«Jýsan» operasııasynyń aıtylmaǵan tustary

Erlan Qarın,

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi,
saıa­satker:

«Bul má­selede qarsy shyq­qandar da, jaq­taýshylar da boldy. Biraq másele oń sheshildi. Basty ereksheligi – gýmanıtarlyq jaǵynan aýqym­dylyǵy, balalar taǵdyry, olar áke-sheshesiniń qatesi úshin jaýap ber­meıdi. Biz qaıtarmasaq, bul balalardy erteń óz elimizge qarsy shy­ǵarýy da múmkin edi. Balalar – bizdiń bolashaǵymyz, aldymen solardyń jaǵdaıyn oıladyq. Bul óte mańyzdy, qaýipsizdik tur­ǵysynan jasalǵan operasııa boldy. Bizdiń bul áreketimizdi shetelder de baǵalap jatyr. Ýaqytynda júzege asyrylǵan operasııa boldy. Menińshe, jurttyń basym kópshiligi túsinedi, qoldaıdy. El aralap júrgende osy ope­ra­sııaǵa baılanysty kóp su­raq qoıylady. Qaýiptenetinder de, kúmán­da­natyn adamdar da bar. Durys pa, durys emes pe degen suraq týyndaýy oryn­dy. Keıbireýler olar­dy qaı­tarsaq, qaýpi joǵary dep oılaıdy. Olardy sol jaqta basym kúshter paıdalanyp otyr. Olar – bireýdiń qolyndaǵy qarý. Qaıtarmasaq, olardy bolashaqta ózimizge qarsy qarý retinde paıdalanbaıtynyna kim kepil? Sondyqtan olardy qaı­tarý ar­qyly biz úlken qaýiptiń al­dyn aldyq. Bul gýmanıtarlyq ja­ǵynan da, qaýipsizdik jaǵynan da óte durys qadam boldy».

Birinshi kezeńde 47 adam (6 er adam, 11 áıel, 30 bala), ekinshi kezeńde 231 adam (16 er adam, 59 áıel, 156 bala, onyń ishinde 18 jetim), úshinshi kezeńde 246 adam (8 er adam, 67 áıel, 171 bala, onyń 9 jetim), tórtinshi kezeńde 71 adam (3 er adam, 19 áıel, 49 bala, onyń 5 jetim), besinshi kezeńde 12 adam (4 er adam, 1 áıel, 7 bala, onyń 2 jetim), jalpy jıyny 607 adam (37 er adam, 157 áıel, 413 bala, onyń 34 jetim) elge qaıtaryldy. 

Operasııanyń bastapqy kezeńi 2019 jylǵy qańtarda ótkizildi, al sońǵy besinshi kezeńi koronavırýs indetine qatysty shekteý­lerge baılanysty birneshe ret shegerilip, 2021 jylǵy aqpan aıyn­da iske asyryldy.

Kezeń-kezeńimen ótkizilgen ope­rasııany iske asyrýǵa teris pıǵyl­dy kúshter de, álemdi jaı­laǵan indet te kedergi bola alma­dy. Sebebi Ulttyq qaýipsizdik or­gandarynyń qyzmetkerleri aldynda óz azamattarymyzdy elge qaıtarý mindeti turdy. Olar óz ómirlerin qaterge tige oty­ryp, elimizden jyraqta júr­gen qorǵansyz jesirler men qam­qorsyz jetimderdi aman-esen týǵan jerge jetkizdi.

Osy ýaqyt ishinde bógde el­de qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan qan­shama otandasymyz elge qaıta­ryldy. Qaıtarylyp qana qoıǵan joq, olardy qalypty ómirge oraltý úshin keshendi túrde ońaltý is-sharalary da júıeli túrde júzege asy­ryldy. Osyndaı uıymdasqan ıgi istiń arqasynda qaqtyǵystar osha­ǵynan qaıtarylǵan azamattarymyz beıbit ómirge ońaı beıim­delip, óz joldaryn taba bildi.

