– Ardaq, siz úlken sportpen qosh aıtysqanyńyz jaıynda resmı túrde jarııa etken joqsyz. Alaıda, aıqas alańynan kórinbegenińizge biraz jyl­dyń júzi boldy. Qatelespesem, soń­ǵy jekpe-jegińizdi osydan segiz jyl buryn ótkizdińiz emes pe?...

– Iá, dáp solaı. 2011 jyly Las-Vegasta AQSh pen Qazaqstan qura­malary arasynda matchtyq kezdesý ótti. Sol jarysta men Deıv Kýrcheındi birinshi raýndta uryp jyqtym. Sodan beri aıqas alańyna shyqqan joqpyn.

– AQSh pen Qazaqstan qurama­lary arasyndaǵy sol báseke qalaı aıaq­talǵan edi?

– Bizdiń jigitter 4:1 esebimen je­ńiske jetti. Sol komanda sapynda menen bólek, Beknar Amanbaev, Qazybek Áshimov, Beıbit Nazarov jáne Narıman Musaev óner kórsetti.

– Ol kezde 31 jasta edińiz. Bul – kásipqoı sportshylar úshin na­ǵyz kemeldengen shaq. Al siz súıik­ti isińizden qol úzip qaldyńyz. Osyn­daı qadamǵa sanaly túrde bardyńyz ba, álde biz bilmeıtin basqa da sebepter boldy ma?

– Áý bastaǵy armanym asqaq edi. Keminde álemniń bes dúrkin chempıo­ny atanýdy kózdedim. Alaıda, bári biz oılaǵandaı bola bermeıdi eken. Onyń ústine, shamamen sol ýaqytta Almatyda qazaqtyń biraz daryndy jigitteriniń basyn qosyp, sport klýbyn ashtyq. Oǵan «Álem faıters» degen ataý berdik. Ondaǵy maqsat – jas jetkinshekter men jalyndap turǵan jastardyń esh alańsyz jattyǵýyna barynsha jaǵdaı jasap, artymyzdan ergen inilerimizge úlken arenalarǵa jol ashý. Sebebi kezinde biz qıyndyqty kóp kórdik. Toqsanynshy jyldary elimizde erejesiz jekpe-jekke de­gen qazirgideı qyzyǵýshylyqtyń bol­maǵany barshaǵa aıan. Qamqorlyq ta kemshin edi. Bapkerim Saǵatbek Mu­sahanov ekeýimiz jattyǵý jasaý úshin jóni túzý jer tappaı, Almatynyń ár qıy­ryn sharlaǵanbyz. Qara kúz ben qaqaǵan qysta ashyq aspan astynda daıarlandyq. Esik-terezeleri sy­nyq, qabyrǵalary qısaıǵan, to­zyǵy jetken áskerı bólimshede jat­tyqtyq. Orta mektep pen kolledj­der, túrli mekemeler, ınstıtýttar men ýnıversıtetterdiń qýyqtaı zalda­ryn da san márte jalǵa aldyq. Biz­den keıingi jastar osyndaı azapty kórmesin dep, kásibı sport klýbyn ashtyq. «Álem faıterstiń» tusaýy kesilgennen keıin klýb basshysy re­tinde búkil aýyrtpalyq maǵan tús­ti. Daıarlyq prosesi men oqý-jat­tyǵý jıyndaryn ótkizý, dúbirli dodalardy uıymdastyrýdan bastap, sportshylardyń shet memleketterge shy­ǵýǵa qajetti qujattaryn daıyndaý, olardy qonaqúıge ornalastyrý jáne taǵy basqa kóptegen sharýamen tikeleı ózimniń shuǵyldanýyma týra keldi. Osylaısha sporttyq mansabymdy jalǵastyrýǵa múmkindik bolmaı, naǵyz kemeldengen shaǵymda súıikti isimnen qol úzip qaldym.

– Jalpy, erejesiz jekpe-jekten ótken jarystarda qansha kezdesý ót­kizip, sonyń nesheýin óz paı­da­ńyzǵa sheshtińiz?

– Barlyǵy 25 ret aıqas alańyna shy­ǵyp, 22 márte jeńiske jettim. 20 básekeni merziminen buryn aıaqtadym. Eki ret utylyp, taǵy bir kezdesýde teń esep tirkeldi.

– О́zińizdi esińizde erekshe saq­tal­ǵan kezdesý?

