Kıno – óndiris. Iаǵnı Gollıvýd kınotýdyrýshylarynyń ustanymyna saı saralar bolsaq, fılm jasaýda kórkemdik talaptardan buryn, eń áýeli tabys tabý úrdisi basty nysanda bolýy tıis. Osyny jeleý etken otandyq rejısserlerimizdiń deni hám jekemenshik stýdııalar ónimi negizinen Gollıvýd ónimderine eliktegisi kelip turady. Iаǵnı óner jasaýdy emes, mıllıondap tabys tabýdyń jolynda bárin sarp etýge bar. Tipti osy maqsatqa jetýge memleketten qarjylyq qoldaý kórýden dámelileri de jeterlik.

Sońǵy ýaqytta: «Qazaq kınematografııasynyń aıaq alysy jaman emes. Bir jyldyń ishinde bálenbaı fılm túsirilip, kórermenine jol tartyp úlgeripti. Osynyń ózi-aq ulttyq kınoónerimizdiń kósegesi kógergeniniń aıqyn aıǵaǵy emes pe?!» degen saryndaǵy pikirlerdi jıi estip júrmiz. Biraq júrgizilip jatqan sol sansyz esep sapaǵa da dál sol deńgeıde jaýap bere ala ma? Mine, másele osynda!
Mysaly, osydan eki jyl buryn otandyq kınematografııa qorjynyna bir jyl ishinde 36 kórkem kartına qosylsa, onyń 90-95 paıyzy jekemenshik kınostýdııalar túsirgen kommersııalyq jobalar eken. Bul qarqyn sońǵy bir jyl kóleminde karantın tártibine baılanysty sál tejelgenimen, jalpy «kassalyq» kıno túsirip, paıdaǵa shash-etekten kenelgisi keletinderdiń qatary kóbeımese, esh sıregen joq.
Kerisinshe, kıno óneri júkteıtin kórkemdik talaptar men kásibı biliktilikti bylaı ysyryp qoıyp, úlken ónerden dámeliler qataryna qaltasynda qarjysy bar kez kelgen áýesqoı adam, onyń ishinde ásirese shoý bıznes ókilderi de jıi ortaqtasatyn bolyp júr. Osynyń ózi-aq kórkemdik qýaty mol kánigi kásibı mamandar ǵana atsalysatyn talǵampaz ónerdiń sapasyn seıiltip, qadirin qashyrǵandaı. «Mahabbattyń da soqyr bolatyny», «bárine er adamdardyń kináli ekeni», «sońǵy qalyńdyq», «kelinniń de adam ekeni», «qazaq jigitine ǵashyq bolmaýdyń bes sebebi», «bıznestiń qazaqsha túri», «baı-oǵlandar urpaǵynyń da meıirimdi ári keń júrekti bolatyny» syndy bir-birinen kóp erekshelene qoımaıtyn túbi saryndas aınaldyrǵan bes-alty oqıǵanyń sheńberinen shyǵa almaıtyn aıasy tar jeńil sıýjet, tili dúbára, oıy arzan fılmderdiń kınoteatrlar jelisin jaýlap alǵanyn kórip bir kúmiljisek, hám osy komedııalar kórsetiletin ýaqytta kınoteatr kassasy aldyndaǵy qyzǵan qalyń kezek jáne oılandyrmaı qoımady.
