Qaraǵandynyń vokzalyna jaqyndap qalǵanyńyzda sol jaǵy­ńyzǵa kóz salsańyz, osy kelisti úıdi jáne onyń tóbesindegi «Karagande obrazsovyı porıadok, vysokýıý kýltýrý» degen árbir árpiniń ózi kisi boıynan asyp ketetin jazýdy kóresiz.

Biraz ýaqyttyń shamasy boldy, tóbeden tónip turǵan osy jazý Qaraǵandydaǵy qoǵam bel­sendileriniń mazasyn alyp júr. Budan biraz buryn olar qalanyń burynǵy ákimine jıy­lyp baryp, kózge shyqqan súıel­deı bolǵan álgi jazýdyń ornyna Álıhan Bó­keı­hannyń «Qazaqqa qyzmet qyl­maı qoı­maımyn!» degen sózin shegeleý kerek degen usynys ta aıtypty. Bul týrasynda osy istiń ba­sy-qasynda júrgen zańger Bolat Syzdyq áleýmettik jelide by­laı dep jazdy: «Tańdaýǵa on­­nan astam nusqa usyndyq. Arýaq syılaǵan, tulǵalar­ǵa taǵ­­zym etken jurtpyz ǵoı, osy bir nusqany tańdaǵandaı bolǵanbyz».

Jalpy, orys tilindegi bul jazý­­dyń budan basqa da nus­qa­lary áleý­mettik jelilerde tal­qy­ǵa jıi túsip júr. Árkim ártúrli usy­nys aıtady. Mysaly, «Arqa aqsha­my» gazetiniń redaktory, aqyn Janat Jańqashuly Feısbýk paraq­shasynda bul taqyrypqa ar­naıy post jazyp, mynadaı pikir bildirdi: «Myna úılerdiń tóbe­sine «Saryarqa sap-sary altyn júzgen nurǵa» degendi nemese basqa bir sózderdi qoıý kerek. Qaraǵandynyń, jal­­py Saryarqanyń narqyn, par­qyn aıqyndaıtyndaı etip». Al qala jáne oblys ákimderiniń atyna hatqa jazyp jiberilgen nusqa joǵarydaǵy Alash kósemi aıtqan antqa bergisiz sóz.

Qaraǵandynyń belsendi aza­mat­taryn da túsinýge bolady. Elde ózge ult óktemdiginiń yzǵary qatty sezilgen eki qala bolsa, bireýi osy Qaraǵandy edi. Mu­nyń shet jaǵasyn stýdent kezimiz­de ózimiz de talaı kórip, kýási bol­ǵan­byz. О́tken ǵasyrdyń 80-shi jyl­darynyń orta tusynda «Ikarýs» degen uzyn avtobýs adam­ǵa lyq tolyp turǵanda, sonyń ishindegi saýsaqpen sanarlyq jergilikti ulttyń ókili bolýshy edi. Mine, sol kezde álgi jerde qazaqsha sóılep qalsań, basyń bálege qalatyn: janyńdaǵylar kózi shegireıip mindetti túrde zirk etip, eskertý jasaýshy edi. Qazir sonyń bári kórgen tústeı óte shyqty ǵoı. Biraq júrekte shemen qatqan, syzy qalǵan...

Iá, búgingi Qaraǵandynyń qor­­dalanyp qalǵan problema­sy­nyń bastan asatyny belgili. Bıyl oblys or­ta­ly­ǵyn­daǵy jón­deý jumys­­tary­na dep bıýdjetten «Jumys­pen qam­týdyń jol kar­tasy-2020» baǵ­dar­lamasy aıasyn­da 26 mlrd teńge bólingen eken. Munsha mólsherdegi qarajat 146 jobany júzege asyrýǵa arna­lyp­ty. Alaıda osynshama qar­jy jum­salǵan jumystardyń ońdy atqa­rylǵanyna qala tur­ǵyn­darynyń kóńili tolmaı otyr. Muny taıaý­da ótken apparat jıy­nyn­da Qara­ǵandynyń jańa­dan taǵa­ıyn­dalǵan ákimi Ermaǵan­bet Bólek­paev ta moıyndady. «At­qaryl­ǵan jumystyń sapasy týrasynda barlyq jerde shaǵym­da­nyp jatyr. Birinshiden, jumys­­tardyń bitirý merzimin sozyp aldyq, ekinshiden, kishi arhı­tek­týra­lyq nysandardyń sapa­sy syn kótermeıdi: qazirdiń ózin­de olar synyp jatyr», dep qa­ra­maǵyndaǵy jaýapty sheneýnikterdi synǵa alǵan bolatyn.