– Barlyq básekeler kúni búgingideı kóz aldymda. Qazir de kimmen qalaı aıqasyp, qandaı tásil qoldanǵanymdy sizderge esh jańylmaı aıtyp bere ala­myn. Al meniń jadymda erekshe saqtalǵany – 2004 jyly Reseıdiń Haba­rovsk qalasynda ótken álem ký­bo­gy jolyndaǵy jarys. Aqtyq syn­da men Artýr Ýmahanovqa qarsy shyq­tym. «Kıller» degen laqap atpen ta­nylǵan sportshy sońǵy eki-úsh jyl aıasynda eshkimge ese jibermegen eken. Onyń ústine sport kesheninde qaptaǵan kavkazdyqtar. Al biz ekeýmiz ǵana: bap­kerim jáne men. Aıqas alańyna shyq­qanym sol edi, ár buryshtan shovınıstik sıpattaǵy aýyr sózder estildi. «Qazaqty óltir!», «It terisin basyna qapta!», «Túgin qaldyrma!» degen daýystar zaldy jańǵyrtyp barady. Qanym basyma shapty. Segiz buryshqa julqynyp shyqtym. Biraz ýaqyt bir-birimizdi ala almadyq. Birin­shi raýnd bel ortadan asqan tusta qar­sylasymdy jyǵyp aldym da, aýyr-aýy­r soqqylardyń astyna aldym. Artýr­ esinen tanyp qaldy. Tóreshi jek­pe-jekti dereý toqtatty. Nokaýt! Saǵat­bek aǵanyń sol kezde qýanǵanyn kórseńiz. Bapkerim meni tik kóterip alyp, rıngti shyr aınala júgirdi. Al sonyń aldynda ǵana jer tepkilep, aıbattanyp, nebir balaǵat sózder aıtyp otyrǵan kórermenderdiń daýystary sol mezette sap tıylǵan edi.

– Keı sportshylardyń aýzynan túrli jarystarda ózderinen álde­qaıda eńseli, iri, salmaǵy aýyr qar­sy­lastarmen aıqasýǵa týra kelgeni ja­ıynda ara-tura estip júrmiz. Son­daı jaǵdaı sizdiń de basyńyzdan ótte me?

– Belgili bir sportshyǵa arzan, aramza jolmen ataq alyp berý úshin tóreshilerdiń túrli qıturqy áreket­terge barǵanyn san márte kórgenbiz. Bir ǵana mysal, 2003 jyly Bishkekte asa iri halyqaralyq doda ótti. Bas júldeni qalaı da óz qandastaryna alyp berýdi maqsat tutqan uıymdastyrýshylar ma­ǵan qarsy Qanjarbek Qydyrálıevti shyǵardy. Onyń salmaǵy – 93 kılo. Men – 70 kılo shamasyndamyn. Osyndaı keleńsizdikti kóregen bapkerim qa­zy­lar alqasyna shaǵymdandy. Olar túk estimegendeı, tas kereń boldy da qaldy. Biz biraz daýlasqan edik, qyr­ǵyzdar «Kelispeseńder, el­de­rińe qaıtyńdar!» dep áńgimeni short kesti. Endi sheginýge jol joq. «Ja­­nym arymnyń sadaǵasy» dedim de, tá­­ýekelge bel býdym. Alǵashqy mı­nýt­­tarda asyqpaı, qarsylasymnyń sha­ma-sharqyn baıqap kórdim. Sálden keıin qarqyndy kúrt kúsheıtkenim sol edi, Qanjarbek qaljyraı bastady. Aqyrynda ony uryp jyǵyp, aýyr nokaýtqa jiberdim.

– Siz qazaqtyń taǵy bir qaı­sar uly Dánesh Dúńgenbaevpen bir mezgilde óner kórsettińiz. Ne­sine jasyraıyq, sol kezderi qos sań­laq­tyń bir-birimen kúsh synasqan sátin kórgisi kelgen kórermender kóp edi...

