Kitaphana – kórkem oıymyzdyń kepili

Tarıh qoınaýyna tereńdep barmaı-aq, búginniń bıiginen qaraǵannyń ózinde elimizde kitaphana isiniń keń qanat jaıyp kele jatqanyn kózi qaraqty oqyrman jaqsy biledi. Eń bastysy, qalyń kópshiliktiń kitap oqýǵa degen ynta-yqylasy arta túskeni baıqalady. Statıstıkaǵa júginsek, sońǵy bes jyldyq kórsetkish boıynsha ulttyq kitaphananyń oqyrmandar sany jyl saıyn turaqty túrde 1000-2000 oqyrmanǵa ósip otyrady eken. Máselen, 2019 jyly  20411 oqyrman tirkelse, bıylǵy 2020 jyldyń eki aıynda ǵana tirkelgen oqyrman sany 21064-ke jetken. 2019 jyldyń esebi boıynsha oqyrmandar sany 52004-ke jetip otyr. Bul sońǵy 5 jylda kitap oqýshylar sanynyń eki esege ósip otyrǵanyn ańǵartady.

Qazirde jastar kitaphanaǵa barmaıdy deıtin pikirler  jıi aıtylyp jatady. Kerisinshe, búginde jas ta, jasamys ta, bala da qarııa da kitap oqýǵa den qoıa bastaǵan. Tipti, oqyrmandardyń basym bóligin jastar qurap keledi. Kitaphanada tańerteńnen qara keshke deıin otyratyn oqyrmandar az emes. Máselen, byltyr oqyrmandar arasynda kitaphananyń jumys ýaqytyna baılanysty saýaldama júrgizgen ýaqytta, saýaldamaǵa qatysqandardyń arasynda kitaphananyń aptasyna jeti táýlik boıy 24 saǵat jumys istegenin qalaıtyndar kóp anyqtaldy. Ondaı oqyrmandar az bolǵanymen, kitaphana olardyń da pikirin elep-eskerýge tyrysady.

Dál qazirgi ýaqytta Ulttyq akademııalyq kitaphana qashyqtyq rejiminde oqyrmandarǵa onlaın qyzmet kórsetýde. Bul oraıda Qazaqstandyq Ulttyq elektrondy kitaphanasy kúndelikti jumys istep tur. Qazir Qazaqstannyń Ulttyq elektrondy kitaphana qyzmetin álemniń 60-tan astam elinen paıdalanýshylar qoldanyp jatyr. Olardyń qatarynda Qazaqstan, Reseı, Qytaı, Túrkııa, AQSh elderi bar. Sondaı-aq, portaldy TMD, Fınlıandııa, Germanııa, Bolgarııa, Rýmynııa, Japonııa, Ońtústik Koreıa jáne t.b. elder qoldanyp otyr.

Jýyrda sondaı-aq qazaqstandyq Ulttyq elektrondy kitaphana "Qazaqstannyń ulttyq jáne mádenı murasynyń resýrsy retinde" atty vebınar ótkizdi. Odan bólek online kitaphana jobasy iske qosyldy. Bul joba Qazaqstannyń barlyq kitaphanashysy men el azamattaryna arnalady. Qazirgi zamanǵy jańa tehnologııalar boıynsha ár túrli taqyryptaǵy kúndelikti dárister ótkiziledi.

Paıdalanýshylar úshin bilimniń barlyq salasy boıynsha qazaqstandyq basylymdarǵa qoljetimdilik berildi: atap aıtqanda sırek kitaptar men qoljazbalarǵa, maqalalarǵa, gazetter men jýrnaldarǵa, kórkem ádebıetke, memleket jáne quqyq, óner jáne t.b. Sonymen qatar, paıdalanýshylar avtoreferattar men dıssertasııalarǵa, ýnıversıtetter men ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń ǵylymı basylymdaryna, sondaı-aq kitaphana jazylǵan IPR Books jáne Euromonitor Passport tolyq mátindi derekter qoryna qol jetkizý múmkindigine ıe boldy.

Odan bólek álemdi alańdatyp otyrǵan aýyr ahýalǵa baılanysty kitaphanamyz elimizge belgili aqyn-jazýshylarmen onlaın kezdesýler men dárister ótkizýdi qolǵa aldy. Darııa Jumageldınova, Kenjehan Matyjanovpen, Kópen Ámirbekpen, Dáýletkereı Kápulymen syndy belgili tulǵalarmen onlaın kezdesýler ótkizildi. Odan bólek «Apta» baǵdarlamasy aıasynda balalardyń  ár túrli baıqaýy ótkizilýde.