Bir qyzyǵy, ulttyq rýhty asqaqtatatyn «Qazaq handyǵy» nemese «Tomırıs», bolmasa halyqaralyq talaı festıvaldiń aldyn bermeıtin Ádilhan Erjanovtyń «Qap-qara adam», Fransııanyń Kann festıvalinde qandasymyz Samal Eslámova úzdik aktrısa dep tanylǵan rejısser Sergeı Dvorsevoıdyń «Aıka» fılmderine jınalmaıtyn halyq, Nurlan Qoıanbaevtyń «Qazaqsha bıznes», Nurtas Adambaıdyń «Sábına kelin», Ásel Sádýaqasovanyń «Kelin de adam», Baıan Alagózovanyń «Abaılańyz, sıyr!», Ernar Nurǵalıevtiń «Brat ılı brak» syndy arzanqoldaý komedııalaryna bılet tappaı sandalady. Kınoteatr kassasy aldyndaǵy osy kórinistiń ózi-aq búgingi kórermenniń talǵamy men deńgeıin anyqtaýǵa naqty aıǵaq bolsa kerek. Odan bólek, atalǵan fılmderdiń prokattan tapqan tabysy da qazirgi arzan ázil, jeńil oqıǵaǵa qurylǵan kassalyq kınolar dáýiriniń óristep turǵandyǵyn kórsetedi. Máselen, kınoteatrlar jasaǵan ótken jyldardyń tabysty fılmder tizbegine kóz júgirtsek, onda mynadaı derekterge kezigemiz. Prokatka shyqqannan-aq eń kóp talqyǵa túsken komedııanyń biri rejısser Asqar Uzabaev túsirgen Baıan Alagózovanyń «Abaılańyz, sıyr!» kartınasy bolsa, al naryqta eń kóp kassalyq tabys tapqan fılmder kóshin Nurtas Adambaıdyń «Sábına kelini» bastaıdy. Komedııa prokatka shyqqan alǵashqy bes kúnniń ishinde 112 mıllıon teńge tabys taýyp, óz bıýdjetinen eki ese artyq paıdaǵa kenelipti. Sol sekildi Qaıyrjan Orynbekovtiń «Qazaqsha tonaýy» bas-aıaǵy 2 mıllıon teńgege túsirilip, prokattan 13 mıllıon tabys taýypty. Al Nurlan Qoıanbaevtyń «Afrıkadaǵy qazaqsha bıznes» komedııasynyń otandyq prokattaǵy tabysy 573 883 750 teńge bolsa, «Qudalar» – 390 617 555, «Bıznesmender» – 195 559 200, «Uly dala komedııasy» – 183 463 410, «Men – kúıeýmin» – 161 742 400, «Gýdbaı, moı baı» – 146 089 950, «Taılandtaǵy demalys» – 127 101 927, «Sısıtaı» – 99 408 465, «Svadba.kz» fılmi 73 028 323 teńge kóleminde paıda tapqan.
Demek, qansha min artqanymyzben de, atalǵan týyndylarǵa suranys basym. Eger osy esep kórermender talǵamy men jalpy kıno óneri deńgeıine tarazy bolsa, onda oılanatyn suraq ta kóp. Bul jóninde rejısser Ermek Tursynov: «Qazirgi kórermenniń deńgeıi óte tómen. Olar jaman kınolarǵa ábden úırenip qalǵan. Jaman kıno degenim – kórermenine oı salmaıtyn, maǵynasyz, adamnyń oıyn óshiretin kıno. Kınoǵa baryp, pop-korn jep, eshteńe oılamaı, kúlip otyryp kıno kóresiń. Bir jarym saǵattan soń «kıno ne jóninde?» dep bireý surasa, jaýap bere de almaısyń. Jeńil týyndy kórermenin demaldyrmaıdy, ýaqytyn zaıa ketiredi. Men kórermenniń deńgeıine túskim kelmeıdi, kerisinshe, kórermenniń deńgeıin kótergim keledi. Aǵartý joly qıyn, árıne. Men fılmderdi «mynaý kıno», «mynaý kıno emes» degen eki topqa bólemin. «Qyz Jibek», «Meniń atym Qoja» – bular kıno. Al «Qaırat – chempıon», «Almatyda páktikti joǵaltý» degender kıno emes», dep pikir bildirgen bolatyn bir suhbatynda.
