Tuǵyry bıik Tarbaǵataı

Kórip júrgen dalańyz –

Aqsýattyń dalasy,

Kórip júrgen aýańyz –

Aqsýattyń aýasy.

Kórip júrgen tańyńyz –

Aqsýattyń tańy da,

Kórip júrgen shańyńyz –

Aqsýattyń shańy da.

Alaıda men tań qaldym,

Aqsýatqa bardym da,

Ne keremet! Bilmeımin, bir ke­remet bar munda, – dep ke­zin­­de aqyn Qadyr Myrza Áli jyrǵa qosqan Aqsýatta, Bar­qytbeldiń baýraıynda úsh kún boıy tól ónerimiz tórge órlep, umy­tyla bastaǵan ulttyq qun­dy­lyqtarymyz ulyqtaldy.

Balýandar men boksshylar básekesi

Iá, 14-16 maýsym kúnderi Tarbaǵataı aýdanynda «Tuǵy­ry bıik Tarbaǵataı» atty halyq­aralyq sport jáne óner festıvali ótti dúrkirep. Aýqymdy shara 14 maýsymda áýlıe Yrǵyzbaı Dos­hanauly kesenesine táý etýden bas­taldy. Bul kúni osynda ob­lystyq aqsaqaldar keńesiniń kósh­peli otyrysy men óńirdiń aýdandaryndaǵy ımamdardyń «XXI ǵasyrdyń zııatker ımamy» atty oblystyq bilim saıysy uıymdastyryldy. Osy sharaǵa arnaıy kelgen oblys ákimi Danıal Ahmetov alys-jaqynnan jetken qonaqtarmen, kópshilikpen birge asqa qatysyp, osymen jetinshi márte jalaýy jelbiregen týrnırge qatysty oı-pikirin ortaǵa salyp, aldaǵy ýaqytta dúbirli dodanyń aıasyn odan ári keńeıtý qajettigin aıtty. «Bizge osyndaı sporttyq sharalar óte qajet. О́ıtkeni bul oblys pen jekelegen aýdandardyń atyn shyǵaryp qana qoımaı, jas urpaqty otansúıgishtikke baýlıdy. Jarysqa 30-dan astam eldiń balýandary keledi dep estidim. Bul – tamasha kórsetkish. Osyndaı naǵyz myqtylardyń beldesýlerin kórgen balaqaılar keıin ózderi de salamatty ómir saltyn ustanýǵa, sportpen aına­lysýǵa tyrysatyny sózsiz. Endi Tarbaǵataıdaǵy jarystyń formatyn ózgertý kerek. Atalǵan týr­nırdi dúnıejúzilik oıyndar túrinde ótkizse degen usynys bar. Árıne, bul úshin biraz sharýa tyndyrý qajet. Qarjylandyrý jaǵyn da qaıta qaraý qajet shy­ǵar. Osy jumystardy eńsere bil­sek, Yrǵyzbaı Doshanauly atyn­daǵy doda deńgeıi jaǵynan Bishkekte ótetin dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndarynan esh kem túspeıtin bolady» degen aımaq basshysy óńirdiń kıeli oryndar tizimine engen ke­seneniń jaǵdaıymen tanysyp, Tarbaǵataı aýdany ákimine osyndaǵy «Amanat» mýzeıine jańa ǵımarat salyp berýdi tapsyryp, tarıhı orynǵa deıin aparatyn joldy jóndeý kerektigin eskertti.

