Taýdan artyq tek taý ǵana

Týrıstik fırmalardan, sol sııaqty jekelegen-gıdterden taýǵa saıahat uıymdastyrýshylardy Almaty oblysynan esh qınalmaı taba alasyz. О́ıtkeni bar joǵy jar­ty saǵattyń ishinde megapolıs­ten taý etegine top ete qalasyz. Sondyqtan da Almatyǵa jaqyn shetelden tájirıbesi mol alpınıster men taý saıahatshylary kóptep keledi. Al almatylyq tur­­ǵyn úshin taýda serýendeý bul – saıajaıǵa barý sııaqty qalypty jaǵdaıǵa aınalyp ketkeli qashan. Elimizde taý týrızmi sporttyq jáne áýesqoılyq bolyp bólinedi.

Taý týrızmi – Almaty mańyn­daǵydaı aýqymdy bolmasa da, Shy­ǵys Qazaqstan men Túrkistan ob­lys­tarynda da tanymal. Shy­ǵysta álemniń kez kelgen bury­shynan kelgen týrısterdi Altaı men Sibirdiń eń bıik shyńy – jum­baqqa toly Muztaý birden baýrap alady. Munda qarapaıym, kategorııasyz jaıaý serýendeýden bastap, arnaıy alpınızm jabdyqtaryn paıdalaný arqyly kúrdeli sanatqa jatatyn sapar jasaýǵa bolady. Rıdder qalasy da týrıster arasynda asa tanymal. Bul jaqta negi­zinen Úsh aǵaıyndy jáne Voro­shılov shyńyna shyǵýǵa bolady. Tek aımaqtyń qashyqtyǵy ǵana týrıster aǵynynyń kóp bolýyna azdap kedergi keltirýi múmkin, alaı­da keıingi birneshe jylda Shy­ǵys Qazaqstan oblysynda taý sa­parlaryn uıymdastyrýǵa ba­ǵyt­talǵan birneshe demalys oryn­dary ashyldy.

Túrkistan oblysynda Saıram-О́gem memlekettik tabıǵı parkiniń shatqaldaryna týrıstik saparlar usynylady. Qyzmet kórsetýmen aınalysatyn týrfırmalar jáne baqsa da uıymdar negizinen Shym­kent qalasynda ornalasqan. Saparǵa shyǵý oryndaryn tań­daýǵa Ontustik Tourism Center aqpa­rattyq bıýrosynyń mamandary da kó­mektesedi. Aıtpaqshy, taý týrız­mi siz úshin ýaqyt óte kele alpınızm­ge ulasýy múmkin.

Júre berseń – kóre beresiń

Jaıaý baǵyttar – ádette álemniń túrli elderinde jabaıy, adam aıaǵy baspaǵan aýmaqtar arqyly ótedi. Adamdar órkenıetten alys­tap, tabıǵatpen jaqyndasyp, birtutastaı ómir súrip kórgisi ke­ledi. Elimizde mundaı alys, ádemi, jabaıy oryndar aıtarlyqtaı kóp. Al bul baǵytta mamandanǵan kásibı gıdter nemese týrıstik fırmalar ókinishke qaraı jetkiliksiz. Degenmen bul sizdi qyzyqtyrǵan tabıǵat obektisiniń nemese land­shaftyń ornalasýyna baılanysty.

Elimizdiń barlyq oblystarynda mártebelerine sáıkes kóp, ne az mólsherde (qoryqtarda az, ulttyq parkterde kóp) týrıstik baǵyttar júrgiziletin aıryqsha qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar bar (budan ári – AQTA).

Eger Qazaqstanda 13 memleket­tik ulttyq saıabaǵy jáne 10 memle­kettik tabıǵı qoryq bar ekenin eskersek, onda jaıaý saparyńyzǵa qaıda barýyńyzǵa bolatyny jónindegi tańdaý óte aýqymdy. Árıne, AQTA-larda týrızmniń bas­qa da túrleri bar, alaıda bári­nen buryn jaıaý týrlar tanymal, sebebi olar qorshaǵan ortaǵa eń az zııan tıgizedi jáne memleket qor­ǵaýyndaǵy aýmaqtarda júrýge eń qolaıly bolyp keledi. Dál sondaı tanymal obektilerdiń barlyǵy ornalasqan Aıqaı qum, Qatýtaý taýlary, Aqtaý ( «Altyn Emel» ulttyq parki, Almaty oblysy), Kól­saı kólderi, Qaıyńdy kóli («Kól­saı kólderi» ulttyq parki, Almaty oblysy), Sharyn shatqaly jáne onyń «Sheten ormany» (Sha­ryn ulttyq parki, Almaty oblysy), Baıanaýyl ulttyq parkiniń ádemi alasa taýlary, jartastary men kólderi (Pavlodar oblysy), «Jumbaqtas», «Oqjetpes», aınalasyn qaraǵaıly orman qorshaǵan kólder – bul Aqmola oblysynyń tabıǵı baılyǵy – «Býrabaı» memlekettik ulttyq tabıǵı parki, Muztaý, respýblıkanyń iri ulttyq parki – Katonqaraǵaıdyń (ShQO) kóptegen sarqyramalary, Saıram-О́gem parkiniń ásem shatqaldary (Túrkistan oblysy).