Ákimniń «Kishi arhıtektýra­lyq nysan» dep otyrǵany abat­tan­dy­rylǵan aýlalarda ornatylǵan oıyn alańdary men sporttyq qural­dar, sákiler, basqa da usaq-túıek dúnıeler bolsa kerek. Tań qala­tyn túgi joq, árıne sapasyz bolǵan soń synbaǵanda qaıtsin...

Jalpy, aıta berse áńgime kóp, qaza berse problema da shubatylyp shyǵa beredi. Saýsaqty búgip sanar bolsaq, Qaraǵandydaǵy jolaýshylar tasymaly salasyndaǵy jaǵdaı áli de kúrdeli kúıinde qalyp otyr, kúl-qoqysty syrtqa shyǵarý isin­de de kemshilik jetip-arty­lady. Taıaýda qar jaýǵanda shahardaǵy kóp joldardyń arshylmaı, tazalanbaı qalýy da kommýnaldyq sharýashylyq deńgeıiniń qandaı dárejede ekeninen habar berdi. Al qala­daǵy qubyrlarynyń syrty du­rystap qaptalmaǵandyqtan, qanshama jylýdyń dalaǵa ketip, jergilikti bıýdjettiń shyǵynǵa batyp jatqanyn kim eseptedi deseńizshi?! Munyń shyǵyny kimniń esebinen ótelmek?

Ras, úıdiń tóbesindegi jazýdy qazaqshalap ózgertkennen ómirimizdiń órkendep ketpesi anyq. Biraq ol kerek dúnıe, ornymen qozǵalyp otyrǵan másele. Joǵaryda biz tizbelep ótken problemalardyń janynda maıda-shúıde máseleniń biri bolyp kórinýi múmkin. Dese de...

Qazir jalǵyz Qaraǵandy ǵana emes, búkil álem koronavırýs lańy­nyń zardabyn tartyp otyr. Shaǵyn jáne orta bızneske shyǵyn degenińiz qylburaýdy salyp-aq jatyr. Bul degenińiz, jer­gilikti bıýdjettiń qabyrǵasyn qaıys­tyrady degen sóz. Iаǵnı mun­daı kúrdeli jaǵdaıda biz bıýdjettiń qorjynyndaǵy árbir tıyndy qatań sanap, esebimizge yq­tııat­ty bolýymyz kerek shyǵar. Máselen, qoǵam belsendileri aıt­­qandaı, kóp ­qabatty úıdiń tóbe­sindegi jazý­dy ózgertetin bol­saq, ol sharýa­nyń ózi edáýir mól­sherdegi qarjyny kerek eter edi. Al endi, «Qoı da aman, qas­qyr da toq» bolsyn degimiz kel­se, abzaly sol jazýdy alyp tas­taǵan jón be degen de oı keledi. Bálen­baı jyldan beri dánekeri bosap, temiri toza bastaǵan áripterdi metall synyqtaryn jınaıtyn beket­ke ótkizip, aqshasyn bıýdjetke salsa, ol da bir teńizge tamshy qosyl­ǵandaı sharapatty is bolar ma edi...

Jyrǵa aınalǵan jazý jaıyn­daǵy pikirin surap bilgenimizde, Qaraǵandynyń ákimi Ermaǵanbet Bólekpaevtyń jaýaby qysqa da nusqa boldy: «Atalǵan úı týraly áńgime kóp. Retimen aýdan da aýy­sa­dy, kósheler de retteledi». Bul jer­de qala basshysynyń aýdan dep tur­ǵanyn oblys ortalyǵyna qarasty Oktıabr aýdany dep túsindik. «Aýzyna  maı» deımiz, árıne.

Ras-aý, az ǵana sabyr qylǵan kerek bolyp tur. Kúni erteń bult artynan jarqyrap kún shyqqanda, máseleniń bári osy jazýǵa tirelip turǵan bolsa, ony da yń-shyńsyz birjaqty etip alatynymyz sózsiz. Qalasynda úlgili tártip, joǵary mádenıet bolǵanyn kim qalamaıdy deısiz?!

QARAǴANDY