Erlan Qarın: «Bul shynynda da kúrdeliligi jaǵynan óte aýqymdy operasııalardyń biri bol­dy. Árıne, táýelsizdik jyldary Qazaqstan óziniń ulttyq qaýip­sizdigin qamtamasyz etý baǵytynda ár kezeńde qıyn da kúrdeli is-sharalardy qabyldady. Dál qazirgi tańda «Jýsan» ope­­­rasııasy – qaýipsizdik qyz­metteriniń tarıhyndaǵy eń kúr­deli, aýqymdy is-sharalardyń biri bolyp qalatyny sózsiz. Bizdiń eldiń qaýipsizdigi tarıhynda ǵana emes, halyqaralyq deńgeıde de. Qazirgi ýaqytta Sı­rııa­da ahýaldyń, ondaǵy kúsh­terdiń ara-qatynasynyń ózgerýine baı­lanysty mundaı operasııalardyń en­di oryndalýy ekitalaı. Bul operasııanyń kúrdeliligi, eń aldymen, aýqy­mynda. Ereksheligi – túrli el­derdiń múddeleriniń aralasyp ketýinde, ártúrli geosaıası top­tar da aralasyp, qaqtyǵys jaǵ­daıyn týǵyzyp jatqanynda.

Birinshiden, Qazaqstan jaǵy Sırııa­men jaýlasýshy jaqtarmen kelisimge keldi, ekinshiden, Sı­rııadaǵy proseske aralasyp otyr­ǵan basqa da túrli kúshtermen ke­lisimge kele aldy. Qazaqstan basshy­lyǵynyń, Ulttyq qaýip­sizdik qyzmetteriniń saıası bede­liniń áseri boldy. Osy operasııa arqyly ózimizdi Reseı, Amerıka, Taıaý Shyǵys elderine senimdi árip­tes retinde kórsettik».

Erjan Ashyqbaev,

Syrtqy ister mınıstriniń burynǵy orynbasary,
Qazaq­stan Respýblıkasynyń AQSh-taǵy Tótenshe jáne О́kiletti Elshisi:

«Árıne, «Jýsan» operasııasy – Qazaqstan tarıhynda da, jalpy, jańa qalyptasyp otyr­ǵan jaǵdaıda da biregeı operasııalardyń biri dep tolyq­taı aıtýǵa bolady.

Terrorızm fenomenimen ha­lyq­aralyq qoǵamdastyq ǵasyr­lar boıy tanys bolǵanymen, biz tek osy ǵasyrlar toǵysynda, XXI ǵasyrdan bastap qana jıi kezdesetin boldyq. Sondyqtan Qazaqstan dúnıejúzilik qoǵam­dastyqtyń jaýapty mú­shesi re­tinde óz úlesin qosyp otyrdy. Biz, aıtalyq, Birik­ken Ulttar Uıymynyń Qaýipsizdik keńesindegi eki jyl­dyq merzimimiz kezinde de terrorızmge qarsy baǵyttalǵan is-áreket­terdi úıles­tirýge, uıymdas­tyrýǵa qatysyp otyrdyq. Bul máseleler, árıne, Qazaqstannyń ǵana emes, búkil dúnıejúzilik qoǵam­dastyqtyń nazarynda bol­dy. Sondyqtan biz de osy máselelerge tolyqtaı atsalystyq.