Bıyl alǵash ret halyqaralyq festıval deńgeıine kóterilgen sharanyń shymyldyǵy 15 maý­symda qazaq kúresinen ótetin Yr­ǵyz­baı Doshanauly atyndaǵy Álem­dik Gran-prı saıysymen túrildi. Birese shaqyraıyp, bi­rese bult búrkegen kún astynda jan alysyp, jan berisken balýandar úsh salmaqta baby men baǵyn synady. Jan-jaqtan en­telegen jurt ásirese qazaq kú­resin ózderiniń tól sportyndaı meńgerip alǵan grýzın, moldovan, ózbek jáne tájik balýandarynyń aıaq alysyn qyzyǵa tamashalady. Osy tórt eldiń balýan­dary sońǵy synda qa­zaq ba­lýan­­daryna kádimgideı qar­sy­lyq, qarsylyǵyńyz ne, tipti ba­symdyqtaryn tanytty. Buǵan 70 kıloda grýzın jigiti Zvıad Odosheshvılıdiń, 80 kıloda tájik sportshysy Hamroz Radjabonyń jeńimpaz atanýy dálel bolsa kerek. Al aýyr salmaqta eki dúrkin «Qazaqstan barysy», «Álem ba­rysy» sekildi ataǵynan at úr­ketin marapattary bar Aıbek Nuǵymarovqa grýzın men ózbek balýandary jeńisti ońaılyqpen bermedi. Shyńǵystaýdyń shymyr uly jartylaı fınalda grý­zın Geordjı Kataradzemen beldesip, upaı sanymen jeńiske jetti. Aıbektiń jaýyrynyn bir márte kilemge tıgizip, tóreshiler sheshimimen jartylaı jeńis ıe­lengen Kataradze ortadaǵy tóre­shi qazaq balýanynyń qolyn kótergende basyn shaıqap turdy. Sodan ne kerek, bul salmaqtyń fınalynda eki dúrkin «Qazaqstan barysy» ózbek Muqsın Hısa­medınovpen julqysyp, sál ǵana basymdyqpen týrnır jeńimpazy dep tanyldy.

Kúres aıaqtalyp, utys oıy­ny bastalar aralyqta osy úl­ken sharanyń uıymdastyrý­shylarynyń biri, Tarbaǵataı aýda­nynyń jáne Shyǵys Qazaq­stan oblysynyń qurmetti azamaty, Dúnıejúzilik Qazaq kú­re­si federasııasynyń vıse-pre­zı­denti Bádelhan Kamalhan­ulyn sózge tarttyq. «140 sha­qy­rymdyq báıge elimizde bu­ryn-sońdy bolyp kórgen joq. Búginde eldiń bári arab, aǵylshyn jylqylaryna qumar. О́zimizdiń tól attarymyz umytylyp barady. Buryn qazaqtyń uzaq júristi qazanattary bolǵan. 140 shaqyrymdyq jarysty ót­kizýdegi maqsatymyz – sony qal­pyna keltirý, dáripteý, at­tyń tózimdiligin ǵana emes, adam­dardyń myqtylyǵyn da synaý, qazaqtyń saıypqyran jigit­terin anyqtaý. Munyń bári – óskeleń urpaqqa úlken tár­bıe, úlgi-ónege. Búkil aýdandar kıiz úılerin tigip jatyr. Aýyl birligi, el birligi kórinip jatyr. Osy rette jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı sharanyń joǵary deńgeıde ótýine atsalysqan Tar­­­baǵataı aýdanynyń ákimi Se­rik Sádýaqasovqa el azamattary atynan alǵys bildiremiz», deı­di kópshilikke týǵan jerin ardaqtaýdyń úlgisin kórsetip júr­­gen azamat.

Qazaq kúresinen týrnır aıaq­tal­ǵannan keıin ymyrt úıirile qumyrsqasha qaptaǵan qaýym «Qazaq Promotions» kompanııasy uıymdastyrǵan «Uly dala batyrlary» kásipqoı boks keshin tamashalaýǵa Aqsýat stadıonyna jınaldy. Bir qyzyǵy, dál boks bastalar sátte kún kúrt buzylyp, qatty daýyl turyp, jańbyr nó­ser­lete quıyp, jarqyrap tur­ǵan jaryqtyń bári sónip, jurt aıaq astynan abyr-sabyr boldy da qal­dy. Aýyl halqynyń kóńili keń, turǵyndar peıili darhan ǵoı. «Qaramaı-aq jaýynǵa, toı bas­taldy aýylda» degendeı, aýa ­raıynyń qolaısyzdyǵyna túsi­nistikpen qarap, jaryqtyń qosyl­ǵanyn, jańbyrdyń basyl­ǵanyn kútip, túngi saǵat ekige deıin tik turyp boks kórdi. Tar­ba­ǵataı aýdanynda tuńǵysh ret uıymdastyrylǵan bylǵary qol­ǵap sheberleri básekesinde Eldııar Qamshybekov, Nurlan Saparbaı, Nursultan Amanjolov sekildi qazaq boksshylary shetelden kel­gen qarsylastarymen sharshy alańǵa shyǵyp, ónerlerin, qa­rym-qabiletterin pash etti. «Qazaqtyń qan tamyry aýyl ǵoı. Halqymyzda «Týǵan jerge týyń tik» degen tamasha maqal bar. «Batyr bolsań jaýyńa naı­zań tısin, baı bolsań halqyńa paı­dań tısin» degendeı, baryn týǵan jerimen bólisip júrgen tar­baǵataılyq azamattar ótinish jasaǵannan keıin aýyldaǵy ini-qaryndastarymyz bizdiń boks­shylarymyzdy teledıdar emes, janynan, jaqyn jerden kórsin, talaptansyn, qanattansyn dep arnaıy komandamen kelip, osy jarys­ty uıymdastyryp otyrmyz. Osy aýdannan, osy aýyldan keleshekte bizden de myqty jastar shyǵady dep oılaımyz. Soǵan tilektespiz», deıdi keshti uıymdastyrýǵa uıtqy bolǵan tanymal kásipqoı boksshy Qanat Islam.

