Belorýs basshysy Reseımen bir ekonomıkalyq odaqta ekendigin paıdalanyp, osy elden munaıdy basqalardan arzanyraq alǵysy keledi. Al Reseı bıligi saýdada týystyq joq ekendigin alǵa tartady. Sóıtip Reseıdiń Belorýssııaǵa satatyn munaıynyń baǵasy úlken urys-kerispen baryp belgilenedi. Osy jaǵdaı jylma-jyl qaıtalanyp keledi.
2017 – 2024 jyldarǵaarnalyp jasalǵan úkimetaralyq kelisim boıynsha Reseı Belorýssııaǵa jylyna 24 mln tonna munaı satýǵa tıis. Al onyń baǵasy halyqaralyq rynoktaǵy jaǵdaıǵa baılanysty jyl saıyn retteledi. Osy boıynsha jylma-jyl jasalynatyn Reseı men Belorýs arasyndaǵy baǵa jónindegi kontraktynyń kúshi 1 qańtar kúni toqtaǵan bolatyn. Al jańasy áli kúnge deıin jasalynbaı keledi. Basty sebep – eki el arasyndaǵy ádetke aınalǵan baǵa tartysy.
Osyǵan sáıkes eki el basshylyǵy arasyndaǵy aqpan aıynyń basyndaǵy kelissózder nátıjesiz aıaqtalǵan edi.
Degenmen jaǵdaıdyń qalaı ózgeretindigin aldyn ala bilgendeı bul joly Belorýs Prezıdenti óz ustanymynan sheginbeske bekem bel baılady. Reseıdiń ózin baǵaǵa qatysty tizerlete almaıtyndyǵyn, óıtkeni munyń el táýelsizdigine qatysty másele ekendigin málimdedi. «Eger Reseı baǵaǵa qatysty qoqan-loqy jasaı beretin bolsa, biz onda munaı satyp alýdyń basqa da balamaly joldaryn qarastyratyn bolamyz. Táýelsiz elmiz. Al ony basqanyń aldynda tizerleý úshin alǵamyz joq» degendeı málimdeme jasady.
Osydan keıin kóp ótpeı-aq jaǵdaı 180 gradýsqa ózgerip sala berdi dep aıtýǵa bolady. Álemde koronavırýs indeti bastaldy. Osy jaǵdaıǵa baılanysty kóptegen elder óz shekaralaryn jaýyp, elder arasyndaǵy barys-kelis úzildi. Ushaqtar ushýyn toqtatyp, áýe kompanııalary toqyraýǵa tústi. Osydan munaıdan jasalatyn kerosın paıdalaný kórsetkishi álde qaıda azaıyp ketti. Álemde osyǵan deıin ár kúni 7 mln barrel avıakerosın tutynylyp kelgendigin eske alsaq, munyń tıgizer áseri mol ekendigin shamalaýǵa bolady. Sarapshylardyń málimdeýinshe qazir álemdegi avıokerosın qoımalarynyń 80 paıyzy osy ónimge tolyp tur.
Osy jaǵdaıǵa oraı JBC Energy agenttiginiń baǵalaýy boıynsha sáýir-mamyr aılarynda álemde kerosınniń kúndik suranysy 2,7 barrelge deıin shekteletin bolsa, iri munaı treıderleriniń biriniń boljamyna súıengen Bloombergagenttigi kerosınge degen suranystyń 50 paıyzǵa deıin quldyraıtyndyǵyn jazǵan.
Onyń ústine, kez kelgen elde avtokólik qozǵalysy shekteldi. Bul álemdegi munaı paıdalaný kólemin eselep azaıtty. Munaıdyń álemdik rynoktaǵy baǵasy quldyraıtyny birden belgili boldy.