Ras, qazir «kassalyq» fılmderge áýes rejısserlerdiń dáýreni júrip tur. Olar tipti eshqandaı kórkemdik keńessiz-aq óz ónimderin kórermenge usynyp júr. Bul úshin olardy jazǵyra almaısyń. О́ıtkeni kommersııalyq fılm túsirýdegi basty maqsat – qarajat tabý. Al kórkemdik sapa jaıly áńgime basqa. Ol olqylyqty áli kúnge deıin bir júıege túse almaı otyrǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń «Kıno týraly» zańynan izdeý ádiletti bolady, bizdińshe. Talaı jyl talqylaýǵa túsip, taldanyp jatsa da, basymdyqqa ıe bola almaı otyrǵan kıno zańnamasyn jolǵa qoıyp almaı, atalǵan máseleniń sheshilmegeni – sheshilmegen. Bul týrasynda Memleket basshysy da respýblıkalyq «Ana tili» gazetine bergen suhbatynda toqtalyp, óz kóńiltolmaýshylyǵyn bildirgen bolatyn. «Bizge tarıhı oqıǵalardy dáripteıtin, qazirgi qoǵamdy da beıneleıtin sapaly dúnıeler kerek. Qyrǵyz kınogerleri «Qurmanjan datqa» degen mándi, maǵynaly, kóz qýantyp, kóńil tolatyn fılm túsirdi. Soǵan bar-joǵy 1,5 mıllıon dollar jumsaǵan. Al bizdiń kınematografıster budan áldeqaıda kóp suraıdy. Al túsirgen dúnıeleriniń sapasy árdaıym kóńilden shyǵa bermeıdi. О́kinishke qaraı, búginde bizdiń kınogerler de aýyzbirshilik tanyta almaı otyr. Bul – shyǵarmashylyqty turalatatyn jaǵdaı», dedi Prezıdent.
Álbette, bul pikir kommersııalyq fılmderden buryn, memlekettik tapsyryspen túsiriletin kınotýyndylarǵa qatysty aıtylǵan syn bolǵanymen de, kıno máselesi sóz bolǵanda eskerilmeı qalmaýy kerek túıtkil. О́ıtkeni sońǵy ýaqytta kınonyń aınalasynda órbigen daý-damaı, tartys údemese, tıtteı de tolastaǵan emes. Sonyń negizgisi – jaqynda Mádenıet jáne sport mınıstrligi janynan qurylǵan Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵynyń óz ishinen shyǵyp jatqan daý-damaı. Eńbek Eri, KSRO halyq ártisi Asanáli Áshimov, akter Nurjuman Yqtymbaev, rejısserler Satybaldy Narymbetov pen Ermek Tursynov bastaǵan kıno óneri maıtalmandarynyń narazylyǵy, negizinen, osy Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵy bóletin qarjynyń 95 paıyzy ulttyq ónerge emes, jekemenshik stýdııalardyń kommersııalyq fılmderine basymdyq berilgeninen týyndaǵan qarsylyq bolatyn.
«Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵy ashylǵanda ulttyq kınomyzdyń kósegesi kógeredi dep qatty qýandyq. Otandyq kınogerlerdiń basyn qosqan sarapshylyq keńestiń tóraǵasy etip meni taǵaıyndapty. Qoldaý ortalyǵynyń sharttarymen tanysyp, talqylaǵan kezimizde onda memleket tarapynan bólinetin qarjy kommersııalyq baǵyttaǵy fılmderge emes, ulttyq fılmderdi qoldaýǵa bólinetindigi anyq kórsetilipti. Alaıda jeme-jemge kelgende ortalyqtyń burynǵy basshysy Gúlnár Sársenova sharttaǵy talapty eskermesten, 95 paıyz qarjyny kommersııalyq fılmderdiń qanjyǵasyna baılap berdi. «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń tek qana bir fılminiń qarjylyq qoldaýy maquldandy. Endi ózińiz oılap qarańyzshy, Sháken Aımanov aǵamyzdyń esimin ıelengen elimizdegi jalǵyz kınostýdııa «Qazaqfılm» – qarashańyraǵy úlken ujym. Ulttyq kınomyzdyń kósegesin kógertip, shyraqshysy bolyp otyrǵan da osy óner oshaǵy. Al Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵyn ashýdaǵy maqsat ne? Jekemenshik kınostýdııalardyń jaǵdaıyn jasap, ózimizdiń ulttyq kınostýdııamyzǵa ógeıdiń kúıin keshtirip qoıý ma? Bul qanshalyqty ádiletti? Osy áreket-
terimen keıbireýlerdiń jalpy «Qazaqfılm» kınostýdııasyn qurdymǵa ketirip, sol arqyly ulttyq ónerimizdiń de tamyryna balta shapqysy keletinin kórýge bolady. Atalǵan qaýipti seıiltý úshin janushyryp júrmiz. Al kommersııalyq fılmder memlekettiń qoldaýyna zárý emes. Kózdegeni kórkemdik sapa emes, paıda tabý bolǵandyqtan, olar qandaı jolmen bolsa da óz esesin jibermeıdi. Bir kúndik fılm túsirip, jyltyraq effektisimen onsyz da qyrýar tabysqa kenelip otyrǵan jekemenshik stýdııalardy memleket tarapynan bólinetin aqshamen sýarýǵa men túbegeıli qarsymyn. Elimizdiń erteńin oılasaq, eń áýeli kıno talaptaryna tolyqqandy jaýap beretin sapaly ulttyq fılmderimizdi qoldaýymyz kerek», degen Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, belgili rejısser Satybaldy Narymbetovtiń alańy ulttyq ónerdi órkendetýdi oılaıtyn kez kelgen kınogerdi beıjaı qaldyrmaýy kerek dep sanaımyz.
Hosh, áńgimemizdiń álqıssasyna qaıta oralsaq, kommersııalyq kınonyń basty maqsaty – ulttyq múddeden buryn, qarjy tabý ekendigi anyq. Bul jerde kıno tiliniń kásibı aıshyqtary men jalpy kórkemdik sapa týrasynda sóz qozǵaý tipti artyq. Kassalyq tabysty basty orynǵa qoıǵan mundaı fılmderdiń kóptigi sonshalyq, dál qazirgi qazaq kınosy ónerden góri kádimgi bızneske aınalyp bara jatqandaı áser qaldyrady. Jáne eń qyzyǵy, fılm túsirý úshin arnaıy kınematografııalyq bilim men tájirıbeniń múldem kerek bolmaı qalǵanyn sońǵy besjyldyqta túsirilip jatqan kommersııalyq fılmderdiń qarqynynan baıqaý qıyn emes. Biraq naǵyz óner tabyspen ólshenbese kerek. Kınony kommersııalyq taýar emes, taza óner týyndysy dep túsinetin, sol deńgeıde óner týdyratyn kezindegi Lýı Býnýel, Ingmar Bergman, Federıko Fellını, Mıkelanjelo Antonıonı, Robert Bresson, bolmasa ózimizdiń Sháken Aımanov, Abdolla Qarsaqbaev syndy naǵyz art-kınonyń alpaýyttaryna búgingi qazaq kınosy shyn zárý.