Osy kúni qazaq kúresi men boks básekeleri aralyǵynda jer­­­­gilikti mesenattardyń qol­daýymen, «Biz birgemiz» atty qaıyrymdylyq qorynyń uıym­­dastyrýymen utys oıyny oınatyldy. Utysqa baǵaly syı­lyqtar men avtokólik tigildi. Atal­ǵan qordyń jetekshisi Jan­­dos Orazǵalıevtiń aıtýyn­sha, utystan túsken qarajat «Qa­re­ket» qoryna, Aqjardaǵy jas­­ós­pirimder mektebiniń jat­tyqtyrýshysyna kómek retinde aýdarylmaq.

Elik Jıren eskertkishi, 140 shaqyrymdyq báıge

Qazaqtyń toıy báıgesiz, aıtyssyz, ánsiz, kúısiz ótken be? 16 maýsym kúni Aqsýatqa aǵyl­­ǵan toıshyl qaýym at jarysy, aqyndardyń aıtysy men án­shilerdiń ónerin tamashalady.

«Tuǵyry bıik Tarbaǵataı» halyqaralyq sport jáne óner festıvaliniń bir erek­­she­li­gi eli­­­mizde tuńǵysh ret uıym­das­tyrylǵan 140 shaqyrym­­dyq at báıgesi der edik. Jylqy ja­nýa­rynyń tózimdiligi men shaban­dozdyń shydamdylyǵyn tarazyǵa salǵan alamanǵa respýblıkanyń túkpir-túkpiri men Reseıden 100-ge tarta júırik kelipti. Olar tań qylań bere, saǵat 4-te Tolaǵaı baýraıynan (Kókpekti aýdany) jarys jolyna shyǵyp, tús aýa Ekpin aýylyndaǵy atshabarǵa artynyp-tartynyp jetkenshe osynda ártúrli qashyqtyqtaǵy at báıgesi qyzyp jatty.

Erekshe atap óterligi, dál osy kúni alys-jaqynnan quıryq-ja­ly túıilip ákelingen qyl quı­ryqtylar uzaq shaqyrymǵa bet alǵanda Kókjyra aýylynyń kire berisine kezinde Tarbaǵataı, Aq­sýat óńiriniń ǵana emes, oblystyń abyroıyn asqaqtatqan júırik Elik Jırenge eskertkish ornatyldy. Eskertkishti qoıǵan – 1946-1968 jyldary aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq at ja­rystarda birneshe márte bas báıgeni enshilegen sáıgúliktiń sońǵy shabandozy Amangeldi Nu­r­bekovtiń urpaqtary. «Bul es­kertkishti ákemiz Amangeldi Nurbekovtiń ózi bastap ketken edi. О́kinishke qaraı, aıaqtaı almady. Áke amanatyn urpaqtary oryndap jatqan jaıymyz bar. Elik Jıren týraly el aýzynda ańyzǵa bergisiz áńgime kóp. Qar­taıǵanda Semeıdegi et kombınatyna ótkizgende týǵan topy­raǵyna úsh ret qashyp ke­lipti desedi. Sonyń birinde bizdiń úıi­mizge, ákemizdiń qorasyna ke­­lipti. Esti janýar óziniń shabandozyn izdep kelgen ǵoı. Al­daǵy ýaqytta Elik Jırenniń qandaı báıgelerde top jarǵany týraly málimetterdi jınaqtap, kitap shyǵarmaq nıettemiz», deıdi Nazym Amangeldiqyzy.