Sonymen qatar, YouTube arnasynda jáne áleýmettik jelilerde Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Prezıdenttik syılyqtyń laýreaty, jýrnalıst Kópen Ámirbektiń "Abaı ─ satırık" taqyrybynda dárisi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Sh.Ibraevpen, prozashy, aqyn B. Álimjanovpen, qoǵam qaıratkeri, QHA múshesi K.A.Hanmen suhbattar qoıyldy.

Jalpy kitaphananyń onlaın qyzmeti boıynsha bolashaqta da kóptegen jumys atqarylmaq. Aldaǵy ýaqytta qazaqstandyq jýrnaldardyń saıttaryn iske qosý, onyń ishinde ǵylymı basylymdarǵa sholý jasaý, kitaphananyń ataýly oqý zaldarynyń ulttyq qory týraly aqparattyq saǵat, jańa termınologııalyq sózdikter men «XXI ǵasyrdaǵy Qazaqstan jáne álem» onlaın-sholýlar, jańa kitaptar, ádebı keshter, "Qazaqstan jazýynyń jáne kitaptarynyń tarıhy" vıdeoleksııalar, balalarǵa arnalǵan onlaın-poezııa jáne sýretter saıysy, balalar ádebıeti men ertegi terapııa onlaın dárister, aqyn-jazýshylarmen, abaıtanýshylarmen onlaın kezdesýler, sırek kitaptar men qundy qoljazbalar onlaın leksııasy, aqparattyq tehnologııalar jónindegi vebınar, Ábý Nasyr Ál Farabıdiń 1150 jyldyǵyna oraı onlaın konferensııa men onlaın leksııalar ótkizedi. Sondaı-aq bolashaqta kitaphana isi jáne aqparattyq tehnologııalar boıynsha qazaqstandyq jáne sheteldik jetekshi jazýshylar men sarapshylardyń onlaın leksııalaryn ótkizý josparlanyp otyr.

 Álbette áńgimemiz kitaphana tóńireginde bolǵandyqtan bıyl mereıtoıy keń kólemde atalyp ótip jatqan Abaı atamyz týraly sóz qozǵamaı ketý múmkin emes. Jalpy abaıtaný máselesinde naýqanshyldyq basym degen sóz jıi aıtylyp jatady. Alaıda bul pikir kitaphanaǵa qatysty deýge kelmeıdi. Abaıdy oqyp-taný naýqanshyldyq is emes. Prezıdentimiz óziniń joǵaryda atalǵan maqalasynda: «Abaı jyrlaryn oqý chellendji bıyl, aqyn mereıtoıy tusynda jańasha jandanady deýimizge bolady. Biz Abaıdyń «tolyq adam» tujyrymyn qaıta zerdeleýimiz kerek. Bul baǵyttaǵalymdarymyz tyń zertteýlerdi qolǵa alýy qajet dep jazǵan bolatyn. Memleket basshysynyń bizge artqan senimin aqtaı otyryp Abaı jyrlaryn oqý estafetasyn múldem jańasha formatta, oǵan jastardy keń aýqymda qatystyra otyryp, tartymdy ári qazirgi zaman talabyna saı etip ótkizýdi josparlap otyrmyz. Onyń ústine, atalǵan is-sharalardy naýqanshyldyqqa aınaldyrmaı, turaqty túrde, jyl saıyn ótkizip turý qolǵa alynýda.

Jalpy Abaıdyń 175 jyldyǵyn toılaýdy biz jańa jyldan bastap ketkenimiz belgili. Osyǵan oraı kitaphananyń muryndyq bolýymen Chehııanyń Praga qalasynda «Abaı» aqparattyq-mádenı ortalyǵyn ashylyp, Slovakııa, Vengrııa, Germanııa memleketterinde «Abaı oqýlary» ótkizildi. Al ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵyna oraı da kitaphana ujymy birneshe jobany júzege asyrý ústinde. Elimizdiń belgili ǵalymdary men farabıtanýshylarymen bas qosyp, arnaıy kezdesýler uıymdastyrý josparlanyp otyr.

