Jıyndy ashqan senator Sultanbek Mákejanov elimizde ınvestorlarǵa, bıznes-klımattyń qolaıly aspektilerine kóńil bólinip otyrǵanyna nazar aýdardy. Osy oraıda, Úkimet saǵatyn ótkizýdiń basty maqsaty – qazirgi tańdaǵy ınvestısııalyq ahýaldy jáne onymen baılanysty problemalyq máselelerdi, ınvestorlar úshin tartymdylyq faktorlaryn, ınvestorlarmen jumys isteý tásilderin taldaý ekenin atap ótti.
Úkimet saǵatynda kirispe sóz sóılegen Senat tóraǵasynyń orynbasary Olga Perepechına zańnamada elimizde ınvestısııalyq belsendilikti yntalandyrýdyń túrli tetikteri qarastyrylǵanyn atap ótti. Osylaısha, Qazaqstanda ınfraqurylymdy jáne keń aýqymdy ınvestısııalyq preferensııalardy qamtamasyz etetin 14 arnaıy ekonomıkalyq jáne 33 ındýstrııalyq aımaq jumys isteıdi. Bıznesti ashý jáne júrgizý rásimderi jeńildetildi, berik normatıvtik quqyqtyq baza jáne ınvestısııalyq qyzmet úshin qolaıly jaǵdaılar jasalǵan.
«Qazaqstan tartymdylyǵynyń negizgi kórsetkishi – 2022 jyly elimizge quıylǵan rekordtyq kórsetkishtegi 28 mlrd dollardy quraǵan tikeleı sheteldik ınvestısııa. Bul sońǵy 10 jyldaǵy ınvestısııanyń eń úlken kórsetkishi. Ishki jalpy ónim kólemi 2022 jyly 2,1 paıyzǵa kóbeıdi. Al naqty ósimmen 220,5 mlrd dollardy qurady. Elimiz syrtqy saýda aınalymyn óte qarqyndy ulǵaıtyp keledi. О́tken jyly 134,4 mlrd dollarǵa jetip, ótken jylmen salystyrǵanda 35 paıyzǵa artty», dedi O.Perepechına.
Baıandamashynyń aıtýynsha, shetelden tikeleı tartylǵan ınvestısııanyń aýqymdy ekenine qaramastan, Qazaqstan áli de shıkizat satýmen ǵana aınalysyp otyr. Máselen, taý-ken ónerkásibine 12,1 mlrd dollar ınvestısııa quıylsa, óńdeý ónerkásibine nebári 5,6 mlrd qarajat kelgen. Depýtat sheteldikter Qazaqstanda tek shıkizat óńdeýge ǵana qyzyǵatynyn alǵa tartty.
Senat tóraǵasynyń orynbasary óz sózinde elimizge bet alǵan ınvestısııanyń basym bóligi, ókinishke qaraı, shıkizat sektory men ınfraqurylymǵa ǵana kelip jatqanyn atap ótti. Depýtat elimizdiń arnaıy ekonomıkalyq aımaqtaryn damytý jaǵdaıyn mysalǵa keltirdi. AEA aýmaǵynda ónerkásip kásiporyndaryn qurýǵa kelgen ınvestısııanyń jalpy kólemi 1,2 trln teńgeni quraǵanyn, onyń 65%-y kvazımemlekettik sektordyń qatysýymen bolyp otyrǵanyn atap ótti.
«Osydan keıin Qazaqstanǵa kelgen sheteldik kapıtaldy shıkizat óndirýden basqa eshqandaı sala qyzyqtyrmaıdy degen qorytyndy suranyp tur. AEA-ǵa ınvestısııa tartýǵa kedergi keltiretin negizgi problemalar ınfraqurylymnyń aıaqtalmaýy, bilikti kadrlardyń tapshylyǵy, AEA-nyń jumys isteý merziminiń aıaqtalý kezeńi men ınvestor aqshasynyń ótelýiniń merziminiń qolaısyzdyǵy jáne taǵy basqa máseleler ózekti bolyp otyr», dedi O.Perepechına.
Senattaǵy Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń tóraǵasy Sultanbek Mákejanov óz kezeginde búgingi tańda ınvestısııalyq kelisimsharttar jasasý jónindegi fýnksııany Syrtqy ister mınıstrliginen alyp jergilikti atqarýshy organdarǵa berý qajettigin atap ótti.
«Investısııalyq kelisimsharttar aıasynda ınvestorlardyń qarsy mindettemesiniń kózdelýi, jasalǵan ýaǵdalastyqtar boıynsha atqarýshy organdardyń buryn qabyldanǵan mindettemelerdi negizsiz qaıta qaraýyna tyıym salýdy zańnamalyq turǵydan bekitý, ınvestorlar shaǵymdarynyń tıimdi qaralýy, sondaı-aq olardyń máselelerin sotqa deıingi tártippen sheshý maqsatynda Premer-mınıstrdiń orynbasary deńgeıinde ınvestısııalyq ombýdsmen orynbasary laýazymyn engizý arqyly Investısııalyq ombýdsmen ınstıtýtyn kúsheıtý qajet. Osy jáne basqa da usynystar Úkimetke usynym túrinde jiberiledi», dedi senator.
Budan keıin sóz alǵan Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov álemdik ınvestısııalyq qyzmettiń ózgerýiniń birqatar úrdisin atap ótti. Birinshiden, álemdik tikeleı sheteldik ınvestısııalar aǵyny 24 paıyzǵa tómendegen. Buǵan geosaıasat jáne jalpy álemdegi ekonomıkalyq, qarjylyq jaǵdaılar yqpal etip otyrǵanyna toqtaldy.
