– Qazaqsha aıtsam, «qandykóılek» dostarym ǵoı. Jastyqtyń eń bir tamasha stýdenttik shaǵyn birge ótkizgenimizben qatar oqýdyń sońǵy kýrsynda jeltoqsanda alańǵa bárimiz birge shyqqanbyz. Aramyzda jasyrynyp qalyp qoıǵan jan joq. Jeltoqsanda birge janǵan, alańdaǵynyń bárin kózben kórip, basynan keshken, sol birliktiń arqasynda birimizdi birimiz kórsetpegen kúıi, adaldyqtyń jolynan aınymaı dıplomdy da alyp shyqqanbyz. Adamdyq, adaldyq synalar tusta syr bermegen, patrıottyqtary búginge deıin kózderinen kórinetin qurbylarym emes pe! – dedi.
Sóıtken Janattyń qurbylaryn sózge tartýdyń da sáti tústi.
Láıla Ilıasova aıtady: «Tobymyzdaǵy qyzdardyń arasynan aldynda ǵana turmysqa shyǵyp, kúıeýi oqıtyn Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtynyń jataqhanasynda turatyn Sáýle Seıdalına pleným bolǵanyn, onda D.A.Qonaevtyń ornyna ózimizdiń qazaqstandyq emes, syrttan bireýdi ákelgenin, oǵan jumysshylardyń qarsy bolyp jatqanyn aıtty. Janat Qajyǵalıeva qulshynyp surap jatyr edi, pedagogıka páninen beretin apaı: «Qajyǵalıeva, eldi dúrliktirmeı otyr!» dep biraz sóz aıtyp tastady. Sosyn sabaq bastalyp ketti. Biraq júregimiz tynshymaı, birtúrli bolyp otyrdyq. Sabaqtan túste shyqtyq ta, árqaısymyz óz baǵytymyzben kettik. Biz Janat ekeýmiz jataqhanadaǵy turaǵymyzǵa jyljydyq».
Tobymyzdaǵy biraz qyz túski tamaqtaryn iship, A.S.Pýshkın atyndaǵy ortalyq kitaphanaǵa baryp, sabaqtaryn daıyndaǵan eken. Olar kitaphanadan shyqqan kezde kesh batyp ketedi. Kóshege shyqsa, jastardyń bári abyr-sabyr, júzderi totyqqan, alańǵa qaraı bet alyp barady eken. Surastyra kele, jastardyń bári beıbit sherýge shyǵyp jatqanyn, onyń sebebi el bıligine syrttan kelgen Kolbınniń otyrýy ekenin biledi. Sodan qyzdar da jańaǵy bir top jastarǵa ilesip alańǵa barady. Barsa, «qyzyqtyń kókesi» sonda bop jatyr eken. Beıbit sherýge shyqqan jastardy tarqata almaǵan bılik ókilderi jastardy alańnan qýý úshin tóbet ıtti bosatqan, áskerı mashınalarmen qýǵan, aqyrynda bolmaǵan soń sý tasıtyn mashınamen ystyq sý shashqan. Kóppen birge arpalysyp júrip ústeri malmandaı sý bolǵan qyzdar – Roza Tursynbaeva, Saltanat Smaılova, Aınash (famılııasyn umytyppyn), Gúlnaraı Nazymbetova t.b. qyzdar túndeletip jataqhanaǵa kelgende, oqıǵanyń barysyn estip, sý malshynǵan túrlerin kórgende bárimizdiń de qanymyz basymyzǵa shaýyp, qatty namystandyq. Túnde aqyldastyq: «Sońǵy kýrs, oqýdan shyǵyp qalmaýymyz kerek. Sondyqtan tizilip sabaqqa baramyz. Alańǵa sabaqtan bos ýaqytta shyǵamyz» destik. (Sol aıtqandaı, sabaqtan qalmaı bardyq. Keıin tipti qýdalaý kezinde Sholpan Bólekbaevany soqqy alǵandyqtan aıaǵynyń aýyrǵanyna qaramastan, taksımen aparyp, sabaqqa otyrǵyzyp qoıdyq).
Erteńine 17 jeltoqsan kúni bárimiz sabaqqa bardyq. Eshqaısymyzda kóńil kúı joq, sabaq oqıtyn qulqymyz da joq. Basymyz salbyrap, esil-dertimiz alańǵa barý boldy. Sonda bolyp jatqan sumdyqty kózimizben kórsek, ózimiz qatarly jastarǵa arashashy bolatyndaı qulshynysta edik. Alǵashqy sabaq – etıka sabaǵy. Aǵaıymyz kelip sabaq ótken boldy, biraq ol kiside de maza joq, kóńili jabyrqańqy, abyrjýly edi. Al biz sabaq oqymaımyz dep basymyzdy partaǵa qoıyp, jatyp aldyq. Álibek aǵaı urysqan da joq, turyńdar dep daýys kótergen de joq, tek jubatý aıtýmen boldy. Ekinshi sabaqta ınstıtýttyń prorektory Serik aǵaı Qırabaev keldi.
– Jaǵdaılaryń qalaı? – dep surady.
Biz biraýyzdan:
– Jaman! – dep jaýap berdik.
Ol kisi:
– Jaǵdaılaryń nege jaman, ákeń óldi me, shesheń óldi me, jaman deıtindeı, – dep biraz aqylyn aıtty.
Biz:
– Anda alańda qanshama qazaq jastary qyrylyp jatyr, biz jaıbaraqat otyra beremiz be? – dep jylarman kúıde jaýap berdik.
Aǵaı:
– Senderdiń qoldaryńnan ne keledi, barsań bireý ólse, ekinshi bop ólesiń, erteń oqý bitirgeli otyrsyńdar, áke-sheshelerińdi nege oılamaısyńdar, – dep biraz túsindirme jumystaryn júrgizip baqty. