Temeki ónimderin satýǵa tyıym salý ómirdi uzarta ma?

Degenmen osy kúnderi elimiz­degi Saýda kásiporyndary qaýym­dastyǵy dabyl qaǵýǵa kóship, ýáj­derin alǵa tartyp otyr. Kodeks jobasynyń erejelerine baı­l­anysty eldegi myńdaǵan saýda núk­teleri shyǵynǵa batady dep aldyn ala dabyl qaǵýda. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi daıyndaǵan atalǵan joba aıasynda qazir maquldastyrý rásimderi ótkizilip jatyr. 

Qazaqstan saýda kásiporyn­da­ry qa­ýymdastyǵynyń vıse-pre­zı­denti Jibek Ájibaevanyń aı­týyn­­sha, temekini saýda sóre­lerine jaıǵastyrýǵa tyıym salý 2013 jyly talqylanyp, qabyl­dan­baı qalǵan edi. О́ıtkeni bul nor­­ma maqsatqa saı emes jáne shy­­lym shegýge qarsy kúresýge kó­­mek­­tese almaıdy degen she­shim shyqqan.

– Densaýlyq saqtaý mınıstr­ligi bul máseleni taǵy da kóterip otyr­­­­­ǵa­ny túsi­nik­siz. Temeki – ishim­­­dik ne­mese qu­ramyn­daǵy qan­ty men tuzy kóp ónimder sekil­di zań­­dy taýar. Shynyn aıtqanda, bul ónim­­derdiń tutynýshylarǵa zııan kel­­tirý deńgeıi temekige qara­­­­ǵan­d­a ál­de­qaı­da joǵary. Mun­­­­daı qı­­synǵa sala­tyn bol­saq, onda b­ú­kil taýarlardy jaı­ǵas­­tyrý­ǵa ty­­ıym salý qajet, – deıdi J.Ájibaeva.

Biraq saýdagerler qant pen tuz dál temeki ónimderi sııaqty táýeldilik týdyrmaıtynyn qaperge alǵysy kelmeıtin sekildi.

AC Nielsen málimetteri boıynsha, 2018 jyly Qazaqstandaǵy kontrafaktalyq ónim úlesi shamamen 1,8-2%-dy quraǵan. Osy­laısha memlekettik bıýdjet salyq tú­rin­de túsetin eń kem degende 1,9 mlrd teń­ge qarjydan aırylyp qalǵan kórinedi. 

«Temekini kórneki jaıǵas­tyrýǵa ty­ıym salý satýshy só­­­resine tyǵyp sa­ty­latyn­ kon­­­­­­trafaktalyq ónimniń tú­sý yq­­­­tımaldyǵyn arttyratyny dá­leldengen. Máselen  bedeldi AC Nielsen halyqaralyq agent­tiginiń málimeti boıynsha, kór­shiles Reseıde 2014 jyly te­me­kini ashyq satýǵa tyıym sal­ǵannan keıin, zańsyz temeki ónim­deriniń satylymy 2013 jy­­ly 19,3%-dan 2016 jyly 28,3%-ǵa deıin jetken», deı­di Saýda kásiporyndary qaýym­­dastyǵynyń prezıdenti Nur­sadyq Ábishev.

Alaıda adamnyń ómirin de, eki ók­pesin de tunshyqtyrǵan temeki degen ja­pyraq ta – ázázil. Bul qadamǵa baryp otyr­­ǵan memleket úshin bastapqyda qan­daı qıyndyqtar men kedergiler týyndasa da – ol sol el halqynyń densaýlyǵynan ar­­tyq emes. 

Sondaı-aq rıteıl tómen­degideı ýájdi tyqpalap otyr. Te­mekini jaıǵastyrýǵa ty­ıym salynǵanymen, bul temeki she­gý deńgeıiniń qaz-qalpynda qalýyna alyp kelgen, muny bas­qa elderdiń tájirıbesi kór­­setip otyr. Máselen, Ka­­nada men Ir­lan­dııada tyıym­ salynǵannan keıin, sha­ǵyn dúkenderdegi saty­lym tómendep, zańsyz saýda aıtarlyqtaı ósken. Irlandııada tyıym salynǵannan keıingi aı­nalymdaǵy zańsyz ónimniń bas­tapqy úlesi 12%-ǵa jýyq bol­ǵan, bul tusta olardyń jar­tysy kon­trafaktalyq ónim bolǵan. Al qazirgi tańda Irlandııadaǵy zań­­syz ónim úlesi búkil jalpy naryqtyń 25%-yn qurap otyr. 

«Shaǵyn dúkender – Qazaq­­stan­daǵy kóptegen otba­sy­lardyń basty tabys kózi, sonyń ishin­de meniń otbasym da bar. Teme­ki sórelerin jabý, arnaıy jab­dyqtar satyp alý bizdiń qal­tamyzǵa aýyrtpalyq salmaq. Biz salyq tólep, adamdarǵa jumys beremiz. Al bizdi endi kúndelikti ta­bysymyzdyń tórtten biri­nen aıyrmaqshy. Temeki qo­rap­ta­ry­na qorqynyshty sýretterdi jap­­syrý, temeki ba­ǵasyn kóterý, osy ýaqyt ishinde engizilgen ty­ıym­dar esh nátıje bermegen bolsa, nelikten sórelerdi ja­bý bul má­seleni sheshe almaq? Mun­daı nor­ma iri jáne shaǵyn saýda núk­telerin teńsiz jaǵdaıǵa qoıyp otyr dep esepteımin», dep ­narazylyǵyn bildirdi alma­t­y­lyq dúkenderdiń biriniń qo­jaıyny Aıgúl Ibraeva.

Árıne, bul baspasóz máslı­hatyna rıteıl daıyn­­dyqpen kel­geni sózsiz. Biraq sha­ǵyn bız­­­nestiń ıesi besikten beli shyq­­paǵan ba­la­synyń shy­lym­ǵa áýes bol­ǵanyn qalar ma eken?­ Az­­dy-kópti paıda úshin ja­qyn­da­rynyń te­me­ki­niń zııa­nynan ómiri qys­qar­ǵa­ny­na, túrli dertterge dýshar bol­ǵanyna keli­ser me edi?

Qaýymdastyq ókilderi te­mek­i shegýge qatysty máseleni sa­lamatty ómir saltyn nasıhattaýdy kúsheıtý jáne óskeleń urpaqty durys tárbıeleý sha­ralaryn ót­kizý arqyly she­shýdi usynady. Al durys oı­lastyrylmaǵan tyıym salýlar eldegi shaǵyn jáne orta bıznes tabyna, sondaı-aq mem­lekettik jáne jergilikti bıýd­jetke orny tolmas zııan kel­tiredi desedi. 

«Tuńǵysh Prezıdent Nur­sul­tan Nazarbaev Qazaqstan hal­qyna Jol­daýynda sha­ǵyn jáne orta bıznesti el ekonomıkasynyń basty­ qoz­ǵalt­qyshy dep atady. Osy salanyń qyzmetine jan-jaqty qol­daý kórsetý ja­ńa jumys oryn­darynyń qu­­ry­lýyna, áleýmettik má­selelerdiń sheshilýine, sondaı-aq na­ryqtaǵy tepe-teńdiktiń ornaýyna alyp kelmek. Alaıda is júzinde mem­lekettik organdar shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna kedergi keltiretin nor­malar­dy da­ıyndap otyr» degen Saýda kásiporyndary qaýymdastyǵy temeki satýdan bólek, tabys ta­­býdyń myń túrli joly bar ekenin umytpaǵany lázim.