– Iá, ondaı áńgimelerdiń aıtylǵany ras. Ekeýimizdi jekpe-jekke shyǵarýǵa qulshynǵan adamdar da boldy. Biraq men Dáneshpen aıqaspaıtynymdy birden aıttym. О́ıtkeni biz bul óner­diń qyr-syryna endi qanyǵa bas­taǵan tusta Dúńgenbaevtyń dań­qy dúr­kirep turdy. Ol qarsy kelgen­derdiń barlyǵyn sypyra utyp júr­di. О́zi baq synaǵan básekelerdiń bir­de-birinde jeńilgen emes. Osy jaıttardyń barlyǵyna qanyq bolǵan biz «Dáneshteı bolsaq qoı!» dep arman­daıtynbyz. Onyń ústine, ol menen baqandaı bes jas úlken. Al biz úlkendi syılaıtyn, qadirleı biletin qazaq degen tekti halyqpyz! Alashtyń árbir azamaty úshin «Aǵa!», «Baýyr!», «Qurmet!», «Izet!», «Syılastyq» degen sózder bos uǵym emes. Biz árkez óz jónimizdi, óz jolymyzdy bilgenbiz. Aldyńǵy býyn aǵalarymyzdy qadir­leımiz, qasterleımiz, alaqanǵa salyp aıa­laımyz. Meni de ata-anam osylaı tárbıeledi. Osy qasıetterdiń bar­lyǵyn bala kezimnen boıyma sińirip óstim. Sondyqtan da, báske at basyndaı altyn tigilse de, men eshýa­qytta Dáneshtiń jaǵasyna jarmas­paıtyn edim. Al eger de áldebir jarysta ekeýimizdiń jolymyz túıisken jaǵdaıda men esh oılanbastan jeńisti aǵama beretin edim.

– Osy áńgimeńizdi estı otyryp, osydan birer jyl buryn Qytaıda bol­ǵan oqıǵa esime tústi. Aspanasty elinde ótken jarysta qazaqtyń qos óreni bir-birimen tóbelesýden bas tartqan edi ǵoı. Ol jaıttan siz de qulaǵdar shyǵarsyz?

– Árıne! 2016 jyldyń kókteminde Shanhaıdyń mańyndaǵy shaharlardyń birinde jalaýy jelbiregen jarysta Qytaıda turyp jatqan qandasymyz Ǵabıt Turhanbek pen bizdiń elden barǵan Aıbek Nurseıit bas júldeni ózara sarapqa salýǵa tıis edi. Ekeýi oktagonǵa shyqty. Alaıda, olar bir-birine soqqy jumsamaı, esh ádis-tásil qoldanbaı, ýaqyt sozyp júrip aldy. Sony baıqaǵan qazylar qatań úkimi shyǵaryp, olardy jarystan shettetti. Desek te qos qazaqtyń bul «tirligine» barsha jankúıerler qatty rıza boldy. Osy oraıda, myna bir jaıtty aıtsam, esh aıyby joq dep oılaımyn. Negizi bul oqıǵanyń dál osylaı aıaq­talýyna meniń týǵan baýyrym Beı­bittiń de tikeleı qatysy bar. Ǵabıt pen Aıbek sheshýshi básekege shyǵar aldynda Beıbit olarǵa «Jat jerdiń jankúıerlerin qýantý úshin qazaqtyń órimdeı qos azamaty bir-birin qan josa etip sabap jatqany – uıat tirlik. Aınalyp kelgende, barlyǵymyz bi­rimiz-birimizge baýyrmyz. Qandaı jaǵ­daı bolsa da, ár qazaq bir-birin qur­metteýi kerek. Eger aqylymdy tyń­dasańdar, aıqaspaı-aq qoıyńdar!» dep til qatty. Ekeýi de azamat eken. Beıbittiń aqylyna qulaq asqan Ǵabıt pen Aıbek alysyp-julyspaı-aq, máseleni «beıbit túrde» sheshti.

– Osydan birer aı bu­ryn ame­rı­kalyq «Tıtan» jáne qazaq­­stan­dyq «Álem faıters» klýb­tarynyń uıymdastyrýymen Alma­tyda dúbir­li doda ótkeni málim. Eger sol jarys­ta bizdiń jigitter je­ńiske jetkende, olar­ǵa UFC-ge jol ashylar ma edi?

– UFC men «Tıtan» tonnyń ishki baýyndaı aralasyp, birer jyldan beri qoıan-qoltyq jumys istep ke­ledi. «Tıtannan» shyqqan 80-nen asa sportshynyń álemdegi eń beldi uıym­nyń qataryna qabyldanýy osy sózi­m­niń aıqyn dáleli! Sol sebepti de qazaq jigitteriniń qarym-qabiletin baı­qap kórsin degen nıetpen biz olardy Qazaqstanǵa arnaıy shaqyryp, keremet keshtiń ótýine muryndyq boldyq. «Tıtan» basshylarynyń basty nazary Beıbitke aýdy. Sonymen qatar Qazybek Áshimov pen Nurjan Tutqanyń da UFC-men kelsimshart jasasýǵa múmkindikteri boldy. Sol maq­satqa qol jetkizý úshin qandas­tarymyz Almatyda ózderiniń myq­tylyǵyn moıyndatýǵa tıis edi. Biraq bul múmkindikti utymdy paıdalana al­madyq.