Elik Jıren eskertkishiniń ashy­lýynda sóz alǵan Bádelhan Kamalhanuly Tarbaǵataı tósin kezinde nebir tulparlardyń dú­birletip ótkenin tebirene eske alyp: «Elik Jıren eline qaıta oraldy. Elik Jırenmen birge qa­zaqtyń qazanaty qaıta oralyp jatyr. Búgin Barqytbel baýraıynda 140 shaqyrymdyq báıge ótýde. Endi árbir jolaýshy tulparǵa bas ıip ótetin bola­dy», dedi.

Elik Jıren eskertkishi ashyl­­­­­­ǵannan keıin ekpindete Ek­pin aýylynyń báıge alańyna asyq­tyq. Kelsek, halyq yǵy-jy­ǵy. Ý-shý. Toptalǵan adamdar máre jaqqa ótip ketpesin dep uzynnan uzaq te­mir qorshaý qoıylypty. Qu­qyq qorǵaý qyzmetkerleri álgi qor­shaýdan BAQ ókilderiniń ózin áreń degende ótkizdi. Sodan qoı­shy, saǵat tili 12-den asqanda mı­krofon ustaǵan júrgizýshiler «aldyńǵy attar Aqqalanyń tu­­syna keldi» dep habarlaǵanda ár jerde bytyrap júrgen halyq márege qaraı lap qoıdy. Jurt 140 shaqyrymnan birinshi bolyp ótetin júırikti taǵatsyzdana kú­tip tur. Eldiń kóńil kúıi kóte­rińki.

Qulager, ákeń tulpar, shesheń suńqar,

Soǵyp eń dónenińde-aý segiz arqar,

– dep aıqaılaıdy qyzyp alǵan bir aǵamyz. «140 shaqyrym at­tar­­­­­ǵa tym qıyn. Obal ǵoı. Janýar­dy bulaısha qınaýǵa bola ma?! Qaıta búgin kún salqyn, attarǵa qolaıly bolyp tur. Áıtpese kim biledi?!» dep jylqyǵa jan­ashyr­lyq tanytqan sózderdi de qulaǵymyz shaldy.

Sonymen ne kerek, saǵat tili 12 jarymnan asyp, 1-ge ta­qa­ǵanda myńdaǵan kórermenniń qu­laq tundyrǵan qıqýymen al­ǵashqy at máreni qıyp ótken. Qıyp ótkende, 140 shaqyrymǵa emes, 20-30 shaqyrymǵa qosylǵan júırikterdeı emin-erkin shaýyp ótken Qyzkúreń esimdi bul júırik Aqsýattyń aty, ıesi Almas Ámir­ǵalıev ekenin (shabandozy – kók­pektilik Rýslan Shaıyrǵazın) habarlaǵan júrgizýshiler. Budan keıin arada úsh-tórt mınýt ót­kende Katonqaraǵaıdyń Pyraq atty júırigi (at ıesi – Qaırat Serkenov, shabandozy – Qýanysh Tur­synhanov) máre syzyǵyn kes­ken. Bul at bıylǵy sáýir aıyn­da Zaısan aýdanynda elimizde tuńǵysh uıymdastyrylǵan 130 shaqyrymdyq báıgede de 2-oryn alǵan-dy. Úshinshi oryn da osy Katonqaraǵaı aýdanynyń Úl­ken Naryn aýylynyń Arda­kúreń at­ty (at ıesi – Qurmet Qajy­ǵa­lıev, shabandozy – Sergeı Ry­bın)­ sáı­gúligine buıyrdy.

8-9 saǵat at ústinde tapjylmaı otyrý ońaı ma?! Jalpy, bul uly báıgede uıymdastyrýshylar to­ǵyz atqa júlde tikken edi, bi­raq máre syzyǵyn tolyq kesip ót­ken on úsh at qana ekenin es­kerip, «jylqynyń teri» dep qal­ǵan attardyń da ıesin qur qol qaldyrmady.

