Adamzat balasyn ortaq múddege toǵystyratyn mádenıet oshaqtary búginde COVID-19 pandemııasy saldarynan kútý rejiminde tur. Biraq bul sahna óneri karantın qursaýynan múlde shyǵa almaı qaldy degen sóz emes. Qazaqstan teatrlarynyń qazirgi hal-jaǵdaıy men bolashaǵyn baǵamdaý maqsatynda ótkizilgen onlaın-konferensııaǵa belgili teatrtanýshylar men synshylar,  teatr basshylary men kórkemdik jetekshiler, rejısserler men akterler, dramatýrgter men ádebıet bóliminiń meńgerýshileri, menedjerler men ssenograftar qatysyp, sahna ónerine  karantınniń tıgizgen áseri, spektakldi onlaın-rejimge kóshirýdiń artyqshylyǵy men kemshilikteri, sandyq túsirilimge qoıylar basty talaptar, kórermenmen qaıta qaýyshýdy júzege asyrý joldary, synaq merziminiń ekinshi jartysyndaǵy ózekti máseleler, baıqaýlar men festıval kestelerindegi ózgerister, teatrlardyń repertýarlyq saıasaty tóńireginde áńgime órbitti.

Halyqaralyq teatr synshylary birlestigi uıymdastyrǵan «Theatre Online» halyqaralyq onlaın-ǵylymı konferensııasynda qozǵalǵan qundy pikirler men boljamdar týraly oıyn ortaǵa salǵan Halyqaralyq teatr synshylary birlestiginiń tóraıymy, teatrtanýshy  Anar Erkebaı bul jobaǵa 14 memleketten teatr mamandary qatysqanyn tilge tıek etti. «Mysaly, sol konferensııada Pákstandaǵy Karachı teatrynyń kórkemdik jetekshisi: «3D, kompıýterlik grafıka men gologrammalardy kúsheıtý kerek. Sebebi bolashaqta golografııalyq avatarlardyń kómegimen kórermen álemniń ár túkpirinen ózi unatqan spektakldi tamashalap, súıikti akterimen qaýysha alatyndaı múmkindik týatynyna senemin» degen bolatyn. Al máskeýlik ónertanýshy Emılııa Demensova teatr mamandary zamanaýı tehnıkanyń múmkindikterin paıdalana otyryp, kórermenmen qarym-qatynas jasaýdyń jańa úlgisin oılap taýyp, olarǵa ózgeshe úlgidegi qoıylymdardy usyný kerektigin alǵa tartqan edi» dedi. Osy oraıda, Qazaqstan dramatýrgııasy aldaǵy ýaqytta jańa serpilisti bastan keshetinine senim bildirip, sonyń bir kórinisi retinde dramatýrg, teatr synshysy Olga Malyshevanyń pandemııadaǵy keıipkerlerdi ınternette kezdestirýi nátıjesinde dúnıege kelgen pesasyn atady. Sıýjet jelisi boıynsha karantın kezinde úıde qamalyp otyrǵan adamdardyń áleýmettik jelidegi  kezdesýin baıandaıtyn onlaın-spektakldiń kórermendi bir saǵat boıy tapjyltpaı  ustap otyrý qupııasyna toqtaldy. Onyń bıletin kórermender Ticketon.kz saıty arqyly 1000 teńgege satyp alǵanyn, trýppanyń bul áreketi arqyly onlaın teatr ónimderin de monetızasııa jasaýǵa bolatyndyǵyn áńgimege arqaý etti. Zamanaýı kórermenge osy sekildi tyń formattaǵy, erekshe úlgidegi spektaklder kerektigi aıtyldy.

Abaı atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń dırektory Aıa Jekenova: «Qazirgi pandemııa derti qaı eldiń teatryna bolsyn ońaı soǵyp jatqan joq. Búkil teatr ataýly daǵdarystan shyǵýdyń, kórermenimen baılanys jasaýdyń joldaryn jan-jaqty qarastyrýda. Mysaly, Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatry óziniń ıýtýb arnasyn ashyp,  «Altyn qordaǵy» barlyq qoıylymdardy onlaın formatynda tamashalaýǵa múmkindik týǵyzdy. Osy kezge deıin arnamyzda alty myńǵa jýyq beıne-rolıkter júkteldi. Nátıjesinde, muny tek otandyq kórermender ǵana emes, Reseı jáne TMD elderiniń ónersúıer jurtshylyǵy da tamashalap, áserlerimen bólisýde. Odan bólek, jýyrda áýesqoı ánshilerdiń arasynda Abaı ánderiniń onlaın-baıqaýyn ótkizýdi josparlap otyrmyz» dedi.

