Kalıfornııanyń tylsym ormandaryna fızıka zańy áser etpeı me?

Bul eldi-mekendi  alǵash ret úndister ashqanyn bilemiz. Amerıkanyń Batys  jaǵalaýyn meken etken olonı taıpasynyń jaýyngerleri osy jerde bir emes, birneshe ret mıstıkalyq salttardy atap ótken eken. Iá, shynymen de kalıfornııalyq bul ormandardyń adam túsinip bolmaıtyn qupııalary jeterlik.

Atalmysh jerdiń adam sanasynan tys bir tylsymy bary anyq. Tik turýǵa qansha talpynǵanyńmen, áreketiń báribir nátıjesiz bolady. Jer ózine qaraı tartady jáne bul eshqandaı da oıdan shyǵaryla salǵan asyra kórkemdeý emes. Múmkin Nıýtonnyń almasy tómen qaraı qulaǵan da shyǵar, biraq bul jerdiń tartylys zańy ózinshe áreket etedi. 

Drýva Noel, gıd: «Bul jer fızıkanyń keıbir zańdaryna tipti de baǵynbaıdy. Máselen, tartylys zańy. Zattar tómen qaraı emes, ózdiginen joǵary qaraı domalaıdy. Jerdiń eńis buryshtary, oıly-qyrly bultarystary kóp bolýy sebepti, adamdardyń boıy da óziniń naǵyz boıynan ne uzyn, ne tym qysqa kórinedi. Jáne munyń barlyǵy qazir biz turǵan belgili bir shekteýli shekarada ǵana bolady».

Osydan 80 jyl buryn kalıfornııalyq kásipker Djordj Preıter otbasyna arnap taýdyń bókterine jazdyq baspana turǵyzbaq bolady. Jer satyp alyp, aǵash ustasyn da taýyp qoıady. Úıdi endi turǵyzyp bastaı bergende-aq, túsiniksiz de keleńsiz jaıttarǵa tap bolady. Úıdi birneshe márte basynan bastap qaıta turǵyzǵanymen de, báribir qısyq bolyp shyǵa beripti. Qurylystyq esep boıynsha, bári de úı turǵyzarlyq talapqa saı bolǵanymen, baspana jyldar ótken saıyn tómen qaraı ıile beredi.  Al jumbaqqa toly meken jaıyndaǵy san túrli sózder, pikirler, gý-gý áńgime joǵaryda atalǵan úımen birge aınalaǵa demde taralyp ketedi.

Tabıǵattyń aýytqýy haqyndaǵy áńgime adamzatqa burynnan málim jáne mundaı qupııaǵa toly mekender barlyq jerde de bar. Kalıfornııanyń tylsym ormanynyń kólemi úlken bolǵanymen de, sıqyrlanǵan sheńberdiń radıýsy bar-joǵy 50 metrdi quraıdy.

Drýva Noel, gıd: «Adamdardyń kópshiligi  úıler jerge qaraı buryshtaı qısaıyp turǵannan keıin, ózderin de solaı turmyz dep oılaıdy. Biraq aıaqty edennen kóteretin bolsa, bizdi tómen emes, joǵary qaraı belgisiz bir kúsh tartady».

Kalıfornııanyń jumbaq ormanyn tekserýge ǵalymdar júıeli túrde jıi-jıi kelip turǵanymen, áli de mán-jaıdy, bul qupııanyń syryn naqty túsindirip bere almaı keledi. Alaıda, boljamdar birinen keıin biri týyp jatyr: «jerdiń astynda magnıt keniniń shamadan tys kóp bolýy saldarynan», «bul jerde gravıtasııalyq aýytqýlar baqylanýda» jáne, árıne, «osy mekende bir kezderi ushqysh tarelka synǵan» degen syndy pikirler tolassyz aıtylyp jatady. 

Bul ormanǵa bir kezderi jatplanetalyqtar ushyp kelipti degen pikir shyndyqqa janasymsyz kóringenimen de, qulaqqa óte tamasha estiledi.  Kalıfornııanyń ormandarynda bolǵan kez kelgen adam kóp suraqtarǵa jaýap tapqysy keledi. Jáne onyń eń bastysy – bul mekenderde bolatyn jaıttardyń barlyǵy da barshaǵa málim fızıka zańdylyqtaryna  qalaısha kerisinshe órbıdi? – degen saýal.  

Sonda qalaı bolǵany? Kalıfornııanyń tylsym ormandaryna fızıkanyń zańy áser etpeı me?..