«Kıeli meken – Aqsýat» áni dúnıege keldi

At báıgesinen soń Aqsýat stadıonynda «Týǵan jerge týyńdy tik» atty halyqaralyq aıtys bas­­taldy. Aıtys bastalmas bu­ryn mesenat, osy aýdannyń Ek­pin aýylynyń týmasy Dýlat Tas­tekeevtiń demeýshiligimen ja­­ryq kórgen «Tarıhqa toly Tar­­baǵataı» kitaby (IV tomy) men 2016-2018 jyldary ótken «Tý­ǵan jerge týyńdy tik» atty halyq­aralyq aıtys jınaǵynyń tanystyrylymy ótti. Sonymen qatar bul kúni eki birdeı jańa ánniń tusaýy kesildi. Áýelgisi – áýenin Altynbek Qorazbaev shyǵarǵan, sózin Júrsin Erman jazǵan «Kıeli meken – Aqsýat» áni (oryndaǵan – Sáýlejan Taǵ­zııa), ekinshisi – «Shyǵys urany» áni (sózi – Mereı Qartov, áni – Er­bosyn Qasymbekov).

Osymen tórtinshi márte ótken sóz dodasyna bıyl Muhtar Nııa­zov, Rústem Qaıyrtaıuly, Jansaıa Mýsına, Qanat Myrzahan, Syrym Áýezhan, Aspanbek Shuǵataev, Aıdos Rashat (Mońǵolııa), Erlan Amanqojauly (Qytaı) syndy aqyndar qatysty. Aıtys qo­ry­tyndysynda bas júlde she­karanyń arǵy betinen kelgen aqyn Erlan Amanqojaulyna, 1- oryn Qanat Myrzahanǵa, 2-oryn Jan­saıa Mýsınaǵa, 3-oryn Rústem Qaıyrtaıulyna buıyrdy. Al dástúrli Aqsýat aıtysynyń bıyl­­ǵy stıpendııasy Aspanbek Shu­ǵataevqa berildi.

Halyqaralyq óner jáne sport festıvalin uıymdastyrýshylar aldaǵy ýaqytta shara aıasy keńeıe túsetindigin aıtady. «Buryn kú­res, aıtys bólek bolatyn. Bıyl Bádel­han aǵanyń usynysymen bárin bir arnaǵa toǵystyryp, «Tuǵyry bıik Tarbaǵataı» atty halyqaralyq sport jáne óner festıvaline aı­naldyrdyq. Bas­ta­masy jaman emes sekildi. Eń bastysy, ha­lyq­tyń ystyq yqy­lasyn sezinip otyrmyz. Al­daǵy ýaqytta festıval aıasyn keńeıtip, Tarbaǵataı, Aq­jar, Aqsýat óńiri týraly án baı­qaýyn uıymdastyrsaq degen oıy­myz bar», deıdi festıvaldi uıym­das­ty­rýshylardyń biri, «TasGroup» kompanııalar tobynyń basshysy Dýlat Tastekeev.

Úsh kúnge sozylǵan, aýdan jurtshylyǵy men syrttan kelgen qonaqtardy bir serpiltken aýqymdy sharaǵa jergilikti óner­paz­dardyń da erekshe eńbek si­ńir­genin aıtpasqa bolmas. «Ha­lyqaralyq óner jáne sport fes­­­­­tıvaline Aqjar, Aqsýat óńi­riniń 17 aýyldyq okrýginen 200-den astam ónerpaz qatysty. Úrjar, Zaısan, Ulan, Kúrshim, Aıagóz, Abaı aýdandary da osy merekege erekshe atsalysty. Úl­ken sharaǵa jerlesimiz Maıra Ilııasova men Bısara Mákenova da arnaıy ke­lip, ánnen shashý shash­ty», deıdi Aqsýat Mádenıet úıi­niń dırektory Sháken Kóp­shikbaeva.

Barqytbel baýraıyn ánge, kúıge bólegen shara 16 maýsymda keshkisin «MýzART» ansambliniń gala-konsertimen túıindeldi.

Shyǵys Qazaqstan oblysy,

Tarbaǵataı aýdany,

Aqsýat aýyly