Al «Jýsan» operasııasyna keletin bolsaq, bul úshin prak­tıkalyq turǵydan, árıne, Qazaq­stannyń bir ǵana elmen emes, kóptegen eldermen, kóptegen halyq­aralyq uıymdarmen áre­ket­tesýine týra keldi. Aıta keter­lik jaıt, osy operasııa kezinde Sırııa men Irak mem­leketteriniń terrıtorııasynda qurylǵan IGIL, DAISh tobynyń qaramaǵynda bolǵan jerlerinen azat etilgen jerlerden bizdiń Qazaqstan aza­mat­taryn alyp kelýge baǵyt­talǵandyǵy málim. Sonda biz, árıne, atalǵan memlekettermen, Amerıka Qurama Shtattarymen óte tyǵyz yntymaqtastyqta ju­mys istedik. Sondaı-aq halyq­ara­lyq uıymdarmen, sonymen qatar sol aımaqtarda gýmanıtarlyq mıssııamen júrgen beıresmı memlekettik emes uıym­darmen de jumys istedik. Árıne, keıbir memleketter, keıbir uıymdar qaýipsizdik turǵysynan áli kúnge deıin óz rólderin al­dyń­­ǵy qatarǵa shyǵarmaýǵa ty­­rysýda. Biz bul ustanymǵa tolyqtaı qurmetpen qaraımyz, qabyldaımyz. Sondyqtan bul operasııaǵa bizge kómektesken, tipti óz aýmaǵy arqyly ushaq­tary­myzǵa ushý quqyqtaryn ber­gen kem degende 20-dan astam memleket pen halyqaralyq uıym qatysty desem, artyq bolmas. Árqaısysymen jeke-jeke kelissózder júrgizip, olardyń tarapynan qol ushyn sozǵan jaqsy qatynastarmen ǵana kezdesip otyrdyq. Barlyq áriptesimizge rızamyz. Árıne, bul terrorızmdi jeńý – bir memlekettiń qo­lyn­da emes. Tek bir memleket terrorızmdi eshqashan jeńe al­­­maıdy. Tek ujymdyq yn­tymaq­tastyq arqyly, osyndaı birles­ken is-áreketter arqyly ǵana bul máse­leniń sheshimin tabýǵa boldy.

Aýqymyna qaraǵanda daıyn­dyq jumystary jedel túrde, shuǵyl túrde ótkizildi. Oǵan qosa, soǵys qaqtyǵystary bolyp jatqan aımaqqa barýdyń ózi qıyn­ǵa soqty. Soǵan qara­mastan, óte az ýaqyt ishinde biz óz azamat­tarymyzdy taýyp, tıisti sáıkestendirý jumystaryn júr­gizdik. Qazaqstan – jalpy osy soǵys aımaqtarynan óz aza­mattaryn alǵan alǵashqy mem­­­leketterdiń biri boldy. Al bir­neshe aılar, jyldar boıy qaq­tyǵys aımaǵynda ómir kesh­­ken jandar, ásirese, balalar men analar kómekke zárý edi. Ony operasııaǵa tikeleı qatysqan áriptesterimiz óz kózimen kór­di. Sondyqtan keıbir kórshiles memleketterdiń aza­mattary da «Biz – qazaqstandyqtarmyz, bizdi de ala ketińizder», dep jaǵdaılaryn aıtýǵa tyrysty, biraq biz tek Qazaqstan azamattaryn ǵana alyp keldik. Ol úshin tıisti jumystar júrgizildi. Tipti ákesiz, anasyz qalǵan je­tim balalarǵa qatysty DNK testterine deıin júrgizip, kózimiz jetkende ǵana, ıaǵnı bul balalar Qazaqstan azamattarynan týǵan balalar, ıaǵnı Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary ekendigine kózimiz jetkende ǵana alyp kelip otyrdyq.

Bul jumysty biz barlyq mem­lekettik organdardyń qaty­sýy­men júrgizdik. Qajet bolǵanda jergilikti polısııa qyzmetkerleri óz derekterinen málimetter ta­ýyp berdi. Árıne, osy  jumysta biz qazaqstandyq memlekettik emes uıymdardyń da kómegin kórdik. Qaqtyǵys aımaǵyna ke­tip qalǵan azamattardyń ata-ana­lary da óz balalaryn izdep, óz­derinde bar aqparatty bólisip oty­rdy. «Jumyla kótergen júk jeńil» degendeı,  bul jumysqa kóptegen memlekettik organdar men azamattarymyz  atsalysty. Dárigerlerimiz, psıhıatrlarymyz, din ókilderi – bári de elge repa­trıasııalanǵan adamdardy saýyq­tyrýǵa járdemderin aıaǵan joq.

