Moıyndalmaǵan Modılıanı

Talant tabıǵaty

Iá, qyrsyq qoǵammen ymyraǵa kelmeıtin, kele almaıtyn Modılıanı ómiriniń ózi shym-shytyryq sýret edi. Taǵdyrdyń kartınasy. 1884 jyly Italııanyń Lıvorno mekeninde ómirge kelgen bolashaq sýretshi jastaıynan ónerge qushtar boldy. Shyǵarmashylyq daryn oǵan anasynan berilgen edi. Modılıanıdiń anasy Eýgenııa Garsın óte zııaly adam bolǵan. Fransýz tilinen sabaq berip, ádebı kórkem shyǵarmalardy fransýz tiline aýdarýmen aınalysqan. Sondyqtan bolsa kerek, jastaıynan shyǵarmashylyq nárimen sýsyndap, kórkemóner áleminiń qyr-syryn tanyp ósken Amedeo Mo­dılıanı bala kúninen-aq sýretshi bolatynyn sheship qoıǵan edi. Italııanyń óneri óristep turǵan Florensııa, Venesııa, Neapol sııaqty birneshe qalasynda bolyp, antıka óneri men qaıta órleý dáýiri shyǵarmashylyǵyn jan-jaqty zerttep, ónerdiń tereń tuńǵıyǵyn boılaıdy. Tipti, Florensııada arnaıy sýret mektebinde oqyp, jalańash dene sulýlyǵyn kenepke túsirýdiń qyr-syryna qanyǵady. Alaıda qııaly qarymdy, shabyty shalqar jas darynǵa Italııa tarlyq etedi. Sóıtip, 1906 jyly sol kezde mádenıet pen ónerdiń ordasyna aınalǵan Fransııaǵa qonys aýdarady. Parıjde júrip áıgili sýretshi, kýbızm baǵytynyń kórnekti ókili ataqty Pablo Pıkassomen tanysady. Pıkasso úlken ónerge qadam basqan Modılıanı shyǵarmashylyǵyna oń baǵasyn beredi, talǵamyna tańdaı qaǵady. Sýret álemindegi ataǵy jurtshylyqqa birshama jaıylyp úlgergen sýretshimen etene aralasyp, jaqyn dos bolyp ketpese de, kórkemóner jaıly qyzý pikirtalastyń bel ortasynda júredi.

Modılıanı men Anna Ahmatova

Iá, Parıj Modılıanı úshin shyǵar­ma­shylyǵyn shyńdaýǵa, sýretpen erkin aınalysýǵa tamasha jol ashyp berdi. О́mir jolynda Pablo Pıkasso, Dıego Rıvera, Pol Gııom, Beatrıs Hastıngs, Haım Sýtın, Jan Kokto syndy talantty jandarmen jolyǵyp, pikirles, múddeles, tipti keıbireýimen jan dos bolady. Sonyń ishinde ásirese sýretshi ómirinde aıryqsha iz qaldyrǵan kezdesý –  1909 jyly orystyń áıgili aqyny Anna Ahmatovamen tanysýy edi. Ol kezde Modılıanı 24 jasta, al aqyn Annanyń 20 jasqa endi tolǵan shaǵy bolatyn.

Bul Anna Ahmatovanyń Parıjge jańadan shańyraq kótergen jary Nıkolaı Gýmılevpen bal aıyn ótkizýge kelgen romantıkalyq saıahat sapary edi. Alaıda Modılıanı men Anna arasyndaǵy mahabbat jalynynyń laýlaýyna ol da kedergi bola almady. Osy bir otty kezdesý jaıly sýretshi óz jazbasynda bylaı dep estelik qaldyrypty: «Birde biz otyrǵan Monparnastaǵy «Rotonda» kafesine juqaltań kelgen uzyn boıly bıkesh kirip keldi. Onyń ǵalamat sulý nemese ajarsyz ekenin birden taný múmkin emes edi. Bir ǵana bilerim – boıjetken hanshaıymdaı edi!» dep tamsana jazady Modılıanı. Sol ásermen sýretshi Anna Ahmatovanyń 14 portretin kenep betinde bederleıdi. Mahabbat hıkaıasynyń tym kelte qaıyrylǵanyna qaramastan, bul kezdesý Anna Ahmatova ómirinen de eleýli oryn alady. Arý Annany sýretshiniń boıyndaǵy naǵyz shyǵarmashylyq adamyna tán tazalyq pen dármensizdik erekshe tánti etken edi. Modılıanı jaıly esteliginde Anna Ahmatova talant ıesiniń sińiri shyqqan kedeıliginen bólek, tamasha talanty  men erekshe kıiný stılin hám adamı ajaryn tamsana jazady. Tipti kóńilinde qalǵan kóktem sezimdi de irkip qalmaıdy. О́nerge ulasqan uly ińkárlik jaıly Anna bylaı aqtarylady: «Múmkin biz mańyzdy bir nárseni túsinbegen shyǵarmyz: aramyzda bolǵannyń barlyǵy ekeýmiz úshin ómirimizdiń negizi boldy: onyki – tym qysqa, meniki – óte uzaq». («Veroıatno, my oba ne ponımalı odný sýshestvennýıý vesh: vse, chto proıshodılo, bylo dlıa nas oboıh predystorıeı nasheı jıznı: ego – ochen korotkoı, moeı – ochen dlınnoı»).