Almatydaǵy avtoparkter 400-deı ekologııalyq avtobýs satyp alýdy josparlap otyr
Aımaqtar • Búgin, 19:30
Edil sýyn alýǵa qosymsha qarajat qarastyrylady
Úkimet • Búgin, 18:47
Almaty dárigerleri qańtarda 1,77 mlrd teńge ústemaqy aldy
Medısına • Búgin, 18:36
Qazaqstanda 30 sheteldik farmasevtıkalyq óndirýshi óz óndirisin ashady
Qazaqstan • Búgin, 18:36
Jańa basylym – jaqsylyqtyń jarshysy
Rýhanııat • Búgin, 18:34
Eýropada «pandemııa salyǵy» engizildi
Álem • Búgin, 18:26
Semeıde qarjy pıramıdasynyń jumysy áshkerelendi
Qoǵam • Búgin, 18:15
Túrkistan oblysynda úshem dúnıege keldi
Qoǵam • Búgin, 18:01
Elordalyq mektepterde «Anamnyń kúlkisi» atty onlaın-kórme uıymdastyryldy
Qoǵam • Búgin, 17:58
«Janýarlardy nómirleý»: Qazaqstandyqtar COVID termıniniń maǵynasyna narazy
Qoǵam • Búgin, 17:47
Prezıdent tapsyrmasymen agroónerkásiptik keshendi damytý úshin jumystar júrgizilýde
Qazaqstan • Búgin, 17:47
Asqar Moldaǵalı karateden Qazaqstan komandasynyń bas bapkeri bolyp bekitildi
Sport • Búgin, 17:43
Qytaıda mıllıarderler sany myńnan asty
Álem • Búgin, 17:38
Bas múftı: Elimizdegi meshitter qazaqy stılde bolýy tıis
Rýhanııat • Búgin, 17:28
Facebook Tájikstanǵa salyq tóleıtin boldy
Álem • Búgin, 17:21
Áleýmettik jelilerde PTR-testileý nátıjeleri kórsetilgen jalǵan blankiler taratylýda
Qoǵam • Búgin, 17:20
2020 jyly tólem uıymdary kórsetetin qyzmetter kólemi 15%-ǵa ósti
Qarjy • Búgin, 17:11
Taılandta koronavırýsqa qarsy vaksınasııa bastaldy
Álem • Búgin, 17:08
Koronavırýs gúl arqyly juǵa ma?
Koronavırýs • Búgin, 17:08
Elordada týberkýlezge qarsy 4 myńnan astam adam tekserildi
Medısına • Búgin, 17:02
Pandemııa kezinde áleýmettik jobalarǵa atsalysqan tulǵalar marapattaldy
Aımaqtar • Búgin, 16:56
Qazaqstan men Tájikstan arasyndaǵy áýe reısteri qaıta ashylady
Qoǵam • Búgin, 16:47
Qoǵam qaıratkeri Bolathan Taıjandy eske alý is-sharasy ótti
Qoǵam • Búgin, 16:40
Almatyda páter urylary ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 16:37
Almatydaǵy perzenthanada bir áıel qaıtys boldy
Qoǵam • Búgin, 16:21
Qyzylordada muǵalimderge vaksına salynyp jatyr
Aımaqtar • Búgin, 16:09
Áskerı polısııa organdary týraly zań jobasy ázirlendi
Qoǵam • Búgin, 15:57
Qazaqstanda áıelder kásipkerligin damytý boıynsha ortalyqtar ashylady
Qazaqstan • Búgin, 15:50
Qylmystyq is: О́skemendik tárbıeshi balalarǵa zábir kórsetken
Aımaqtar • Búgin, 15:40
Almaty koronavırýs boıynsha «sary» aımaqta
Aımaqtar • Búgin, 15:34
Elektrondy eńbek bırjasynda servıster jetildirildi
Tehnologııa • Búgin, 15:33
Oralda 17 jastaǵy jigit kópirden sekirdi
Aımaqtar • Búgin, 15:18
Qaraǵandydaǵy kópqabatty úıdiń kireberisinen tastandy náreste tabyldy
Qoǵam • Búgin, 15:17
Almaty oblysynda 30 mln teńgeniń jylqysyn urlaǵan qylmystyq top ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 15:13
ShQO turǵyny páterinde oq-dári saqtaǵan
Aımaqtar • Búgin, 15:05
Shahtada eki jumysshyny topyraq basyp qalǵan
Oqıǵa • Búgin, 15:03
Ań aýlaý erejesin buzǵandarǵa qandaı jaza qoldanylady?