Qazaqstan kóptegen memleketterge úlgi bolyp otyr. Qazaq eli – 30 jyl boıy túbegeıli túrde beıbit memleket ekendigin aıǵaq­tady. Bizde qarýly qaqty­ǵystar bolǵan joq. Biz el re­tinde shırek ǵasyrdan astam qan­dastarymyzdy elge shaqyryp, qoldan kelgen kómegimizdi kór­setip kelemiz. Bir mıllıonnan astam qandasymyz elge oraldy. Sonsha halqymyzdy  qushaq jaıa qarsy alǵan el retinde biz ómir­de bir ret súringen 500-600 kisige de oryn tappaımyz ba, múmkindigimiz kelmeı me? Árıne, keledi. Bul –  aǵylshyn tilindegi identity – biz kimbiz degen suraqqa jaýap berý. Bul suraq úlken fılosofııalyq turǵydan da, jeke tulǵa retinde de, el retinde de, halyq retinde de mańyzdy suraq dep oılaımyn. 

Biz – tek Sırııa jónindegi Astana prosesi degen atpen tanyl­ǵan saıası is-sharalarmen, BUU Qaýipsizdik keńesindegi eki jyl­dyq jumysymyzben shektelmeı, praktıkalyq turǵydan  naqty isterimiz arqyly terrorızm sııaqty qaýipti ja­handyq fenomendi jeńýge atsalysyp otyrǵan memleketterdiń biri­miz. Sol turǵydan, árıne, bul biz­diń ǵana qaýipsizdigimizge emes, kóptegen kórshiles, alys, jaqyn memleketterdiń qaýipsizdigine qosqan úlesimiz dep bilemin».

Aıda Balaeva,

Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri:

«Biz – jaqynyn jamandyqqa qımaǵan, jaýǵa bermegen halyq­pyz ǵoı. Sondyqtan «Jýsan» operasııasy sol tek qa­na soǵys bolyp jatqan jerden adam­dardy alyp kelý degen ǵana másele emes, bul – úlken, júıeli, tájirıbeli mamandardyń, quzy­retti organdardyń birlese iske asyrǵan jumysynyń nátı­jesi. Al osy «Jýsan» operasııa­sy­nyń sheńberinde elge alyp kel­­genderdiń basym bóligi – balalar. Eger bul operasııa sátsiz ótken jaǵ­daıda sol balalardyń ómiri bastalmaı jatyp qıyldy degen sóz emes pe?!

Bizdiń memleketimizdiń eń bas­ty qundylyǵy – adam. Sondyq­tan «Jýsan» operasııasynyń eń basty nátıjesi – adam ómiri, adamdar­dyń bolashaǵy. Ol ár qazaq­standyq azamattyń ómiri osy mem­lekettiń múddesi ekenin kórsetti.

Qazir osy operasııanyń tá­jirı­besin basqa elder de óte mu­qııat zetttep, qarap otyr. Bizdiń eli­mizdiń Konstıtýsııasynda eń basty qundylyq adam retinde bekitilgennen keıin, adam qaı jerde, álemniń qaı túkpirinde júrse de Onyń ómiri biz úshin óte qundy. Ol adam qashan da memlekettiń qorǵaýynda bolady. Sondyqtan alyp kelý bir jumys bolsa, biz alyp kelgen adamdar kezinde teris dinı aǵymdardyń jeteginde ketken adamdar bol­ǵandyqtan, olardy radıkaldy dinı kózqarasynan aıy­rý úshin keshendi jumys júrgizý – biz úshin eń basty maqsat boldy. Endi búgin sol jumystyń nátıjesinde qaıtarylǵan azamat­tardyń 95 paıyzy radıkaldy senimnen bas tartyp otyr. Bul – úlken nátıje, onyń syrtynda «Aqnıet» ońaltý ortalyǵynyń, bilikti teo­logtardyń, psıhologterdiń, jalpy mamandardyń jumysy jatyr. Búgingi kúni Ortalyqtyń Qazaqstannyń barlyq aımaǵynda ókildigi bar. Radıkaldy dinı senim­nen bas tartý – úlken ju­mystyń basy ǵana. Elge qaıtarylǵan áıel­derdiń kóp­shiliginiń belgili bir bilimi, ma­mandyǵy joq. Kúıeýleri sol jaqta qaza bolǵan. Jas balalary bolýyna baılanysty jumys jasaýǵa múmkindikteri joq. Osy máseleler jáne olardy jańa qoǵam­ǵa qaıta beıimdeý, maman­dyq­qa daıarlaý jumystaryn únemi nazarda ustap otyrmyz. Búginge deıin 45 áıel turaqty jumysqa ornalastyryldy. 70 áıel tigin tigý sheberligi, býhgalterııa, shashtaraz sııaqty túrli biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótti. 5 áıel joǵary jáne arnaıy oqý oryndaryna túsip, zaıyrly bilim alyp jatyr.

