28 mamyr – Ázerbaıjannyń Respýblıka kúni

Álem • 28 Mamyr, 2020

28 mamyr – Ázerbaıjannyń Respýblıka kúni

1918 jyly Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasynyń (ADR) qurylýy Ázerbaıjan halqy úshin tarıhı oqıǵa boldy.

Memlekettiliktiń ejelgi ári baı dástúri qalyptasqan Ázerbaıjan halqy tarıhtyń belgili bir kezeńderinde iri ımperııalardyń quramynda bolýǵa májbúr boldy. ADR-dyń qurylýy Ázerbaıjannyń HIH ǵasyrdyń sońy men HH ǵasyrdyń basynda ótkergen mádenı damý kezeńiniń logıkalyq qorytyndysy retinde saıası álemdik tártipti qaıta qurý kezeńine dál keldi.

1918 jyldyń 28 mamyrynda Ázerbaıjannyń táýelsizdik Deklarasııasy qabyldandy.

Osy kúni qol qoıylǵan Respýblıkanyń táýelsizdik Deklarasııasynda kelesideı aıtylǵan:

- Budan bylaı Ázerbaıjan halqy egemendik quqyqqa ıe bolady, al Shyǵys pen Ońtústik Kavkazdy alyp jatqan Ázerbaıjan tolyq táýelsiz memleketke aınaldy.

- Táýelsiz Ázerbaıjannyń saıası qurylymy Demokratııalyq Respýblıka bolyp bekitiledi.

- Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasy barlyq halyqaralyq baılanys múshelerimen, onyń ishinde irgeles halyqtar men memlekettermen tatý kórshilik qarym-qatynas ornatýǵa umtylady.

- Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasy óz sheginde barlyq azamattyń ultyna, dinı senimine, áleýmettik jaǵdaıy men jynysyna qaramastan azamattyq jáne saıası quqyqtaryna kepildik beredi.

- Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasy óz aýmaǵyn mekendeıtin barlyq halyqtyń erkin damýy úshin mol múmkindik beredi.

- Quryltaı jınalysy shaqyrylǵanǵa deıin Ázerbaıjan basshylyǵynda halyqtyq daýys berýi arqyly saılanǵan Ulttyq keńes pen Ulttyq jınalystyń aldynda jaýapty Ýaqytsha úkimet bolady.

Ázerbaıjannyń memlekettik qurylymynyń negizinde áli kúnge deıin osy tarmaqtar jatyr.

Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasy ózine alǵan kúrdeli tarıhı mindetti abyroımen atqardy. Tuńǵysh Parlament pen Úkimet, Ázerbaıjannyń memlekettik apparaty quryldy, shekaralar ornatyldy, eldiń týy, ánurany men Eltańbasy bekitildi, ana tili memlekettik til bolyp jarııalandy, memlekettik qurylys salasynda eleýli sharalar qabyldandy.

Eldiń aýmaqtyq tutastyǵy men ulttyq qaýipsizdigi qamtamasyz etildi, qysqa merzimde áskeri qalyptasty, ulttyq talaptar men demokratııalyq qaǵıdattarǵa jaýap beretin memlekettik organdar quryldy, shet elderde elshilikter ashyldy, aǵartý men mádenıetti damytýǵa erekshe nazar aýdaryldy, áıelderge daýys berý quqyǵy berildi, Ázerbaıjannyń tuńǵysh ýnıversıteti quryldy, bilim berý ult menshigine alyndy, qoǵamdyq oıǵa tarıh turǵysynan erekshe mán berilip, keıingi jyldary halyqtyń mádenı órleýine negiz qalandy.

Qalyptasqan kúnnen bastap halyq bıligi men adamdardyń teńdigi prınsıpterine súıengen ADR eldiń barlyq azamattaryna birdeı quqyq bere otyryp, násildik, ulttyq, dinı, áleýmettik teńsizdikti joıa bildi. Osylaısha álem moıyndaǵan ADR halyqaralyq quqyqtyń sýbektisine aınaldy.

1918 jyly 30 mamyrda álem elderine, onyń ishinde syrtqy ister mınıstrlikterine Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasynyń qurylýy týraly aqparat kelip tústi. Ázerbaıjan Respýblıkasynyń astanasy ýaqytsha Gıandja qalasy bolatyny týraly resmı habar barlyq álemdik saıası ortalyqtarǵa jiberildi.

1918 jyly 7 maýsymda M.A.Rasýlzadeniń tóraǵalyǵymen ótken jıynda úkimet basshylyǵy F.Hoıskııge tapsyryldy. Keıinirek Ázerbaıjan Respýblıkasynyń astanasy Bakýge kóshti.

Búgin 1918-1920 jyldardaǵy Demokratııalyq Respýblıkanyń jalǵasy bolǵan táýelsiz Ázerbaıjan Respýblıkasy zııaly qaýymnyń memlekettik jáne qoǵamdyq ómirdegi róli men ornyn joǵary baǵalaıdy.

Uly aǵartýshylarynyń, ǵylym, mádenıet, ádebıet jáne óner qaıratkerleriniń eren eńbeginiń nátıjesinde ózindik ulttyq-rýhanı qundylyqtaryn saqtap qaldy. Ony odan ári baıyta otyryp, jalpy adamzattyq qundylyqtardyń bir bóligine aınaldyra bildi.

Ázerbaıjan halqyna óz memleketin, mádenıetin, ulttyq abyroıyn saqtap qalýǵa dál osy memlekettik dástúrdiń, bilim berý men ǵylymı áleýettiń bolýy septigin tıgizdi.

Ázerbaıjan halqy Ázerbaıjan Demokratııalyq Respýblıkasynyń qysqa ýaqytta qalyptasqan baı dástúrin tıimdi qoldaný arqyly 1991 jyly óziniń memlekettik táýelsizdigine qol jetkizdi. Osy tarıhı mura negizinde qazirgi egemendi Ázerbaıjan memleketin qurdy.

Jyl saıyn 28 mamyrda Ázerbaıjan Respýblıka kúnin atap ótedi.

Kúnniń mańyzdy jáne ózekti jańalyqtaryn «Egemen Qazaqstan» telegram kanalynan oqyńyz