Qaýipsizdik joly – genderlik teńdik

Jańa normalardy qalyptastyrýdy mindet etken saıası kóshbasshy áıelder sammıtine birqatar halyqaralyq uıym basshylary, saıasatker áıelder shaqyrylǵan. Onlaın is-sharada teńdik máselesi talqylanyp, usynystar aıtyldy. Sarapshylar NATO sııaqty áskerı uıymnyń da genderlik teńdik máselesine nazar salýyn erekshe atap ótýde.

Osy rette halyqaralyq uıym basshysy qorǵanys pen qaýipsizdik salasyna áıelderdi kóptep tartý jolǵa qoıylǵanyn habarlady. «2018 jyldan bas­tap beıbitshilik, qaýipsizdik máselelerine áıelderdiń aralasýy talap etilýde. Bul NATO-nyń joǵary standarttarynyń birine aınaldy», dedi Iens Stoltenberg.    

Bul málimdemeden keıin birqatar el genderlik teńdik máselesin qaıta qaraýǵa kiristi. Máselen, Polsha Qorǵanys mınıstrligi «Polshanyń keleshektegi qaýipsizdigi – áıelderdiń qolynda» degen málimdeme jasady. Byltyr ásker qataryndaǵy áıelder sany edáýir artyp, úlesi 16 paıyzǵa jetipti. Al 2016 jyly bul kórsetkish 5 paıyz ǵana bolatyn.

Genderlik teńdik máselesi – Qazaq­stan­nyń da kún tártibindegi mańyzdy másele­lerdiń biri. Parlamentte áıelder kontın­gentin arttyrý qolǵa alynǵany buǵan aıqyn dálel. Elordada bolǵan Astana Finance Days forýmynda da qaýipsizdik pen áıelder baılanysy taqyryby qozǵaldy. Onyń aıasynda halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdik máseleleri boıynsha kún tártibin ilgeriletý, sondaı-aq áıelderdiń qoǵamdyq ómirge tıimdi qatysýy men sheshim qabyldaýy taqyrybynda «Áıelder, beıbitshilik jáne qaýipsizdik» (Women, Peace and Security) sessııasy ótti.

Is-sharada sóz alǵan Qazaqstannyń Jenevadaǵy BUU bólimshesi jáne basqa da halyqaralyq uıymdar janyndaǵy turaqty ókili Janar Aıtjanova: «BUU-nyń Áıelderge qatysty dıskrımınasııanyń barlyq túrin joıý týraly konvensııasyna (CEDAW) qosyla otyryp, Qazaqstan áıelder quqyǵyn qurmetteýge jáne qorǵaýǵa óziniń mindettiligin rastady. 2019 jyly biz CEDAW iske asyrylýynyń besin­shi merzimdi esebin usyndyq. Komıtettiń genderlik kemsitýshilikke, turmys­tyq zorlyq-zombylyqqa jáne teń múmkin­dik­terdi qamtamasyz etýge qatysty usynys­tary tıisti túrde atap ótildi jáne ulttyq iske asyrý josparlarynda kórinis tapty. Meniń oıymsha, bul – jumys óte ózekti, óıtkeni biz pandemııamen kúresip jatqan kezde  áıelder eń qatty zardap shegedi», dedi.

Qazaqstan qaýipsizdik máselesimen shektelmeı, ekonomıka men kásipkerliktegi áıelder úlesin arttyrý úshin de naqty qadamdar jasady. Atap aıtar bolsaq, ótken senbide Ortalyq Azııada alǵash bolyp jahandyq bastamaǵa qosyldy. Astana Finance Days aıasynda áıelderdiń ekonomıkalyq múmkindikterin keńeıtý forýmy ótti. Ol Dúnıejúzilik ekonomı­kalyq forýmnyń (DEF) akseleratoryna arnalǵan «Closing the Gender Gap» sessııa­symen erekshelendi.

«Closing the Gender Gap» akseleratory áıelderdiń jetekshi laýazymdarǵa kóterilýine múmkindikter jasaýǵa jáne tez damyp kele jatqan sektorlarǵa qaı­ta jumysqa ornalasý maqsatynda oqy­tý arqyly jumys kúshiniń qatysýyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Yntymaqtastyq modeli bolashaq urpaqtar úshin genderlik teń­dikti jedeldetý maqsatynda memle­ket­tik jáne jeke sektor basshylaryn birik­tiredi. Qazaqstan – Ortalyq Azııa elde­riniń arasynda akseleratorǵa qosylǵan eń alǵashqy memleket.

Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forým­nyń basqarýshy dırektory Saadııa Zahıdı bul bastamany qoldaıtynyn jetkizdi. «Biz Qazaqstandaǵy akseleratordy iske qosý arqyly ekonomıkalyq saladaǵy genderlik alshaqtyqty joıý jolyndaǵy seriktestigimizdi asyǵa kútemiz», dedi DEF basshysy.

Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Qazaqstan Res­pýb­lıkasy Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıa­­sat jónindegi ulttyq komıssııanyń tóra­ıymy Lázzat Ramazanova: «Bizdiń gen­der­lik teńdikke qol jetkizý jáne áıelder­diń múmkindikterin keńeıtý jónindegi kózqa­ra­symyz «Closing the Gender Gap» akse­le­ratorynyń maqsattaryna tolyq sáıkes keledi. Men jeke sektordaǵy kom­­panııa­lar­dy osyndaı jahandyq bas­tamaǵa qaty­sýǵa, osy máseleni jaq­sartý boıynsha óz pikirlerin bólisýge, son­daı-aq Qazaqstanda jáne búkil álemde gen­derlik teńdikke qol jetkizýge úles qosýǵa shaqyramyn», dedi.

Is-sharaǵa arnaıy shaqyrylǵan Mysyr Arab Respýblıkasynyń Halyqaralyq yntymaqtastyq mınıstri Ranııa A.Al-Mashat ta genderlik teńdiktiń búgingi qoǵamda qanshalyqty mańyzdy ekenine toqtalyp ótti.

«Mysyrdyń da «Closing the Gender Gap» akseleratoryna qosylýy Mysyr úkimetiniń genderlik kún tártibin iske asyrýǵa jáne mysyrlyq áıelderge múm­kin­dikterin keńeıtý úshin qajetti saıasat pen qurylymdyq reformalardy júrgi­zýge degen saıası erik-jigeri men ekono­mı­kalyq mindettemelerin kórsetedi. Áıel­derdiń ekonomıkaǵa qatysýy makro­deńgeıde sheshýshi mánge ıe boldy. Halyq­aralyq Valıýta qorynyń baǵalaýy bo­ıynsha, áıelderdiń Mysyr ekonomıkasyna teń ıntegrasııasy onyń IJО́-ne tikeleı áser etip, ony shamamen 34 paıyzǵa arttyrady», dedi sheteldik mınıstr.

Elimizdegi statıstıkaǵa nazar salsaq, Qazaqstandaǵy korporatıvtik sektordyń qazirgi qurylymyndaǵy kompanııalarda áıelderdiń shamamen 26%-y top-menedjer qyzmetin atqarady eken. Sonymen birge shaǵyn jáne orta bıznes salasyndaǵy barlyq kompanııalardyń 60%-dan astamyn áıelder basqarady. Bul – basqa damýshy eldermen salystyrǵanda joǵary kór­setkish bolyp otyr.