Qazaqstan • Búgin, 14:57
Nazarbaev ortalyǵy men О́zbekstannyń Islam órkenıeti ortalyǵy yntymaqtastyq memorandýmyna qol qoıdy
Qazaqstan • Búgin, 14:57
Qyzdar ýnıversıtetiniń ǵalymdary 51 mln teńgeniń grantyn utty
Aımaqtar • Búgin, 14:55
Almatylyq stýdentter respýblıkalyq baıqaýdyń jeńimpazy atandy
Aımaqtar • Búgin, 14:52
Karateden Qazaqstan komandasynyń bas bapkeri bekitildi
Taǵaıyndaý • Búgin, 14:50
Almatyda aǵylshyn tilinen ótken bilim saıysy márege jetti
Bilim • Búgin, 14:40
Asqar Mamın Chevron basshylyǵymen kezdesti
Qazaqstan • Búgin, 14:37
Din salasy mamandaryna arnalǵan semınar bastaldy
Qoǵam • Búgin, 14:32
Senator qandastarǵa beriletin tólqujatty Naýryz merekesinde tabystaýdy usyndy
Qazaqstan • Búgin, 14:15
Omartashylar men maral ósirýshiler qoldaýǵa zárý
Qoǵam • Búgin, 14:00
Senator kitaphana qyzmetkerleriniń jalaqysyn kótergendi jón sanaıdy
Qoǵam • Búgin, 13:27
«Nissan Primera» kóligi jylqy soqty
Aımaqtar • Búgin, 13:25
Majarstan ınvestorlary Túrkistan oblysynda kún elektr stansasyn salady
Ekologııa • Búgin, 12:56
Nurlan Nyǵmatýlın Májilis janynan partııaaralyq Qeńes qurýdy usyndy
Parlament • Búgin, 12:53
Memlekettik bilim berý uıymdarynyń basshylary rotasııalanady
Bilim • Búgin, 12:46
Túrkistan oblysynyń bilim berý salasynda 29 qylmystyq quqyq buzýshylyq derekteri tirkelgen
Aımaqtar • Búgin, 12:36
Elordanyń bas sanıtarlyq dárigeri jańa qaýlyǵa qol qoıdy
Aımaqtar • Búgin, 12:35
Germanııadaǵy lokdaýn 28 naýryzǵa deıin uzartyldy
Álem • Búgin, 12:30
Karantınge baılanysty qyzmetkerlerdiń teń jartysy qashyqtan jumys isteýi kerek
Aımaqtar • Búgin, 12:30
Nur-Sultanda bazarlardyń demalys kúnderi de jumys isteýine ruqsat etildi
Aımaqtar • Búgin, 12:29
Abzal Beısenbekuly Qarjy mınıstrligi apparatynyń basshysy qyzmetine taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 12:19
Tótenshe jaǵdaı ınspektorlary kásiporyndardyń jumysyn toqtatý quqyǵyna ıe boldy
Qoǵam • Búgin, 12:14
Qazaqstan elshisi Máskeýdegi Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy mektepte boldy
Qoǵam • Búgin, 12:13
Forte Challenger týrnırinde 3 qazaqstandyq sportshy juptyq synda shırek fınalǵa ótti
Sport • Búgin, 12:04
Memlekettik bilim berý uıymdaryna pedagogterdi konkýrs arqyly qabyldaý engiziledi
Bilim • Búgin, 11:57
Qostanaı oblysynda aqyly joldar paıda bolady
Aımaqtar • Búgin, 11:45
Túrkistan oblysynda sırk, bılıard klýbtary jumysyna ruqsat berildi
Aımaqtar • Búgin, 11:37
Túzeý mekemesi qyzmetkerleri qan tapsyrýdy mindet sanaıdy
Aımaqtar • Búgin, 11:35
Qazaqstan azyq-túlik qaýipsizdiginiń jahandyq reıtınginde pozısııasyn jaqsartty
Qazaqstan • Búgin, 11:35
Túrkistan oblysynda 62 jobany iske qosý kózdelýde
Aımaqtar • Búgin, 11:23
«Ekibastuzdyń» bas bapkeri ornyn bosatty
Fýtbol • Búgin, 11:23
Uqsas jańalyqtar