje buzǵan kólikter sany arta túskeni taıǵa tańba basqandaı kórsetilgen. Áıtse de, suıyq otyndy zańsyz tasymaldaýshylarǵa qatysty 288 derektiń tirkelgeni bul máselede shıkiliktiń bar ekenin aıqyndaı tússe kerek.
«Qazaqstan men Qyrǵyzstandaǵy janarmaıdyń tanymal markalary qunynyń aıyrmashylyǵyn eskere otyryp, qazirgi ýaqytta Qazaqstan-Qyrǵyzstan shekarasy arqyly janar-jaǵarmaıdy shekaradan ótkizetin, onyń ishinde tasymaldaý erejelerin buzǵan kólikterdiń kóbeıýi baıqalady. Atap aıtqanda, qosymsha sısternalar ornatý nemese olardy keńeıtý. Sonymen qatar kóbinese janar-jaǵarmaı tasymaldaý úshin jeke kólikti paıdalanatyn azamattar, ádette qaýipsizdik erejelerine nemquraıly qaraıdy. Bul óz kezeginde qaıǵyly jaǵdaıǵa ákep soqtyrady. Shekara qyzmeti jazataıym oqıǵalardyń aldyn alý úshin mundaı áreketten bas tartýdy usynady».
Bul – UQK-niń túsindirmesinen úzindi. Iá, Ulttyq qaýipsizdik komıteti ózekti máselege qatysty ótken jyldyń jaz mezgilinde túsinikteme berdi. Alaıda arada jylǵa jýyq ýaqyt ótse de, janarmaı tasymaldaýdaǵy zańsyzdyq tyıylmaı tur. Benzındi bızneske aınaldyrǵandardyń isine tosqaýyl qoıatyn kún týa ma? Ázirge belgisiz...
Jambyl oblysy,
Qordaı aýdany
