AQSh-taǵy jaǵdaıdyń qanshalyqty qıyn ekenin túsiný úshin salystyrmaly saraptama jasaý kerek, Osy maqala jazylyp jatqanda, bir kezderi koronavırýs pandemııasynan asa zardap shekken el retinde sanalǵan Italııada kúninen shamamen 200 adamnyń vırýs juqqany anyqtaldy. Bul eldiń halqy Tehas shtatynan eki ese kóp. Al Tehasta kún saıyn 9000 myńnan astam adam aýrýǵa shaldyǵyp jatyr. Florıdadan halqy 4 ese kóp Germanııada kún saıyn 400-ge jýyq naýqas tirkeledi. Al Florıda shtatynda ótken jeksenbide 15300-den astam adam vırýs juqtyrdy. Bul – búkil shtattar arasyndaǵy joǵary kórsetkish.
Aq úı koronavırýspen birge ómir súrýge daǵdylaný qajettigin aıtady. Áıtse de, jańadan tirkelip jatqan naýqastar sany Italııa jáne Germanııamen teń bolǵandaǵy jaǵdaı bólek. Kópten beri vırýstan eshkim qaıtys bolmaǵan Ońtústik Koreıa, Aýstralııa men Vetnam týraly aıtpaı-aq qoıalyq. Al AQSh-ta álem boıynsha jańadan naýqastanǵandar sany kúrt sanap artyp otyr. Tipti, Brazılııany basyp ozdyq.
Italııa, Germanııa jáne taǵy ondaǵan el tolyqtaı derlik shekteý sharalaryn alyp tastady ári oǵan sebep te bar. Atalǵan elder pandemııaǵa erekshe mán berip, naqty sharalar qabyldap, sony jalǵastyryp jatyr. Máselen, Aýstrlaııada kóp adam jınap, bir úıde týǵan kún toılaǵandarǵa 18 myń dollar aıyppul saldy.
AQSh-ta qoǵamdyq densaýlyq jónindegi sarapshylar Eýropanyń tıimdi tásilin qaıtalaý úshin birneshe qadam kerek. Birinshiden, karantınge jabý sharasyn naýqastar sany kúrt azaıǵanǵa deıin saqtaý. Ekinshiden, qoǵamdyq densaýlyq saqtaýdyń usynystaryn turaqty oryndaý. Úshinshiden, testileýge jáne jańa oqıǵalardy zertteýge arnalǵan 100 myńnan 300 myńǵa deıingi jumys kúshin qalyptastyrý. Ulttyq deńgeıde biz atalǵan maqsattardyń birde-birine qol jetkizgenimiz joq. Biraq birshama shtat joǵaryda aıtylǵan usynystardy oryndap, birte-birte qaýipsiz túrde shekteý sharalaryn jeńildete bastady. Basqa shtattar sátsizdikke qaramastan, karantındi alyp tastady. Nátıjesin kórip otyrmyz.
Nıý-Iorkte birneshe aıdan keıin koronavırýstan qaıtys bolǵan naýqas tirkelmese, AQSh-tyń 39 shtatynda pandemııa qarqynmen tarap otyr. Florıda shtatynyń Maıamı-Deıd ogrýginde 6 aýrýhana aýzy-murny shyǵyp tolǵan. Hıýstonda, eldegi eń qıyn jaǵdaı tirkelgen shtatta sheneýnikter gýbernatordan oqshaýlaný týraly jarlyq shyǵarýǵa shaqyrdy.
Oǵan qosa, kóptegen shtattaǵy jaǵdaıdyń kúrdeli ekenine qaramastan, aýrýhanalarda naýryz ben sáýirdegi sekildi áli de dári-dármek pen qural-jabdyq jetkilikti emes. Jańa Orleanda test sany shekteýli bolǵany sonshalyq, testileý pýnktileriniń birinde saǵat 8:00 bastalǵan analız alý kezekke 7:30-da kelgenderge ǵana jetti.
