Qumǵa sińgen sýdaı sýbsıdııa

Buǵan jol berýge bolmaıdy. Normatıvtik negizin nyǵaıtyp, tıimdi josparlaý jáne monıtorıng júrgizý júıesin engizý qajet. Sýbsıdııany rásimdeý tártibi túsinikti ári tolyǵymen ashyq bolýǵa tıis. Shaǵyn jáne orta sharýashylyqtar úshin sýbsıdııa tolyǵymen qoljetimdi bolýy kerek», dep qadaı aıtqan bolatyn.

Rasynda da, aýyl sharýa­shy­lyǵyn qol­daý quraly bolyp sanalatyn sýb­sıdııaǵa respýblıkalyq bıýdjetten jyl saıyn bólinetin júzdegen mıllıard teńgeden sharýa qojalyqtarynyń kópshiligine soqyr tıyn da buıyrmaıtyndyǵy, ony óńirlerdegi sheneýnikter óz qaltasyndaǵy aqshasyndaı kórip, egin egip, mal baǵýmen aınalysatyn jaqyn-juraǵattary men «barmaq basty, kóz qys­tyǵa» ákkilenip al­ǵan iri sharýa­shylyqtardyń basshylary­na ǵana myrzalyqpen úlestiretini jaıly sy­nı pikirler talaı bedeldi min­berden kóp­ten beri aıtylyp júrgenimen, olardan tıisti qorytyndy shyǵarylmaı keledi.

Paıymdap qarasaq, sýbsıdııa degenimiz – memlekettik bıýd­jetke halyqtyń tólegen saly­ǵynan túsken qarjydan bóli­netin demeýqarjy. Demek jyl saıyn aýyl sharýashylyǵy salasy qomaqty sýbsıdııa alyp otyrǵandyqtan, salyq tóleý­shi­lerdiń azyq-túlik baǵasy turaqty bolýyn talap etýge haqysy bar. О́kinishke qaraı, qazir tipti Úkimet qaýlysymen bekitilgen áleý­mettik mańyzy bar azyq-túlik taýar­larynyń tizbesine engizilgen nan men sút ónimderiniń, jumyrtqanyń baǵasy da kúrt qym­battap, tutynýshylardyń oryn­dy renishin týǵyzyp tur.  Osy­ǵan oraı, Prezıdent jaqynda Qaraǵandy oblysyna jumys sapary barysynda azyq-túlik baǵa­synyń qymbattaýyna jáne aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdııa­laý máselesine qatysty pikirin ortaǵa salyp: «Aýyl sharýashylyǵy sala­syna qyrýar qarjy bólsek te, azyq-túliktiń basym bóligin syrt­tan alamyz. О́zge elder sýb­sı­dııanyń ne ekenin de bilmeıdi. Bilse de, dál osyndaı mol qarjy bólinbeıdi. Bir jaǵynan adamdardy bosańsytyp jiberdik, ekinshi jaǵynan sybaılas jemqorlyqqa jol berip aldyq. Bul máselemen túbegeıli aınalysýymyz kerek», dedi. 

Sýbsıdııa elimizdiń aýyl sha­rýa­shylyǵy salasyn alǵa bas­­tyrmaı turǵan sybaılas jem­­qorlyqtyń beleń alýynyń basty sebepteriniń biri desek, qatelespespiz. Sonyń saldarynan jergilikti bılik basyndaǵy sheneýniktermen «til tabysa bilgen» aýyl kásipkerleri ǵana sharýalaryn birshama dóńgeletip júr. Olardyń aralarynda ońaı baıýdyń joly osy eken dep, eń­bekke aqy tóleý qorynyń kóle­min memleketten alǵan sýb­sı­dııa so­masynan asyrmaı, ju­mys­ker­lerine mardymsyz jalaqy tóleıtinder, mashaqaty kóp mal sharýashylyǵymen shuǵyl­danýdy qıynsynyp, jaldaǵan mehanızatorlary jylyna eki-úsh-aq aı jumys isteıtin eginshilikpen ǵana aınalysýdy jón kóretinder de az emes. Sondaı búgingi Shyqbermes Shyǵaıbaılar tólep júrgen shaılyqqa jetpeıtin aılyq úshin olarǵa malaı bolǵylary kel­meıtin aýyl jastary laıyqty tabys tabý maqsatymen qala­ǵa ketip jatyr. Al sýbsıdııa­men «semirgen» dırektorlar: «Jas­tardyń jumys istegileri kel­meıdi. Qartaıǵan mehanıza­torlardyń ornyn erteń kim basady?» dep, baıbalam salyp, kináni ózderinen emes, «balalardy jastaıynan qoǵamǵa paıdaly eńbekke tárbıelemeı otyr­ǵan» ata-analardan, mektepten, odan qaldy bılikten izdegileri ke­le­tinin qaıtersiń. Olar sol «jalqaý» jastardyń qala­daǵy bazarlarda zyr júgire júk tasyp, nápaqa taýyp júrgendigin kórse de kórmegensıdi, Ońtústik Koreıa sııaqty damyǵan elderge zańsyz baryp, kúshke túsetin qara jumystardy atqaryp, Abaı babamyz aıtqandaı, «esektiń artyn jýsa da, mal taýyp» júrgendigin estise de estimegensıdi.