Sezimtal aqyn júregi sol kezdiń ózinde-aq Modılıanıdiń keneptegi qoltańbasy bolashaqta jer-jahandy tańdaı qaqqyzaryn ishki túısikpen sezgen, talant tabıǵatyn dóp basyp tanı bilgen edi. Alaıda Modılıanıdiń Parıjge kelgennen keıingi  ómiri joqshylyqpen astasady. Kedeıliktiń taýqymetin tartqan daryn tipti isher asqa zar bolady. Anasynyń týǵan jerden jibergen azǵantaı aqshasy to­ıyp tamaq ishýi men eń qajetti degen turmystyq zattaryn alýǵa ázer jetetin. Kóbinese, portret janrynda tolǵanatyn bolǵandyqtan da, onyń jumystary suranysqa ıe bolmady. Janashyr bedeldi dostarynyń arqasynda birneshe jerde kórme uıymdastyrylyp, sýretteri satylymǵa qoıylǵanymen, kartınalary Modılıanıge kózi tirisinde tabys ákelmedi.  Sýretshi jumystary der kezinde moıyndalyp, laıyqty baǵasyn alǵan joq.

Keshigip jetken dańq

Biraq, bul Modılıanıdi moıytqan joq. Kerisinshe, jigerin janyp, kún-tún demeı sheberhanasynda ýaqytpen sanasýdy umytyp eńbek etti. Áý bas­ta músinshi bolýdy armandaǵanymen, joqshylyqtyń saldarynan ol armanyn boıaý men qylqalam arqyly aqıqatqa aınaldyrýǵa amalsyz kóndi. О́ıtkeni, músinge qajetti quraldardy satyp alýǵa, sol arqyly ózin skýlp­tor retinde dáleldeýge qyrýar qarjy qajet edi. Al ondaı baılyq, ókinishke qaraı, Modılıanıde bolǵan joq. Músinshi dostarynyń jumysynan artylyp, ózine tegin berilgen materıaldan birneshe shaǵyn músinder qashaǵanymen, bul salada qanatyn keńge jaıyp qarqyndy eńbek ete almady. Sondyqtan da ómirin túbegeıli sýretke burdy. Nátıjesinde búginde álemdi moıyndatqan nebir ǵalamat kartınalary ómirge keldi. Bir qyzyǵy, keneptegi sýretshi jumystarynan skýlptýra elementterin jıi baıqaýǵa bolady. Bul da oryndalmaı qalǵan sol úlken armanynyń kishkentaı jarqynshaqtary bolsa kerek.

Modılıanıdiń jumystary da ómiri sekildi kúńgirt boıaýǵa qanyq. Jar­qyn túske sýretshi tym sarań. Soǵan qa­ra­mastan, Modılıanı jumystarynda erekshe talǵam, tústerdiń tamasha úndestigi bar. Sonysymen de onyń qoltańbasy zamandastary arasynda daralanyp turady. Modılıanı negizinen qylqalamyn eki baǵytta sóıletken. Eń áýelgisi – áıel denesiniń jalańash qalpynda salynǵan sulýlyq pen syrshyldyq hám shynaıylyq qatar órilgen natýralıstik baǵyttaǵy sýretteri bolsa, ekinshisi – árıne, portret janrynda salynǵan jumystary. Olardyń qatarynda ómirlik mahabbaty Janna Ebıýternge arnaǵan birneshe kartınasy, Pablo Pıkasso, Dıego Rıvera, Pol Gııom, Haım Sýtın, Jan Kokto bastaǵan zamandastar beınesi kósh bastaıdy. Bul teńdessiz týyndylar sol kezdegi zamana tynysyn shynaıy bederleýimen qundy.

