Mońǵolııalyq horeograf Týgsýý Týmýrhýıag: О́nerdi til emes, sezim biriktiredi

– Týgsýý myrza, Qazaq­stan­ǵa qosh keldińiz. Jal­py, shyǵar­mashylyq táji­rı­be­ńizde buǵan deıin «Shyń­ǵys­han» taqy­rybymen ushyrasyp pa edińiz?

– Joq. Bul meniń «Shyńǵys­hanmen» sahnada alǵash qaýy­shýym. Tuńǵysh tájirıbe. О́te qyzyq boldy. Jalpy, kez kelgen shyǵarmashylyq adamy úshin Shyńǵyshan taqyryby qyzyq dep oılaımyn. О́ıtkeni ańyz tulǵanyń bar ómiri shy­tyrmanǵa tunyp tur. Al tartys bar jerde izdeniske de jan-jaqty múmkindik mol. Bul taqyryptyń meni tolǵandyryp júrgenine kóp bolǵan. Alaıda ishteı daıyn bolmadym-aý, tartynshaqtap uzaqtaý júrip qaldym. Sodan kútpegen jerden túsken usynys armanymdy aqıqatqa aınaldyrdy. Osydan úsh jyl buryn Qazaqstannan Hadısha Ermekbaıqyzy habarlasyp, birlese jumys isteýge shaqyrdy. Shyńǵyshan jaıly horeografııalyq qoıylym qoıǵysy keletindigin aıtyp, shyǵarmashylyq josparlarymen bólisti. Hadısha hanymmen oıymyz, kózqarasymyz  bir jerden shyǵyp, kelisimimdi berdim.

– Sózińizden túıgenimizdeı, demek spektakl daıyndyǵyna 3 jylǵa tarta ýaqyt ketti ǵoı. Taqyrypty qansha kúrdeli desek te, horeografııalyq qoıy­lym úshin bul tym uzaq emes pe?  

– Oıyńyzdy túsindim. Daıyndyq jumystary úzilip júrdi.  Ortaq joba 2016 jy­ly qolǵa alyndy degenmen, qarjylyq jaǵdaılarǵa jáne basqa da túrli sebepterge baılanysty arada 2 jyldaı úzilis boldy. Biraq qoıylymnyń jalpy konsepsııasyn eki jaqtan da ózimizshe qorytyp, ishteı pisirip aldyq. Alǵashqy kezdesýimizde bıshilerge naqty tapsyrmalar berip kettim. Olar da izdenisin toqtatpady. Hadısha hanym bastaǵan shyǵarmashylyq top ssenografııa men kostıým, jalpy qoıylymnyń kórkemdik jaǵyna basa mán berdi, arnaıy mamandarmen kelisim júrgizildi. Al túbegeıli bı qoıyp, kórermenge usynýǵa 3 aptanyń aınalasynda ǵana ýaqyt ketti.

– Bul jedeldiliktiń kilti nede? Horeograftyń bilik­tili­ginde me,  álde akterlerdiń alǵyr­lyǵynda ma?

– Teatr degen ujymdyq óner ǵoı. Sahnadaǵy kez kelgen jetis­tiktiń kilti – ol álbette sátti shy­ǵarmashylyq tandemde dep oılaımyn. Úlken olja – bizde sol shyǵarmashylyq ansambl boldy. Bir-birimizdiń oıymyzdy tez uǵyp, birden túsinisip kettik. Árıne, alǵash usynys túsken kezde júreksingenim ras. О́ıtkeni bul qazaqstandyq bıshilermen alǵashqy tájirıbem  eken. Túsinisý máselesi ishteı úlken úreı týdyrdy. Tipti bı qoıýǵa berilgen 3 aı ýaqytta úlgermeı qalarmyn-aý degen kúdik te janyma bir sát maza bermedi. Biraq, qýanyshqa oraı, bári men kútkennen de keremet boldy. «Naz» teatrynyń ártisteri óte talantty ári kásibı biliktiligi joǵary mamandar eken. Sahna mádenıetin ıgerýdegi talǵamdary da tamasha. Plastıkalyq múm­kindikteri óz aldyna bir tóbe. Mundaı ártistermen jumys isteýdiń ózi qaıtalanbas shyǵar­mashylyq lázzat syılaıdy. Sonyń nátıjesinde 3 aıda bitirip úlgermeımin degen qoıylymdy nebári 3-aq aptanyń ishinde aıaqtadyq.

– Al til máselesinde she? Bir-birińizdi uǵysýda qandaı da bir qıyndyqtar týyndamady ma?

