Aýyldardy saqtaǵandar – arly basshylar...

Jekeshelendirýdiń birinshi keze­ńinde aýyl sharýashylyǵy obekti­leri ujymdyq kásiporyndar bolyp qaıta uıymdastyryldy, al eńbek ujym­daryna zattyq paılar berildi. Keńsharlardyń turaqty jumysyn qamtamasyz etý úshin olardyń basshylary múliktik paıdyń 10 paıy­zyn alatyn syzba qoldanyldy, olardyń basqarýyna 5 jylǵa taǵy sonshalyqty úles berildi. Oń nátıje bergen jaǵdaıda, odan ári bul úles olardyń menshigine ótetin boldy», dep jazdy.

О́tken ǵasyrdyń toqsanynshy jyl­darynda ornaı bastaǵan jańa zaman talabynan týyndaǵan osy tarıhı múmkindikti keshegi keńsharlardyń «qyzyl dırektorlary» qalaı paıdalandy degen saýalǵa jaýap izdeý úshin aýyldyq eldi mekenderdiń qazir­gi jaǵdaıyna jaı ǵana zer salý jet­kilikti. Kóz aldymyzǵa baq-bereke qo­nyp, kórkeıgen jáne quty qashyp, azyp-tozǵan aýyldar qatar elesteıdi. Sol sátte kókeıge «Nege bulaı boldy?» degen suraq keleri haq.

Shyndyǵynda, qaı aýyldyń bol­syn taǵdyry sol «qyzyl dırek­­tor­lardyń» qolynda edi. Sonaý 1997 jy­ly biz, bir top jýrnal­ı­st, Sol­tús­tik Qazaqstan oblysy­nyń Qy­zyljar aýdanyndaǵy «Zen­chen­ko jáne K» serik­testiginde bolǵanymyz esimde. О́zi bas­qaratyn sharýashylyqtyń ón­di­ris­tik bólimshelerin aralatyp, ta­nys­tyrǵan Gennadıı Zenchenko ede­ninde buryn qoldanysta bolǵan, qýaty shaǵyn elektr qozǵaltqyshtar qatar-qatar tizilip jatqan kishkentaı qoımany da kórsetken edi. «Men bul qoz­ǵaltqyshtardy ózderi basqar­ǵan keńsharlardyń mal-múlkin arsyz­dyqpen talan-tarajǵa salyp, urlap-qarlaǵan dırektorlardan múldem arzan baǵamen satyp aldym. Olar búgingi kúnmen ǵana ómir súretin, ýaqytsha júrgen jandar edi. Men olarsha isteı almadym. О́ıtkeni bul qasıetti jerde ákem ómir boıy adal da abyroıly eńbek etti. Onyń ıgi­lik­ti isin jalǵastyrý – meniń moı­nym­daǵy perzenttik paryzym. Myna usta­lynǵan motorshalarǵa kelsek, olar keıin bizdiń mal fermamyz úshin qajet bolady...», degen edi Gennadıı Ivanovıch.

О́tpeli kezeńniń neler aýyrtpa­lyq­taryn narsha kóterip, iskerligimen kózge túsken Gennadıı Zenchenko El­basy nazaryna ilinip, alǵashqy pr­ezı­denttik saılaýda Nursultan Nazar­baevtyń jurt sengen ókili boldy. Aıryqsha iskerligimen, azamattyq belsendiligimen zor bedelge ıe bolyp, ózi basqaratyn kommandıttik serik­testikti respýblıkamyzdaǵy eń úzdik aýylsharýashylyq kásipornyna aınaldyrdy. Eńbegi joǵary baǵa­lanyp, el agrarshylarynyń ishin­de alǵashqy bolyp «Qazaqstannyń Eńbek Eri» qurmetti ataǵyna ıe boldy. Osy­dan birer jyl buryn dúnıeden oz­ǵan dańqty basshynyń jasampaz isin búginde uly men nemeresi laıyqty jalǵastyryp júr.