Jalpy, kóp arasynan Modılıanı qoltańbasyn birden tanýǵa bolady. Onyń syry – sýretshi jumystaryndaǵy bárine birdeı tán aqqýdaı kerilgen uzyn moıyn, bantık pishindegi sulý erin sıqyry. Barlyq kartınasyna ortaq uqsastyq sanalatyn bul erekshelikti sonymen qatar kóz janaryn aıqyn beınelemeıtin shyǵarmashylyq qy­ńyr­lyǵy, bálkim sýretkerlik er­kindigi tolyqtyrady. Modılıanıdiń shyǵar­mashylyq ále­mine zer salǵan adamdy shynymen-aq sýretshiniń óz keıipkerleriniń kózin beınelemeıtini tańyrqatatyny hám tosyn oılarǵa jeteleıtini bar. Qylqalam ushyna qonǵan óneriniń bul ereksheligin sýretkerdiń ózi: «Men kenepke túsken keıipkerlerimniń janaryn onyń tek jan dúnıesin tolyq tanyǵanda ǵana beıneleımin» dep túsindiredi.      

Peshenesine nebári 35 jyl ǵumyr jazylǵan talant jer betindegi qam­shynyń sabyndaı qysqa ǵana ómirinde sýret álemine teńdessiz olja bolyp qo­sylǵan jarqyn jumystarymen óner­súıer talǵampaz qaýym jadynda máńgilikke jattaldy. Alaıda bir ókinishtisi – serilik quryp, ónerde erkin oı aıtqan talant kózi tirisinde moıyndalmady. Dańq oǵan keshigip jetti. О́nertanýshylar Modılıanı jumysyna HH ǵasyrdaǵy ekspressıonızm baǵytynyń ozyq ókili dep tańdaı qaqty. Kezinde qunsyz bolǵan kartınalary ol ómirden ótken soń qyrýar aqshaǵa baǵalandy. Biraq ol kezde munyń biri de sýretshige qajet emes edi. О́ıtkeni joqshylyqtyń kesirinen ishimdikke áýes bolyp, sonyń saldarynan bala kúngi derti asqynyp, otbasy oırandalǵan talant ómiri ókinishke toly. Naǵyz dańq shyńyna kóteriler shaǵynda turmystyń taýqymetine hám ónerdegi ádiletsizdikterge shydamaǵan sábı kóńildi sýretshiniń názik júregimen birge keleshekke artqan úkili úmiti de  kenetten úzilip ketken edi... 

Májnún-mahabbat

Jaratqan Modılıanıdi joqshylyq­pen synaǵanymen, mahabbatta oǵan teńdessiz tartý jasady. Búkil ǵumy­rynyń ǵalamatyna aınalǵan máńgilik mahabbaty Janna Ebıýtern esimdi arýǵa jolyǵyp, ómiriniń sońyna deıin sulýmen birge ǵumyr keshedi. Jannanyń da mamandyǵy sýretshi bolǵanymen, boıjetken súıgeniniń armany jolynda óz qalaýynan bas tartyp, sanaly ómirin súıikti jary Modılııanıdi qoldaýǵa arnady. Tipti ata-anasynyń qarsylyǵyna qaramastan, Modılıanı úshin týǵan úıinen qashyp ketip, súıgenimen ómirdiń bar taýqymetin birge tartty.

Janna ómirlik serigine barlyq jaǵynan adal jar bola bildi. Perzent syılady. Qıyn sátinde qasynan tabylyp, jan  jylýymen, sheksiz mahabbatymen Modılıanı ómirine mán berdi. Alaıda osynaý ǵalamat otbasylyq baqytty sezinýge sýretshiniń kúrt nasharlap ketken densaýlyǵy múm­kindik bermedi. 35 jasqa qaraǵan sha­ǵynda týberkýlez menıngıtinen HH ǵasyrdyń áıgili sýretshisi kóz jumdy. Modılıanısiz ómirdi mansuq kórgen ekinshi sábıine aıy-kúni jetip otyrǵan súıikti jary Janna da sýretshi ómirden kóshken kúnniń erteńinde jaryq dúnıeni talaq etip, kóp qabatty úıdiń terezesinen sekirip mert bolady. Bir ókinishtisi – Jannanyń qursaǵyndaǵy sábıi 9 aılyq edi. Osy­laısha ǵashyqtyqtyń ǵalamatymen ǵadaýatyn da qatar tartqan sulý boıjetken Modılıanımen birge ótkizgen nebári úsh jylǵa sozylǵan qýanyshynan góri qasireti basymdaý qaıtalanbas kúnderiniń ádemi esteligi úshin bar ómirin qurban etti. Jannany tipti be­sik­tegi jylap jatqan sábıi de toqtata almady. Modılıanıge degen mahabbat ony májnún etti. Jazǵyra almaısyń, oǵan haqymyz da joq. Áıgili sýretshiniń mýzasy bolý – onyń baqytty hám azapty taǵdyry edi...