– Rıkardo, aıtyńyzshy tý­rıs­tik ınfraqurylym obek­ti­leri tabıǵı landshaftpen qan­shalyqty úılesýi tıis?

– Qorǵalatyn tabıǵı aımaq­qa aralasý týraly áńgime bolǵan­da, basty máseleniń biri – sáý­let nysandarynyń durys orna­la­sýy. Tabıǵı landshafty ne qu­raıtynyn túsiný, jel baǵyttary men ózen aǵysyn jete bilý, jal­py peızajǵa nazar aýdarý ma­ńyzdy. Ǵımarat peızajdy buz­baýy qajet, kerisinshe kórkin kir­gizýge tıis. Jaqsy arhıtektýra osyny iske asyrýǵa qabiletti dep senemin.

О́zge de mańyzdy máseleler – materıaldardy tańdaý, qury­lystyń bekitilgen normatıvteri jáne turaqty sáýlet qaǵıdat­taryna sáıkes kelý. Ulttyq park aýmaǵynda salynǵan ǵı­ma­rat nóldik kórsetkishke ja­qyn kómirtek shyǵarýǵa tıis. Qu­rylys kezinde de, odan keıin de flora men faýnaǵa áserin azaıtý qajet. Materıaldardy múm­kindiginshe landshaftpen úılestire tańdap, tipti jergilikti ónimderdi qoldanǵan abzal.

– Siz Qazaqstanda birneshe ret boldyńyz, Almaty men onyń tóńireginiń, Ile Ala­taýy­nyń kórkem peızajdary­men tanyssyz. Sizdiń oıy­ńyzsha, osy aımaqtyń qandaı tabıǵı erekshelikterin týrıs­tik jerlerde salynǵan ǵıma­rattardyń arhıtektýrasynda kórsetýge bolady?

– Ulttyq saıabaqtyń qury­lysy kezinde birinshi orynda ulttyq park jáne onyń tabıǵaty bolýy tıis. О́z oıymdy mýzeıdi jobalaý mysalynda túsindirgim keledi. Meniń oıymsha, mura­jaıda eń mańyzdysy – onyń eksponattary, kelýshiler úshin jaılylyq; bul marshrýttardy mýzeıge kelýshiler, ıaǵnı árbir qonaǵynyń óner týyndylaryn kórýine múmkindigi bar bolatyndaı kúıde oılas­tyrý. Keıingi jyldary tipti ǵımarattyń ózine basty nazar aýdaratyndaı etip jobalanǵan mýzeıler de paıda boldy. Men bul isti quptamaımyn.

Ulttyq park aýmaǵynda or­nalasqan ǵımaratta bolǵan kezde, qorshaǵan tabıǵatty jáne erekshe áserińizdi este saqtaǵyńyz keledi. Aýmaqta oryn tepken sáýlet nysany kórkem bolýy múmkin, alaıda onyń máni – qorshaǵan ortany úılesimdi túrde tolyqtyrý, ústemdik etpeý jáne lastamaý. Joǵaryda atap ótkendeı, nysannyń ornalasýy úlken mańyzǵa ıe. Sáýlet landshaftqa oń nemese teris áser ete alady. Jergilikti mekenniń barlyq tabıǵı qadir-qasıetin nazarǵa alyp, olardy sáýlet jobasynyń organıkalyq bóligi etip kórsetý kerek.

– Búginde álemde ekolo­gııalyq týrızmniń tany­mal­dylyǵy artyp keledi. Ol ádet­tegi týrızmnen qalaı erek­she­l­enedi? Ekotýrızmge arnaıy ınfraqurylym qajet pe?

– Ekotýrızm – keıde maq­satqa saı emes qoldanylatyn trendtik sóz. Ekologııalyq týrızm­niń mánin túsinbeı, ony tek qyzmetti, ónimdi alǵa jyl­jytý sıpatynda aıtý – ja­ýap­syzdyq. Ekologııalyq týrızm jergilikti turǵyndardan bastalýy tıis. О́z tájirıbemdi ne­gizge ala otyryp aıta alamyn, jaq­sy týrıstik baǵyt­tar – bul jer­gilikti turǵyn­darǵa yńǵaıly jáne jaıly oryndar. Bul naqty pikirler jazylatyn oryndar, oıdan shyǵarylǵan áńgimeler emes. Utymdy brend – utymdy ónim negizinde túziledi.

Ekotýrızmdi damytý úshin eń mańyzdy birneshe qadamdy atap ótkim keledi. Bazalyq ın­fra­qurylym sheshýshi mánge ıe, al onyń negizgi elementi – eko­logııalyq bilim. Tabıǵat – bul biz­diń basty qundylyǵymyz. Ne­­ge ol eldiń halqy, qonaqtary men búkil ǵalamshardyń tur­ǵyn­dary úshin mańyzdy? Kúze­tiletin ny­sandardyń shekaralary qaıda ornalasqan, olarǵa qashan barǵan ma­ńyzdy? Mine, osy suraq­tar­ǵa jaýap izdep, onyń mánin uǵyn­dyrýymyz qajet.