Halqymyzdyń ardaqty azamaty Maqtaı Saǵdıev 1987 jyly Kókshetaý oblysynyń birinshi basshysy bolyp turǵan kezinde Zerendi aýdanyndaǵy bir sharýashylyqtyń bastaýysh partııa uıymynyń hatshysy bolyp júrgen Serik Malaevtyń iskerligin ańǵaryp, Chıstopol aýdanyndaǵy «Kovylnoe» keńsharyna dırektor etip taǵaıyndatqan eken. Sodan beri ol osy sharýashylyqty tabys­ty basqaryp keledi. Bul keńshar da je­ke­shelendirilip, «Aqseleý» jaýap­kershiligi shekteýli seriktestigine aınaldyrylǵan. Biraq mal-múlki kórshiles keńsharlardaǵydaı «usta­ǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda» ketpeı, jergilikti turǵyndar ıgi­ligine jaratylǵan. Qazir atalǵan serik­testik ornalasqan Kovylnoe aýyly Chıstopol óńirindegi aman saq­talyp qana qoımaı, jyldan-jylǵa kórkeıe túsken jalǵyz qut-bereke araly ispetti. Eldi mekende keńes zamanynda salynǵan áleýmettik nysandar túgel saqtalyp qana qoımaı, bári de adam tanymastaı jańartylǵan. Serik­testiktegi ortasha jalaqy – ob­lystyń aýyl sharýashylyǵy sala­syndaǵy eń joǵarylardyń biri.

Bertinde Serik Táttibaıulyna joly­ǵyp áńgimeleskenimde ol naryq­tyq ekonomıkaǵa kóshýdiń ótpeli keze­ńin­degi qıyndyqtardy esine ala kelip: «Toqsanynshy jyldardyń basynda men sharýashylyq basshysy retinde eski «ÝAZ» mashınasyn minip júr­dim. Al meniń kóptegen áriptesim sol kezde-aq jańa shetelik avtomobılde shalqyp júretin. Árıne, olardy kórgen saıyn men de pende bolǵan soń, namystanyńqyrap qalatynmyn. Sondyqtan da bir aýa raıy jaıly jyly jaqsy astyq jınap, táýir tabys túsirgennen keıin eńbekkerler­diń jalpy jınalysyn ótkizip, olardan ózime sharýashylyq dırektory retinde jańa «Volga» satyp alýǵa ruqsat suradym. Ujymym ótinishimdi biraýyzdan qoldady. Biraq keshke úıge kelgenimde aýylymyzda áli kúnge dıirmen men naýbaıhana joqtyǵy esime túsip, raıymnan qaıttym. Sóı­tip jańa «Volganyń» ornyna dıir­menge qajet jańa jabdyqtar satyp alyp, naýbaıhana da ashtyq. Qosymsha tórt jumys orny qurylyp, sonsha adam qýanyp qaldy. Olarmen birge ózim de qýandym...» degen edi. Ár nárseniń óz ýaqyty bolady ǵoı. Serik Malaev osydan birneshe jyl buryn óz eńbek ujymynyń kelisimimen jańa kólik satyp alypty.

Elbasy bergen múmkindikti múlt jibermeı, utymdy paıdalana bilgen «qyzyl dırektorlar» basshylyq jasaǵan keshegi keńsharlardyń – bú­gingi seriktestikter men aksıonerlik qoǵamdardyń qazirgi áleýeti, olarda eńbek etip júrgen aýyl adamdarynyń ál-aýqaty jáne sol aýylsharýashylyq qurylymdary ornalasqan aýyldyq eldi mekenderdiń ajary burynǵy keńes zamanyndaǵydan áldeqaıda jaq­sy desek, artyq aıtqandyq bolmas. Munyń bir tamasha mysaly retin­de Qyzylorda oblysynyń Syrdarııa aýdanyndaǵy Naǵı Ilııasov aýylyn bóle-jara aıtýǵa bolady. Bul eldi mekenniń kórkine kóz toı­ǵy­syz. Gúlge oranǵan kósheleri, sáýlet­ti mektebi, Mádenıet úıi, sport kesheni, stadıony, meshiti, keńsesi, dúken­deri – bári de qaladaǵydaı jaı­nap-jarqyrap tur. Sonyń bárin óz qa­ra­­jaty esebinen qamtamasyz etken Qazaqstannyń Eńbek Eri Abzal Era­lıev basqaratyn «Abzal jáne kompanııa» tolyq seriktestigi bolyp shyqty. Onyń jumyskerleriniń ortasha aılyq jalaqysy 230 myń teńgege deıin jetken eken. Talaı maqtaýly sharýashylyqtaǵy ortasha jalaqy budan kóp tómen.