Onyń ústine, «jyǵylǵanǵa judyryq» degendeı álemdegi munaı óndirýdiń eki alyby – Saýd Arabııasy men Reseı arasynda halyqaralyq munaı rynogyna áseri mol daý shyqty. Munaı tutyný rynogindegi tutyný kóleminiń shektelýine baılanysty munaı baǵasyn saqtap qalý maqsatynda munaı óndirýdi shekteý jónindegi OPEK+kelisimine Reseı bas ımeıtindigin bildirip, bul kelisimnen shyǵatyndyǵyn málimdedi. Ońaılyqpen bitispes daý osy jaǵdaıdan bastaý aldy.
Ashýyna mingen Saýdııa bıligi kútilmegen tótenshe sharalarǵa bardy. Ol endi óz elindegi munaı óndirý kólemin burynǵy 9 mln barrelden 12 mln barrelge deıin kóteretindigin málimdep, munaı baǵasyn eki esege jýyq túsirip jiberdi. Eýropalyqtardy munaıdy ózinen satyp alýǵa shaqyrdy. Reseıdiń quramynda kúkirti kóp ıýrlas munaıyna qaraǵanda Saýd Arabıasynda óndiriletin munaıdyń sapaly ekendigi, ári salmaǵy da jeńil keletindigi belgili. Iаǵnı óńdeýge de, tasymalǵa da tıimdi. Sondyqtan Saýdııanyń bul usynysyna eýropalyqtar birden qulaq túrdi.
Osy ýaqytqa deıin Saýd Arabııasynyń munaıy AQSh-qa jóneltilip, al eýropalyq rynokqa kóbinese Reseı ıelik etetin. Reseı Eýropaǵa negizgi munaı jetkizýshiniń biri bolatyn. Munaıdy satý rynogy eki eldiń arasynda osylaı bólingen edi.
Endi osy tártip buzylaıyn dep tur. Endi Eýropany munaımen qamtý mindetin Saýd Arabııasy men onyń odaqtastary birigip óz moınyndaryna almaq nıette. Qazirgi kúni Reseı munaıy Eýropa rynogyna óte qıyn jaǵdaıda shamalap qana ótýde.
Osy jaǵdaı Reseımen munaı baǵasy jóninde tartysyp jatqan Lýkashenkonyń oń jambasyna dóp keldi. Endi Lýashenkonyreseılikterdiń ózderi izdep tapty.
21 naýryz kúni Lýkashenko reseılikterdiń bul joly Belorýs tarabynyń usynysyna tolyq qulaq túrgendigin, osy elge satylatyn munaıdyń ár tonnasynyń baǵasyn 7 dollarǵa deıin arzandatpaq bolǵandyǵyn, biraq Belorýs tarabyn munyń ózi qanaǵattandyrmaǵandyǵyn málimdedi.
Endi 23 naýryzdaǵy Reıter agenttigi taratqan habarǵa qaraǵanda, Reseı taraby Belorýssııaǵa satatyn munaıynyń ár tonnasynyń baǵasyn 12 dollarǵa deıin tómendetýge bel baılap otyrǵan kórinedi. Bul Reseı munaıynyń ár tonnasy Belorýssııaǵa 15,7 dollardan satylady degen sóz.
Reıter agenttiginiń málimdeýinshe, Reseı taraby Reseıge jóneltiletin munaı kólemin jańa baǵa kelisimi boıynsha tolyq kóleminde qamtamasyz etýge ázir ekendigin bildirgen. Alaıda osynyń aldynda ózine qajetti munaıdyń bir bóligin Reseıden basqa elder arqyly qamtamasyz etetindigin málimdegen Belorýs bıligi endi Reseıden qansha tonna munaı satyp alýǵa ázir ekendigin naqty aıtpaı otyrǵan kórinedi.
Árıne, osydan eki aı buryn Reseı men Belorýs arasynda munaı baǵasyna qatysty osyndaı kelissózder bolady dese eshkim senbes edi. Tipti Lýkashenkonyń ózi de kútpegen bolar. Endi munaı baǵasyna qatysty tórelikti onyń ózi aıtýda. Árıne, bul iste Lýkashenkoǵa koronavırýstyń jáne Saýdııa men Reseı arasynda oryn alyp otyrǵan munaı shaıqasynyń kómektesip jibergeni aıqyn.