Demalys jáne tabıǵatpen baılanys úshin qorǵalǵan aýmaqtardy asha otyryp, qo­naq­­tardyń qoqys qaldyr­maýyn qamtamasyz etý – qı­yn mindet. Oǵan barynsha ja­ýap­­kershilikpen qaraý já­ne tabıǵatty baǵalaı bastaý úshin adamdardyń saýattylyǵyn art­tyrý abzal. Osylaısha siz ekologııalyq týrızmge baıypty qaraıtyn bolsańyz, bul bolashaq urpaq úshin ınvestısııa ekenin uǵyna túsesiz. Ekotýrızmge uzaq­­merzimdi perspektıvaly jo­­ba retinde qaraý kerek, bul oıyn-saýyq parki emes. Tabıǵat qun­­dylyǵyn ár adam úshin asha bilgen jón, sonda ol ózi úshin sóı­leı bastaıdy.

– Sizdiń oıyńyzsha, ekolo­gııalyq týrızm almaty­lyq­tar men jalpy Qazaqstan tur­ǵyn­dary úshin qanshalyqty qa­jet bolýy múmkin?

– Jalpy, Qazaqstan men Ita­lııa halqy bir-birine uqsas. О́ıtkeni eki eldiń azamattary da otbasylyq ustanym men ta­bıǵatqa jaqyndyqty erekshe baǵalaıdy. Sondyqtan demalys kúnderi kóbisi óziniń úlken jol talǵamaıtyn kólikterimen taýǵa qaraı bet alady, kez kelgen aýmaqta taǵam daıyndap, serýendegendi jaqsy kóredi. Alaı­da kóbi tabıǵatqa kelgende tazalyqty múldem umytyp ketedi. Iаǵnı qoqysty ózimen birge qaıta alyp ketýdiń ornyna, otyrǵan jerine tastap ketedi. Mundaı jaǵdaı Italııa halqyna da jaqsy tanys. De­genmen Guardia Forestale orman polısııasynyń kúshimen eko­logııalyq saýattylyqty arttyrý arqasynda jaǵdaı jaq­sardy. Qazir elimizdiń kóptegen aımaǵynda adamdar tabıǵattyń qundylyǵyn sezinip, ony saq­taý­ǵa tyrysady.

Eger saýatty ınfraqurylym salsa, kóptegen adam úshin jasyl aımaqtardy tartymdy etýge múmkindik bar jáne olar ta­bıǵatqa qaraı bet alatynyna senemin. Bir jaǵynan tabıǵatqa shyǵý qoljetimdi bolǵany da mańyzdy ról atqarady. Adam­darǵa taýǵa jetýdiń qaýipsiz jáne yńǵaıly joly qajet.

Árıne, qorshaǵan ortany tek jol talǵamaıtyn kólikter ǵana lastamaıdy, tabıǵattaǵy bir kún demalystan keıin kep­teliste turý eshkimge unaı qoımas. Sondyqtan munda ta­bıǵı aımaqtarǵa aparatyn, sol jaqta turatyn nemese sol aýmaqta jumys isteıtin adamdar úshin sapaly qoǵamdyq kóliktiń bolýy mańyzdy. Bul kólik ınnovasııalyq, ekologııa­lyq talaptarǵa saı bolýy, tómen kómirtek shyǵaratyn jáne paı­dalanýǵa yńǵaıly bolýy tıis. Men sondaı-aq taý joldary bastalatyn jáne aıaqtalatyn jer­lerge kóteriletin arqandy joldar men fýnıkýlerlerdi de qarastyrar edim. Bul rette avto­mobıldik qoljetimdilik qatań baqylanyp, shektelýi tıis.

Jalpy alǵanda, tabıǵı aı­maqtarǵa degen qoljetimdilikke suranys tek arta túsetinine senim­dimin, ár almatylyqtyń taý­ǵa degen yntyqtyǵyn eskermeý múmkin emes.

– Koronavırýsty jeńgen­nen keıin sheteldik ekotýrıs­ter bizge nazar aýdara ma?

– Qazaqstan – kóptegen ta­­bıǵı qupııaǵa toly syrly el. Menińshe, sizdiń elińiz eko­týrızmdi damy­týǵa bolatyn tamasha jer. Elde­rińizdiń júrgizip otyrǵan «ashyq aspan» jańa saıasaty kóptegen adamǵa osynda kelýge múmkindik beredi jáne olar ony qýana paıdalanady.

Biz pandemııany jeńgen kezde adamdar Qazaqstanǵa jańa tájirıbe, taý aýasy, taza tabıǵı dúnıeler úshin atbasyn tireıdi dep senemin. Meniń oıymsha, sizder tabıǵı aımaqtardy shamadan tys júkteýge áýesten­beýlerińiz qajet jáne elge ke­letin qonaqtardyń sanyn ba­qy­lap otyrýlaryńyz oryndy. Sanǵa emes, sapaǵa umtylý kerek dep esepteımin. Barlyq tý­rıstik baǵyt sııaqty sizderge qaıtadan oralýǵa daıyn týrıster qajet. Olardyń tabıǵatty baǵalaı jáne qurmetteı alýy basty orynda.

– Rıkardo, qyzyqty suh­batyńyz úshin rahmet!