– Ras, alǵashynda bul másele de meni beıjaı qaldyrmady. Túrimiz bir bolǵanmen, tilimiz bólek. Qalaı túsinisemiz dep tolqydym. Alaıda bul másele de men kútkennen jyldam sheshildi. Bilesiz be, jalpy ónerge, ásire­se bı ónerine tildiń tipti de qa­jeti joq eken. О́nerdi sezim men sulýlyq biriktiredi. Osy qoıylymdy daıyndaý barysynda soǵan kózim anyq jetti.

– Basty rólderge akterlik quram qalaı tańdaldy?

– Teatr ártisteriniń barlyǵy óte sulý ári talantty. Oǵan daý joq. Tipti, á degende qaısysyn basty rólge bekiterimdi bilmeı, biraz abdyraǵanym da ras. Biraq qoıylymnyń maqsaty men ma­ńyzyn ózek etip ala otyryp, negizgi keıipkerlerdi ózim tańdap aldym. Qýanǵanym – túısigim aldamapty. Bıshilerdiń barlyǵy óz mindetin kásibı joǵary deńgeıde oryndap shyqty. Spektakldiń basty jeńisi de osynda shyǵar, bálkim.

– Qazaq bı óneri men mońǵol horeografııasynyń arasynda qandaı da bir aıyrmashylyq nemese uqsastyqtar bar ma eken?

– Álbette, oǵan sóz bar ma?! Árbir eldiń mentalıtetine saı ózindik órnegi, horeografııalyq erekshelikteri de bolady. Mońǵol bı óneriniń stıli basqa, qazaqtiki múldem bólek degendeı. Ol– zańdylyq. Máselen, qazaqta kóbinese qoldyń qımyly men negizinen syrtqy áýez ben ádemilikke basymdyq berilse, mońǵoldarda aıaqtyń áreketi alǵa shyǵady. Biraq eki eldi ortaqtastyratyn altyn tin – atqa miný óneri, ıaǵnı kóshpeli ómir salty, erkindik rýhy.

– Shyńǵyshan mońǵol eli úshin tańsyq taqyryp emes. Áıtse de, Qazaqstanda qoıylǵan bul «Shyńǵyshannyń» qandaı erekshelikterin basa aıtar edińiz?

– Sózimniń basynda aıtyp ótkendeı, bul – meniń horeo­grafııadaǵy alǵashqy shyǵar­mashylyq tájirıbem. Onyń ústine, debıýtim ózge el kórer­menderiniń aldynda synǵa túsip otyr. Sondyqtan da barynsha jaýapkershilikpen, jan-jaqty izdenis, jańalyqpen kelýge tyrystym. Árıne, bizdiń elde de «Shyńǵyshandy» ónerdiń túr­li janrynda synap kórgen jumystar jeterlik. Arasynda asa sáttisi de, olqy túskeni de kezdesedi. Biraq, men osy oraıda jalǵyz-aq dúnıeni aıtqym keledi. Biz bul qoıylymǵa kórkem shyndyq pen ańyz-áfsanalardy emes, barynsha tarıhı derekterdi ózek etýge umtyldyq. Oqıǵa jelisin ǵalymdarmen birlese otyryp jasap shyqtyq. Me­nińshe, qoıylymnyń negizgi erek­sheligi de osynda bolar. Odan keıin spektaklde avtorlyq mýzyka paıdalanyldy. Ony  mońǵol eline belgili kompozıtor Bıambasúrengıın Sharav ar­naıy jazdy. Buǵan deıin de Bıambasúrengıın myrza «Shyń­ǵyshan» taqyrybyna arnap sımfonııa, birneshe fılm­ge mýzyka jazǵan bolatyn. Sondyqtan da Hadısha hanymmen aqyldasa kele, osy kompozıtormen birlese ju­mys isteýge bekindik. Budan bólek,  jalpy spektakldiń stılin de aıtyp ótkim keledi. Bul jerde de biz arnaıy qatyp qalǵan bı dástúrlerine baǵynbaı, bı­shilerge sahnada barynsha erkin kósilýine múmkindik berdik. Iаǵnı  qoıylymda horeografııa tiliniń birneshe stıli qatar qamtyldy. Onyń ishinde halyqtyq horeo­grafııa da, klassıkalyq bı men modern elementteri de kez­desedi. Menińshe, jaman shyq­­paǵan sııaq­ty. Bastysy, biz jumy­symyzdy usyndyq. End­igisine talǵampaz kórermen tóreshi.

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimelesken Nazerke JUMABAI,

«Egemen Qazaqstan»