«Ekinshi, ınvestısııalardyń jahandyq naryǵynyń bólshektenýi baıqalady. Elderdiń búginde geografııalyq jaqyndyqqa qaraǵanda, geosaıası jaqyndyǵy ınvestısııalaý týraly sheshim qabyldaýda úlken ról atqarady. Bul geosaıası jaǵdaılarǵa baılanysty jáne dostas emes elderden dostas elderge kapıtaldyń kóshirilýine ákeledi. Bul rette, mundaı jaǵdaıda damýshy elder ekonomıkasy damyǵan elderge qaraǵanda osal.
Úshinshi, ekonomıkanyń damý deńgeıine baılanysty ınvestısııalyq saıasat kóp baǵytty. Damyǵan elder qabyldaǵan 113 shara osy elderdiń ekonomıkalaryna sheteldik ınvestısııalardy da, óz elderinen úshinshi elderge ınvestısııalardy da shekteıdi. Bul kóbinese sanksııalyq jáne sanksııaǵa qarsy sharalarǵa baılanysty. Damýshy elderde jaǵdaı kerisinshe. Olar qabyldaǵan sharalardyń jalpy sanynyń 95 paıyzy ınvestısııalar aǵynyn yntalandyrady», dedi Á.Qýantyrov.
Tórtinshiden, ınvestısııalardyń salalyq qurylymy ózgergen. Atap aıtqanda, munaı-gaz salasyna ınvestısııalar artyp otyr. Sala basshysy 2022 jyly geosaıası jaǵdaılarǵa baılanysty osy salaǵa ınvestısııa artqanyna nazar aýdardy.
«Kúrdeli syrtqy jaǵdaılarǵa qaramastan, 2022 jyly Qazaqstan ekonomıkanyń naqty ósýi 3,2 paıyzdy qurady. Elge buryn-sońdy bolmaǵan, 18 paıyzǵa ósip, 28 mlrd dollar tikeleı sheteldik ınvestısııa tartyldy. Bul kórsetkish 2012 jyldan beri rekordtyq deńgeıde. Negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar naqty mánde 8 paıyzǵa ósti. Syrtqy saýda aınalymy 32 paıyzǵa ósip, 134 mlrd dollardy qurady.
Jumys istep turǵan shaǵyn jáne orta kásipkerlik sýbektileriniń sany 27 paıyzǵa ósip, 1,8 mln-nan asty. Osy salada jumyspen qamtylǵandardyń jalpy sany 13 paıyzǵa artyp, 3,9 mln adamǵa jetti. Nátıjesinde, ekonomıkadaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesi 33,5 paıyzdan 36 paıyzǵa deıin ósti. Halyqaralyq reıtıngtik agenttikter Qazaqstannyń ınvestısııalyq senimdilik deńgeıindegi táýelsiz reıtıngisin rastady», dedi Á.Qýantyrov.
Mınıstrdiń keltirgen derekterine súıensek, bıyl negizgi kapıtalǵa 18,3 trln teńge ınvestısııa quıylǵan. Bul ótken jyldyń qorytyndysynan 22 paıyzǵa artyq. Sonymen qatar shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý sharalary keńeıtilgen.
«О́ńdeý ónerkásibin damytý maqsatynda qoldaý kórsetý úshin qyzmet túrleriniń tizbesi 116-ǵa ulǵaıtyldy. Qyzmettiń birqatar basym túrleri boıynsha paıyzdyq stavkany sýbsıdııalaý merzimi 5 jyldan 7 jylǵa deıin uzardy. Bıznestiń jol kartasyn qarjylandyrý 224 mlrd teńgege deıin jetti. Shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý sheńberinde bıyl 20 myńnan astam jobany sýbsıdııalaý jáne 18 myńnan astam jobaǵa kepildik berý kózdelgen. Orta bıznesti qoldaý boıynsha qosymsha sharalar qabyldanady.
О́tken jyldyń shildesinde Qazaqstannyń 2026 jylǵa deıingi Investısııalyq saıasatynyń jańa tujyrymdamasy bekitildi. Ol jańa ınvestısııalyq sıkldi qalyptastyrýǵa jáne jańa trendterdi, sonyń ishinde ESG standarttaryn eskere otyryp, ınvestısııalar tartý saıasatyn qaıta qaraýǵa baǵyttalǵan. Búgingi tańda qoldanystaǵy zańnama sheńberinde Investısııalardy memlekettik qoldaý sharalarynyń keń sektory jumys isteıdi.
Investısııalyq preferensııalar retinde kelisimsharttar men arnaıy ınvestısııalyq kelisimsharttar sheńberinde basym sektorlarda jumys isteıtin kompanııalar salyqtar men kedendik bajdardan bosatýdy, zattaı granttardy alady», dedi Á.Qýantyrov.
Sala basshysy arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardyń tıimdiligin arttyrý boıynsha sharalar qabyldanǵanyn atap ótti. Máselen, Jer kodeksine barlyq ınvestısııalyq mindettemelerdi oryndaǵannan keıin oǵan qatysýshylar úshin jer ýchaskesin satyp alý múmkindigin kózdeıtin ózgertýler engizilgen.
Is-shara barysynda Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý, Syrtqy ister mınıstrlikteriniń, «Atameken» UKP basshylary, sondaı-aq salalyq sarapshylar da baıandama jasady.
Senatorlar jumys barysynda qatysýshylarmen birlese otyryp ınvestısııa tartý, memlekettik qoldaý, kedendik baqylaý, salyq jáne basqa da zańnamalyq aktiler, sondaı-aq ınvestorlardyń quqyqtaryn qorǵaý máselelerin de qarady.