Keıbir áıelder qaıta daıarlaý, mamandyqqa úıretý kýrs­taryna belsene qatysyp, Nur-Sultan, Shymkent qalalarynda jáne Qaraǵandy oblysynda tigin sheberhanalaryn, kondıterlik seh jáne azyq-túlik dúkenderin ashyp, jumys isteýde. Nátıjesi de joq emes. Byltyrǵy pandemııa kezinde olar aýrýhanalarǵa azyq-túlik, dári aparýǵa, tegin maska tigý jáne ony taratý jumys­taryna belsene atsalysty. Túrli áleý­mettik jeliler arqyly uıymdas­tyrylǵan bastamalarǵa, mádenı is-sharalarǵa qatysty. Munyń barlyǵy olardyń qoǵamnan bólingisi kelmeıtinin kórsetedi. Internetti, zaıyrly qoǵamdy jaý kórmeı, qaıta oralýǵa degen yntalaryn bildiredi.

Birinshi kezekte mektep ja­syn­daǵy balalarmen ju­mys, kel­genderdi alǵashqy me­dı­­­sı­nalyq tekserý júrgizý, tıisti emdik is-sharalaryn jasaý máseleleri turdy. Odan keıin jeke kýálikterin joǵalt­qandardyń qujattaryn qal­pyna keltirý, sol jaqta tý­ǵan balalardyń týystyǵyn anyq­­taý úshin genomdyq saraptama júrgizý de tyńǵylyqty ju­mys­ty talap etkeni túsinikti. Osyn­daı keń aýqymdy máseleni she­shýde biz elimizdiń tıisti mı­nıstr­likterimen, jergilikti ákim­diktermen ózara tyǵyz, qoıan-qol­tyq jumys istedik.

Ásirese, soǵys júrip jatqan elderde týǵan balalarǵa jańadan qujat rásimdeý, qaıtys bolǵan ata-analardyń mártebesin anyq­taý máseleleri áli de qıyndyqtar tý­ǵyzýda. Qazir bul problemalar­dy sheshý tıisti organdardyń qatysýymen Úki­mettik deńgeıde pysyqtalyp jatyr. Ol úshin osyndaı máselelerdi retteıtin tıisti nor­­­matıvtik-quqyqtyq akti­ler qa­byldaý qajet.

Al jalpy bizdiń azamattyq zańdarymyz olar teris dinı ıdeıa­dan tolyq bas tartqan soń, qaıtadan qoǵamdyq ómirge aralasýlaryna, eńbek etýlerine, balalarynyń bilim alýyna jáne basqa da quqyqtaryna eshqandaı shekteý qoımaıdy.

Ulttyq qaýipsizdik degen – eń bastysy, qoǵamnyń da­mýy, qoǵamnyń órkendeýi, ár aza­mattyń qaýipsiz ómir súrýi. Sondyqtan osy úlken saýa­by mol qyzmetti atqaryp júr­gen azamattardyń  jaýapty qyz­metterinde árqashanda nátıjeli bolýyna tilektespin. Ár qyzmet­kerge densaýlyq, otbasyna aman­dyq tileımin!».