Memlekettik respýblıkalyq akademııalyq nemis drama teatrynyń rejısseri Natasha Dýbs jańa teatr ǵımaratyna  kóshkendikten kórermen nazaryn sahna ónerine aýdartý ujym úshin qazirgi eń basty qaǵıda ekenin aıtty. Munyń sebebin teatrdyń qala ortalyǵynan tym alys ornalasýymen sabaqtastyrǵan maman karantın ýaqytynda birneshe onlaın-jobalardyń júzege asyrylǵanyn alǵa tartty. Solardyń biri retinde ónertaný kandıdaty, T.Júrgenov atyndaǵy О́ner akademııasynyń professory Sánııa Kabdıeva men ónertanýshy ǵalym Olga Batýrınamen ótkiziletin turaqty leksııalardy atady. Sondaı-aq teatr akterleri kórermenderin bes topqa bólip, akter sheberligi boıynsha daıarlyq jumystary qolǵa alynǵanyn, aldaǵy jyly buıyrtsa teatr óziniń 40 jyldyq mereıtoıyn laıyqty atap ótýge daıyndyq jumystary barynsha qyzý júrgizilip jatqanyn sóz etti.

M.Áýezov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń dırektory, teatrtanýshy Erkin Jýasbek ákemteatrdyń onlaın jumystary kópshilik nazarynda ekenin aıta kelip, karantınniń sahna ónerine tıgizip jatqan zardaptaryn joıý máselesine toqtaldy. Bul rette teatr maıtalmany qansha jerden onlaın-suhbattar men spektaklder usynylyp jatqanmen, mundaı birjaqty ustanymnyń sońy kórermennen ajyrap qalý qaýpin týǵyzbaı qoımaıtynyn, kópshiliktiń sanasynda «Qoıylymdy ınternet arqyly-aq kóretin bolsaq, onda teatrǵa baryp áýre bolýdyń qajeti qansha?» degen oıdyń alǵa ozatynyn jetkizdi. Karantınnen keıin teatr synshylary men sala mamandarymen birlesip, mundaı oı-pikirdiń durys emestigin túsindirý jumystary bastalýy qajet, sebebi kórermender karantınnen keıin onlaın-spektaklderge ábden úırenip alady. Sondyqtan da barlyǵyn basynan bastap, «Teatr degen ne? Onyń beınematerıaldan aıyrmashylyǵy nede?» degen suraqtar tóńireginde leksııa-sabaqtar ótkizýimiz kerek, dedi.

T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń dosenti, dramatýrg Asylbek Ihsan aldaǵy ýaqytta karantınniń merzimi uzaryp jatqan jaǵdaıda teatr ujymy kórermenmen jumysyn úzbeı jalǵastyra berýge tıis ekenin qaperge saldy. Pandemııa ýaqytynda dástúrli úlgilerden ajyrap, teatrdyń jańa  úlgisi paıda bola bastaǵany aıtyldy. Munda eń kóp salmaq akterlerge júktelip otyrǵany málim boldy. Mundaı jaǵdaıda olar qalaı jumys isteýi kerek? Sebebi akter men kórermenniń arasy buryn ári ketse 5-10 metr qashyqta bolsa, al tikeleı kamera aldynda jumys isteý odan múlde bólek. Rejısser Meıerholdtyń akterlerge 20 mınýttyq monologty qozǵalmaı otyryp oqytatyn tásili syndy, myna shekteý de olardy tar qapasqa tyǵyp otyr. Sondyqtan sahna ıelerine endigi kezekte kameramen durys jumys isteı bilý qajettigi týyndaıdy. Al qazirgi onlaın-spektaklderdiń kópshiligi tek jalpy planda ǵana kórsetiledi. Áleýmettik jelige salynatyn kez-kelgen qoıylymǵa ártúrli qyrynan, kásibı turǵyda túsire alatyn bilikti operatordyń sheberligin paıdalaný kerek, dedi.

Ázirbaıjannyń táýelsiz «dOM» teatrynyń rejısseri Tarlan Rasýlov áriptesteriniń pikir-usynystaryn eksheı kelgende túıgen oılarymen bólisti. «Árkimniń óz pikiri bolady jáne ol pikiri ózinshe durys bolyp kórinýi múmkin. Barlyǵyńyzdyń aıtyp otyrǵandaryńyz fılm-spektakl janry. Keńes ýaqytynda akterlerdi teleformat úshin arnaıy oınatyp túsiretin edi. Bul − televıdenıe men kıno ónerine jaqyn janrlardyń biri. Meniń oıymsha, teatr óneri bul formatqa muqtaj bolmaýy kerek. Qazirgi oryn alyp jatqan jaǵdaıdy qaıta jańǵyrý kezeńi dep atasaq ta bolady. Sebebi bireý úshin bilim alatyn ońtaıly sát bolsa, endi biri úshin onlaın-bılet satý mańyzdy bolyp jatyr. Eń bastysy, adamdar ózine zııan keltirip almaı,  qoǵamǵa qandaı paıdasyn tıgize alady, osy jaǵyna kóbirek mán berilýge tıis» dedi ázirbaıjandyq rejısser.