– Osy úsh qandasymyzdyń ara­synan kópten beri kózge túsip júrgen Beıbit Nazarov ekenine esh­kimniń daýy joq. Baýyryńyzdyń Alma­ty­daǵy jarystyń basty jekpe-je­ginde atoı salýyna ne kedergi boldy dep oılaısyz?

– Qyrsyq degen aıaq astynan emes pe. Salmaq ólsheý rásimi qarsa­ńynda Beıbit qapııada jaraqat alyp qaldy. Aıaǵy kúp bolyp isip, synyqshynyń kómegine júgindik. Alaıda, jarystyń bastalýyna nebári bir kún ǵana qalǵanda shyqqan tobyq pen shytynaǵan aıaqty qalpyna kel­tirý múmkin bolmady. Sol kezde jek­pe-jekten bas tartýǵa da bolar edi. Biraq biz dúıim jurttan uıaldyq. Almatydaǵy jarysty uıymdastyrý úshin kóp ýaqytymyz ben kúsh-jiger ketti, mol qarjy jumsadyq. Onyń ús­tine keshtiń basty jekpe-jeginde Beı­bit Nazarovtyń shyǵatynyn aldyn-ala jarnamalap ta qoıdyq. Básekege túsýden bas tartsaq, jankúıerler biz­di durys túsinbeı qalýy da múmkin ǵoı. Sodan júreksindik. Amaldyń joq­tyǵynan táýekelge barýǵa týra keldi. Biraq kózdegen maqsatymyzǵa qol jet­kize almadyq. Desek te biz eshteńege ókinbeımiz. Moıymaımyz da. Bári de bir ǵana Allanyń qalaýymen júzege asady. Búgin bolmasa da, erteńgi kúni ol jospar júzege asady. Tek bizge áli kóp eńbektený kerek. Nıet pen pıǵyl, talap pen qulshynys jáne ustanǵan baǵytymyz durys bolsa, baǵynbaıtyn beles joq. Biz oǵan kámil senemiz.

– «Álem faıters» klýbynyń qa­zirgi tynys-tirshiligi qalaı? Ol jer­de qansha sportshy jatty­ǵýda? О́zde­rińizdiń jeke sport ǵıma­rat­taryńyz bar ma?

– «Álem faıterste» 100-den asa jas órender jattyǵýda. Olardyń aldy álem chempıony atanyp ta úlgerdi. Túr­li jarystarda júlde alyp, maıtalman mamandardyń nazaryna ilik­ken jetkinshekter de jeterlik. Res­pýblıka aýmaǵynda birneshe týrnır uıymdastyrdyq. Bizdiń jigitter jek­pe-jektiń san túri boıynsha shet mem­leketerge de shyǵyp júr. Ázirge jeke ǵımaratymyz joq. Jalǵa alǵan zalda jattyǵamyz. Alaıda, kezinde qala ákimdigi tarapynan «Almaty Are­nanyń» mańynan bizge biraz jer telimi berilgen edi. Sol jerde ámbebap sport keshenin salýdy kózdep otyrmyz. Qu­rylys jumystaryn bastap, birinshi qabatyn turǵyzyp ta úlgerdik.

– Erejesiz jekpe-jek ónerin serik etip júrgen qazirgi qazaq jigit­teri arasynan kimderdiń óneri sizge unaıdy?

– Allaǵa shúkir, jaqsy jigitter bar. Bizdiń býyn ókilderi bastaǵan jol keıingi jastarǵa juǵysty boldy. Qytaıdan Jumabek Tursyn jáne Reseıden Damır Ismaǵulov shyqty. Olardyń izin basyp qazaqstandyq Shavqat Rahmonov UFC-ge jol tartty. Árıne, bul jaǵdaı barsha qazaq jan­kúıerlerin qýantýda. Aldaǵy ýa­qytta Arman Ospanov, Qaırat Ah­me­tov, Jalǵas Jumaǵulov, Qýat Hamıtov, Asý Almabaev bastaǵan qara­kózde­rimizdiń qalyń legi alystaǵy Ame­rıkada ózderin moıyndatyp jatsa, búkil Alash jurtynyń abyroıy asqaq­taıtyn edi...

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimelesken

Ǵalym SÚLEIMEN,

«Egemen Qazaqstan»

ALMATY