Jalpy qazaq halqynyń baı ádebıetimen, onyń salt-dástúrlerimen, mádenı qundylyqtarymen tanystyryp, nasıhattaýdyń jarqyn kórinisi retinde Ulttyq akademııalyq kitaphana 2016 jyldan bastap shet elderdiń ulttyq jáne basqa da iri kitaphanalarynda «Qazaqstan ádebıeti men mádenıeti ortalyǵyn ashý» halyqaralyq jobasyn júzege asyryp keledi. Qazirgi tańda álemniń 33 elinde Koreıa, Qyrǵyz Respýblıkasy, Fınlıandııa, Vengrııa, Reseı Federasııasy, Armenııa, Malaızııa, Túrkııa, Qytaı, Grýzııa, Fransııa, Japonııa, Shvesııa, Makedonııa, Bolgarııa, Chehııa, Italııa, AQSh (Nıý - Iork kópshilik kitaphanasy jáne Kongress kitaphanasy) Iаkýtııa Respýblıkasy, Chývash Respýblıkasy, Rýmynııa, Iran, Argentına, Brazılııa, Ýdmýrtııa, Germanııa, Ispanııa, О́zbekstan, Mońǵolııa, Ázerbaıjan  kitaphanalarynda atalǵan ortalyqtar ashylyp, oqyrmandar nazaryna usynyldy. Búginde bul memleketterdiń Ulttyq kitaphana qorlarynda Abaı, Shákárim, Muhtar Áýezov, Ábdijámil Nurpeıisov, Ilııas Esenberlın, Dýlat Isabekov, Smaǵul Elýbaı jáne basqa da qazaqtyń uly jazýshylary men aqyndarynyń shyǵarmalary atalǵan elderdiń mıllıondaǵan oqyrman qaýymy úshin qol jetimdi bolyp otyr.

 Sonymen qatar kitaphanamyz shet elderdegi ortalyqtarmen ǵana emes, jergilikti kitaphanalarmen de birlesip jemisti jumystar atqaryp otyrǵanyn aıta ketkenimiz jón. Jalpy ár óńirdiń kitaphanalarynda ólketaný jumystary jolǵa qoıylǵan. Bul kitaphanashylar atqaryp otyrǵan eń úlken jumystardyń biri. Jergilikti ár kitaphana óz óńirinen shyqqan tulǵalaryn nasıhattaıdy, olar týraly bıblıografııa qurastyrady, jańa tehnologııa kómegimen óz derek bazalaryn jınaqtaıdy.

Búgingi tańda kitaphana qory  2020 jyldyń qańtardaǵy kórsetkishterine sáıkes, kitaptardyń 52 paıyzyn ǵylymı, tanymdyq jáne basqa da ǵylymı ádebıetter qurap otyr. Bul kórsetkish kitaphananyń akademııalyq dárejesi úshin az kórsetkish bolyp tabylady. Osy kórsetkishke súıene otyryp elimizde ǵylymnyń joqtyǵyn nemese damymaı jatqanyn ańǵaryp otyrmyz. Qordyń qalǵan quramyn, ıaǵnı 55 paıyzyn kórkem ádebıet jáne basqa basylym túrleri qamtyp otyr.

Jalpy  kitaphananyń bıyl atqaratyn is-sharalarynyń bir maqalada aıtyp berý múmkin emes. Aldymen respýblıkanyń barlyq kitaphanasynda jas masatshylar qozǵalysyn qoldaıtyn «MASAT» klýbtaryn qurý jáne turaqty túrde olardyń jumysyn júrgizip, jyl saıyn túrli baıqaý-konkýrstaryn ótkizý, «Balalyq shaqqa saıahat» qazaqstandyq kitap aptalyǵyn ótkizý, Eýrazııa kitaphanalyq Assambleıasy men  qazaqstandyq kitaphanalar Alıansy músheleriniń qatysýymen «Bizdiń Abaı» - «Our Abai» jáne «Aýylym – altyn tuǵyrym» kórkemsýretti almanah jınaǵyn shyǵarý, «Jaqsydan úıren» eriktiler ortalyǵyn qurý, «Qazaq dalasy — bir jarym ǵasyr buryn» jobasyn, sondaı-aq, «Kóne Túrki álemine – Orhon eskertkishterine saıahat», «Babalar izimen» tylsym Torǵaı óńirine, «Jıdebaı-Bórili – Ulylar mekenine» kitaphanalyq týrızmi júrgiziledi. Osy jobalardy júzege asyrýǵa respýblıka óńirlerindegi kitaphanashylar da at salysqaly otyr.

Úmithan MUŃALBAEVA,

QR Ulttyq akademııalyq

kitaphanasynyń basshysy,

pedagogıka ǵylymdarynyń doktory,

professor