 Osy sııaqty jalqy mysaldardan túıetin jalpy oı: aýyldardy saqtap qalǵandar – júregi «Elim, halqym!» dep soqqan arly basshylar. Al talaı aýyldyń toz-tozyn shyǵarǵandar – qulqynynyń quly bolǵan arsyz basshysymaqtar. Ondaılar ózderi basqarǵan sharýashylyqtardyń maly men tehnıkasyn talan-tarajǵa salyp, túgel qurtyp bitirgen soń jurt esebinen aramdyqpen jınaǵan dúnıe-múlkin bir túnde birneshe «KamAZ» mashınasyna artyp alyp, basqa jaqqa taıyp turǵan...

Táýelsizdiktiń alǵashqy jyl­daryn­­­daǵy osyndaı ómir shyndyǵy­nan tıisti qorytyndy shyǵarǵanymyz jón. Birinshiden, iskerligimen qatar, bıik adamgershilik qasıetterimen tanylǵan azamattar ǵana elge tirek, kópke pana bola alatyndyǵyna kózimiz jetti. Ekinshiden, sol qysqa jip kúrmeýge kelmeı turǵan qıyn kezeńde keshegi «qyzyl dırektorlarǵa» úlken senim kórsetilgenimen, olardyń is-áre­ketine jergilikti bılik pen jurt­­shylyq tarapynan qatań baqy­laý qoıylmady. Sonyń saldarynan olardyń kóbi «altyn kórgen perish­tedeı» joldan ta­ıyp, ońaı baıyp qalý úshin oılaryna kel­genin istedi. Munyń aıaǵy talaı aýyl­dyń tutqıyldan jaý shapqandaı oıranyn shyǵarýǵa ákelip soqtyrdy.

Mine, osy taǵylymdar elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyn odan ári reformalaý barysynda eskerilse, ıgi. О́ıtkeni Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Jańa jaǵdaı­daǵy Qazaq­stan: is-qımyl kezeńi» Jol­daýynda aýyl sharýashylyǵyn damytpaı, básekege qabiletti ekonomıka qurý múmkin emestigin aıta kelip, jeke qosalqy sharýashylyqtardy kooperasııalaý mindetin alǵa qoıdy. Mundaı aýyldyq kooperatıvterdi basqarý tizginin de aryna daq túsirmegen adal da isker azamattardyń qolyna berip qana qoımaı, olardyń qyzmetiniń ashyqtyǵy men ádildigin qamtamasyz etýdiń zańdy tetikterin aldyn ala qarastyrǵan jón.

...Oblystyq gazette istep júr­geni­mizde burynǵy «qyzyl dırektorlar­dyń» dos-jarandary kelip, olardyń mereıtoılary qarsańynda madaq maqala jazýymyzdy suraýshy edi. Sondaıda biz: «Ol kisi ózi basqarǵan keńshary men aýylyn saqtaı aldy ma?» degen qarsy saýal qoıatynbyz. Alaıda oǵan oń jaýap estip kórmeppiz. Sol sebepti ondaı basshysymaqtardy ótirik maqtap jazýdan bas tartatynbyz. Al aýyldy saqtap qalǵan arly basshylar eshkimnen maqtaý-madaqtaý suramaıtyn, olardy shynaıy dańqtyń ózi izdep taýyp jatty.