Memlekettik tabıǵı qoryqtar­dan birinshi kezekte mynalardy atap ótýge bolady: Marqakól kóli (Marqakól qoryǵy, ShQO), Batys Altaı qoryǵyndaǵy «Tastaǵy ertegi» (ShQO), Aqsý-Jabaǵyly qo­ryǵynyń shatqaldary da Dúnıe­júzilik mura obektisi.

Joǵaryda atalǵan barlyq memleketpen qorǵalatyn aýmaqtarda birneshe (besten onǵa deıin) týrıs­tik baǵyttar bar. Ulttyq parkter men qoryqtardyń derekterin tabý esh qıyndyq týǵyzbaıdy, óıtkeni olardyń árbiriniń óz vebsaıttary bar.

Aıtpaqshy, parktegi nemese qo­ryq­taǵy kez kelgen ba­­ǵytqa siz mindetti túrde gıd­pen birge barasyz, óıtkeni sizdiń saıaha­tyńyzdy umytylmastaı ári qaýip­siz etedi. Eger basqa aýmaqtarǵa jol tart­sańyz, ózińizben birge spýt­nıktik telefonǵa deıin barlyq túrli baılanys quraldaryn alǵa­nyńyz jón, elimizdiń shalǵaı óńir­lerinde, siz, shynynda da órke­nıet­ten alys, ınfraqurylym men uıaly baılanys joq jerlerde bo­lyp qalýyńyz múmkin!

Atpen serýendeý

Jaıaý baǵyttardan atpen jú­rý saparlaryna aýysý aqylǵa qonymdy. Sebebi aıryqsha qor­ǵalatyn tabıǵı aýmaqtarda atpen saıahattaý da keń taralǵan. Budan basqa bul jerde týrızmniń jańa baǵyty – agro-nemese aýyldyq týrızm týraly aıta ketken oryndy. Aýyl-aımaqtardaǵy birinshi qonaq úıler Qazaqstanda 15 jyl buryn paıda boldy desek te, keıingi jyl­dary bul baǵyt qarqyndy damý ústinde. Almaty, Túrkistan, Jambyl, Shyǵys Qazaqstan oblystarynda jańa qonaqúıler salynyp qana qoımaı, bul úılerdiń qonaqjaı ıeleri usynatyn qyz­metter túri de keńeıe túsýde. Al aýyldyq jerdi atsyz elestetýge bola ma? Árıne, bolmaıdy! Atpen saıahat – agrotýrızmniń ǵajap túrleriniń biri.

Budan basqa, atpen júrýdiń baǵyttaryn túrli týrıstik fırmalar usynady. Jetisý jaılaýlarynda atty týrlar suranysqa ıe. Qaladan alys emes jerlerge de saıahat qurýǵa bolady. Mysaly, Úshqońyrǵa, sondaı-aq Qaskeleń, Aqsaı shatqaldaryna. Eger ýaqyt múmkindik beretin bolsa, onda Almatydan 200-300 shaqyrym alysqa barýǵa da bolady, atpen saıa­hattaý baǵyty bastalatyn jerge deıin avtokólikpen baryp, ári qaraı atqa minip ketý­ge bola­dy. Assy nemese Shal­kó­de jaı­laýlarynyń keremet kórinis­terinen lázzat alýǵa bolady.

Velosaıahat

Velosıped saıahattaýǵa ar­nalǵan kólik túri retinde Qazaq­standa tanymal bola túsýde. Elimizdiń kez kelgen óńirinde jergilikti qoǵamdastyqtar, velo­áýesqoı klýbtary bar. Alaıda olar­dyń basym kópshiligi qala­da nemese qala mańynda velosı­ped «tebýmen» shekteledi. Qa­laýyńyzsha solardyń qataryna qosyla alasyz. О́mirge qajetti barlyq jabdyqtardy ózimen alyp júretin sporttyq velotýrıster bar. Biraq birinshisi de, ekinshisi de avtomobılmen ilesip júrip, gıdpen aqyly, tolyq qyzmet usy­natyn týr uıymdastyrýǵa beıim­delmegen. Mundaıǵa qabiletti kom­panııalar elimizde, ókinishke qaraı kóp emes, biraq bar. Sonyń biri Almaty qadasynda ornalasqan – «Velosıpedpen saıahattaýshylar klýby». Dese de uıym tek Almaty emes, Qazaqstan boıynsha da týrlar uıymdastyrady.

Velotýrızm taqyryby aýqym­dy jáne sheksiz. Atap aıtqanda, onyń baǵyttarynyń biri – maýntınbaıkıng. Temir tulpardyń erine minip taýǵa tartyp otyrýdyń eń senimdi joly týrfırmalardy izdeý emes, ózińiz turatyn óńir­degi veloqyzyǵýshylar qoǵam­dastyqtaryn taýyp, solarmen dos­tasyp ári qaraı birge saıahattaý! Osylaısha «Ekstremaldy atletıka» qoǵamdyq uıymy (Almaty) taý velosıpedi boıynsha jarystardy turaqty túrde uıymdastyryp tura­dy. Shyndyǵynda, mundaı start­tar tabıǵattaǵy belsendi dema­lysqa emes, oqıǵalyq týrızmge ja­tady.