Osydan on shaqty jyl bu­ryn Úkimet oblys ákimderiniń, múddeli vedomstvolardyń, agro­­ónerkásip kesheniniń iri qu­ry­lymdary basshylarynyń qatysýymen selektorlyq keńes ótkizip, onda aýyl sharýa­shylyǵyn odan ári damytý máseleleri talqylanǵan bolatyn. Sonda baıandama jasaǵan Aýyl sharýashylyǵy mınıstrine bir óńirdiń jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory: «Oblystyq bıýdjetten aýyl sharýashylyǵyna sýbsıdııa bólýge bola ma?», degen suraq qoıdy. «Nege bolmasyn, bolady. Mysaly, Soltústik Qazaqstan oblysynyń bıýdjetinen aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa edáýir sýbsıdııa bólinip otyr» dep jaýap berdi mınıstr. Sol sátte Soltústik Qazaqstan oblysy ákim­diginiń májilis zalynda se­lektorlyq keńeske qatysyp otyrǵan biz, óńirlik buqaralyq aq­parat quraldarynyń jýrna­lıs­teri, óz qulaǵymyzǵa senbegendeı, ań-tań bolǵan edik. О́ıt­keni ózindik tabysynyń mar­dym­syzdyǵyna baılanysty el qazynasynan jyl saıyn kóp sýbvensııa alyp otyrǵan oblys bıýdjetiniń qarjysy Qyzyljar óńiriniń áleýmettik salasynyń tolyp jatqan muqtajdyǵyn sheshýge jetpeı jatqanda odan aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa sýbsıdııa bólý aqylǵa syımaı­tyndaı kóringen. Keıin suras­tyryp bilsek, rasynda da, res­pýb­lıkalyq bıýdjetten bólingen mıllıardtaǵan teńge sýbsıdııa azdaı, oblystyq bıýdjetten de óńirdiń ósimdik sharýashylyǵyn damytýǵa qyrýar demeýqarjy bólinedi eken. Al ony jyl sa­ıyn syıynǵanynan súıengeni zor basshy basqaratyn bir sha­rýa­shylyq qana «ebin taýyp» alyp júrgenin estigenimizde jaǵa­myzdy ustaǵanbyz...

Iá, el qazynasynan aýyl sha­rýa­shylyǵyna jylma-jyl mol sýbsıdııa bólinetindigi­ne qa­ra­m­a­stan, azyq-túlik baǵasynyń qymbattaýyna jol berilgendigimen kelisý qıyn. Ásirese, koronavırýs pandemııa­sy halyqtyń ál-aýqatyna teris áse­rin tıgizip turǵan qazirgi kezde. Sebebi Memleket basshy­sy osy asa qaterli indettiń zar­dap­­taryn eskere otyryp, 2020 jyl­ǵy 16 naýryzda qabyl­da­ǵan «Ekonomıkany turaq­tan­dyrý jónindegi odan arǵy sharalar týraly» Jarlyqqa sáıkes Úkimet 2020 jylǵy 21 naý­ryz­da «Qazaqstan Respýb­lı­ka­sy­nyń halqy men ekonomıka­sy­nyń úzdiksiz tynys-tirshiligin qam­tam­asyz etý úshin qajetti azyq-túlik pen basqa da taýarlarǵa shek­ti baǵalardy belgileý tár­ti­bin bekitý týraly» qaýly alǵan bolatyn. Onda ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdar shekti baǵalardyń joǵary­la­maýyna baqylaý júrgi­zetin­digi, al saýda oryndaryna ákim­shi­lik zańnamada kózdelgen jaýap­­ker­shilik júkteletindigi atap kór­­se­tilgen. Sonda qalaı bol­­ǵany? Úki­met qabyldaǵan she­shim qaǵaz jú­zinde qalǵany ma? At­qarý­shy bı­lik organdary shek­ti ba­ǵa­lar­dyń ósýine nege qa­tań baqy­laý or­nata almaı otyr? Baǵa­nyń qym­­battaýyna kináli­ler aýyl sha­­rýa­­shylyǵy taýar óndi­rýshi­leri me, álde, saýda oryndary ma?

Bul saýalǵa jaýap izdegende bıylǵy maýsym aıynda kar­top kılosynyń baǵasy 400 teńgege deıin sharyqtap, jurtshylyq narazylyǵyn týǵyzǵany eriksiz eske túsedi. Osy jaıly jýrnalısterdiń suraǵyna burynǵy Aýyl sharýashylyǵy mınıstri: «Baǵany kóteretinder – deldaldar men dúkender. Al aýyl sharýashylyǵy taýar ón­dirý­shileri kartoptyń kılosyn óz qoımalarynan 200 teńgege sata­dy. Qalǵan 200 teńge – deldal­dar men sýpermarketterdiń ústeme­aqy­sy. Bul máselemen qazir Saýda jáne ıntegrasııa mınıstrligi aınalysyp jatyr», dep jaýap bergen bolatyn. Rasynda da, sodan keıin kartop baǵasy birshama tómendetilipti. Alaıda ózge azyq-túlik ónimderi­niń narqy aspandap bara jatyr. Olarǵa nege toqtam bolmaı tur?

Shyntýaıtynda, eger sýb­sıdııa azyq-túlik ónimderin óndirýdi arttyrýǵa jáne olardyń baǵasyn memlekettik retteýge tıisinshe yqpalyn tıgize almaıtyn bolsa, onda, bálkim, aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdııa­laýdy múldem doǵarý qajet shy­ǵar. Al memleket retteı almaı otyrǵan áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵa­syn da naryqtyń ózi ret­teýine qaldyryp, sýbsıdııaǵa bóli­netin júzdegen mıllıard teń­geni halyqtyń áleýmettik áljýaz toptaryn materıaldyq qol­daýǵa jumsaǵan jón bolar. Qalaı desek te, qumǵa sińgen sý­daı bolyp, esh qaıtarym bermeı, «arystannyń úlesindeı» bóli­gi jergilikti jerlerdegi jem­qor sheneýnikterdiń kómeıine juty­lyp jatqan sýbsıdııa máselesin maıshammen qaraıtyn kez jetti.