Testileý ınfraqurylymsyz jeke ózi az nátıje beredi. Naýqaspen baılanysta bolǵandardy anyqtap, habarlasý, Covid-19 juqtyrǵandardy, oqshaýlanǵandardy, karantındegilerge kómektesý kerek. Alaıda munyń kóbi oryndalǵan joq. Maıamıde koronavırýs testi oń nátıje kórsetkenderdiń 17 paıyzy ǵana taıaýda kóriskenderi týraly saýalnamany toltyrǵan. Bul qadam vırýstyń taralýyn tejeıtin edi. Kóptegen shtatta qazirgi tańda naýqastar sany óte kóp, sondyqtan baılanys jasaǵandardy anyqtaý múmkin emes.
Budan qutylýdyń birden-bir joly áleýmettik qashyqtyq saqtaý, betperde taǵý, qoldy jýý jáne ózin-ózi oqshaýlaý. Sondaı-aq taǵy bir mańyzdy máselege ǵımaratty jeldetýge az kóńil bólinedi. Qoǵamdyq oryndarda ýltrakúlgin shamdar qoıylýy tıis. Mundaı qadam vırýstyń taralýyn báseńdetedi. Tipti, prezıdent Tramptyń ózi kópshilik orynǵa betperde taǵyp keldi. Bul máseleden saıasatty aralastyrmaýǵa kómekteser, bálkim. Biraq qazirgi tańda munyń bári qosylyp, tipti erejeni qatań saqtaǵannyń ózinde indet keń taralǵan aımaqtaǵy jaǵdaı báseńdetýge ǵana jetkilikti. Vırýstyń qarqyn alǵany sonshalyq, tirkelgen oqıǵalar sanyn birden azaıtýǵa bul jetkiliksiz.
Mektepterdi qaýipsiz jaǵdaıda ashý jáne ekonomıkany qalpyna keltirý úshin juqtyrǵandar sanyn eýropalyq elderdegi deńgeıge deıin túsirýimiz kerek. Ashylmaǵan mektepterge federaldy kómek bermeý týraly Tramp ákimshiliginiń doq kórsetýi maqsatymyzǵa jetkizbeıdi. Indet keń taraǵan shtattarda qabyldanǵan naqty sharalar ǵana kómektesedi. Ásirese, kópshiliktiń jıylýy, barlar men shirkeýler sekildi keı oryndardy karantınge jabý kerek.
Degenmen, keı óńirde munyń ózi jetkiliksiz bolýy múmkin, sondyqtan ol jerlerde sáýir aıyndaǵydaı tolyqtaı shekteý sharasy engizilýi qajet. Mundaı qadam aımaqqa baılanysty, biraq jartylaı shekteý sharalary aýrýhanalardy toltyrǵannan basqa eshteńe bermeıdi. Sondaı-aq naýqastar sanyn azaıtpaıdy, alaıda kóptegen amerıkalyqtyń koronavırýstyń kesirinen qaza tabýyn jalǵastyra beredi.
1918 jyly tumaý pandemııasy kezinde búkil qala qyzmetin toqtatty. Qorqynysh pen naýqas otbasy múshesine qamqorlyq qalǵan mindetti atqardy. Ásker salasyn jabý 50 paıyzdy qurap, ekonomıkany quldyratty. Kóptegen qala erte ashylǵan, biraq olardy ekinshi, tipti, úshinshi ret qaıta jabýǵa týra keldi. Qarsylyq boldy, biraq adam ómirin saqtap qaldyq.
Eger bastapqyda bárin durys jasaǵanymyzda, qazirgi tańda ekonomıkamyz 100 paıyz jumys isteıtin edi, mektepter ádettegideı jańa oqý jylyna daıyndalyp jatatyn edi, fýtbol komandalary jattyǵýǵa kirisip, oń myńdaǵan amerıkalyq qaza tappas edi.
Bul – bizdiń ekinshi múmkindigimiz. Úshinshisi bolmaıdy. Eger qazir pandemııanyń taralýyn tejeı almasaq, birneshe aıdan keıin, ıaǵnı kún sýytyp, aýa raıy adamdardy jabyq oryndarda ýaqyt ótkizýge májbúrleıtin kezeńde tipti qıyn jaǵdaıǵa tap kelýimiz múmkin.
Djon M. Barrı
New York Times
Aýdarǵan Abaı ASANKELDIULY,
Egemen Qazaqstan