Almatydaǵy memlekettik qýyrshaq teatrynyń rejısseri Orazaly Aqjarqyn-Sársenbek: «Dál qazirgi jaǵdaıymyz «Sýǵa ketken tal qarmaıdynyń» keri sekildi» dep synı pikir bildirdi. Ár teatr ózine qatysty túıtkilmen arpalysyp jatqanyn alǵa tartty. Teatr mamany áriptesterin sabyrǵa shaqyryp, teatr óneriniń basynan munan da qıyn sátter ótkenin eske saldy. Qazirgi sheshim boıynsha, teatr sandyq formatqa ótýi kerek sekildi. Eń ókinishtisi, eger bárimiz osylaı etetin bolsaq, spektakldiń 70% sapasy joǵalady. Kópshilik kórermen qoıylymnyń tek sıýjetimen ǵana tanysyp, ústirtin maǵlumat, jansyz áser alýy múmkin. Sebebi teatr óneri – kórermen men akter ózara energııa almasatyn oryn, dep oı qorytty.

I.Omarov atyndaǵy Qostanaı oblystyq drama  teatrynyń rejısseri Álııa Baımahanova búginde ár teatr ózinshe kún kórý tásiline kóship jatqanyn jetkizdi. Sebebi árqaısysy óziniń geografııalyq, ekonomıkalyq jaǵdaıyna qaraı kún kórip keledi, dedi ol. Pandemııa, ásirese, oblystyq teatrlarǵa qatty áser etip jatqanyn, sonyń saldarynan teatrdyń 20 jyldyq mereıtoıy atap ótilmeı qalǵanyn qynjyla áńgimeledi. Shyǵarmashylyq úderis týraly túsiniktiń túbegeıli ózgergenin, endigi ýaqytta teatr kórermenniń júregine jol tabýǵa tıis ekenin áńgimege arqaý etti. Jýyrda rejısser Nurlan Ábdiqadyrovtyń spektakliniń jabyq kórsetilimi ótkizilgenin, akterlik trýppanyń daǵdarys jaǵdaıyna beıimdelip, spektakl barysynda jaqsy óner kórsetkenin aıtty.

Nur-Sultan qalasyndaǵy Qýyrshaq teatrynyń rejısseri Quralaı Eshmuratova karantın kezinde basqa teatrlarǵa qaraǵanda ásirese, qýyrshaq teatry kóbirek zardap shegip otyrǵanyn jetkizdi.

–Sebebi, bizdiń jasaǵan qýyrshaqtarymyz onlaın-spektakl ótkizýge arnalmaǵan. Sonyń saldarynan balapandardyń qýyrshaqtarǵa degen mahabbaty joǵalyp bara jatyr. Mysaly, zalda – 5, ary ketse 10 metr aralyqta qýyrshaqtardy kórip úırengen sábılerdi onlaın úlgidegi keıipkerleri qyzyqtyrmaýy múmkin. Sondyqtan da karantınniń tezirek bitkenin tilep otyrmyz, – dep oıyn tujyrymdady.

Akter, rejısser Bolat Shanın mundaı basqosýlar jarty jylda bir ret ótip tursa durys bolar edi degen oı bildirdi. Barlyq teatrlardyń eńbegin biriktiretin, qoıylymdardy salatyn ortaq saıt bolsa eken dep usynys bildirdi. Jáne bul kópshilik úshin de ońtaıly ádis bolatynyn jetkizdi.

–Karantın ónerdiń jańa túriniń týýyna ákep soqtyryp otyr. Ásirese dramatýrgııada tyń taqyryptar dúnıege keledi degen senimdemin. Bul rette bárimiz «Art ı shok» teatrynyń  tájirıbesin paıdalanyp kórýimiz kerek. Jańa týyndyny sahnalap, monetızasııa jasaý úshin jarnamalap, bıletin de arzan baǵaǵa satyp, kórermendi ózimiz úıretýimiz kerek. Sondaı-aq teatrlardy óte sapaly kameramen jabdyqtaý qajettigi týyndaıdy. Eger oblystyq teatrlar óz óńirlerindegi oqıǵalardy qamtyp, qoıylym taqyrybyna arqaý etse, kórermenin joǵaltpaıdy dep oılaımyn, – dedi.

О́nertaný kandıdaty, teatrtanýshy Amankeldi Muqan karantındegi eki jarym aıda qazaq teatry álemdik teatrlardyń tájirıbesine súıenip, ózderiniń qal-qaderinshe onlaın-spektakl, leksııa, suhbat, konsert úlgisinde kóptegen jobany júzege asyrǵanyn, muraǵattyq qoıylymdaryn ıýtýb jelisinen kórsetkenin alǵa tosty. Alǵashynda úzdik-sozdyq bastalǵan bul áreketter keıin jappaı úırenshikti úrdiske aınalǵanyn aıtty. «Qıyndyqty tek birlesip áreket etkende ǵana jeńetinimiz anyq. Qazaq teatry munan da qıyn sátterdi bastan keshken. Bul náýbetti de «bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara otyryp» jeńetinimizge senim mol. Qazaq ulttyq sahna óneriniń jemisti kúnderi alda.  Onlaın- konferensııaǵa qatysýshylardyń jumystary sátti, paıdaly oı-tujyrymdarǵa toly bolsyn!» dep sózin qorytyndylady.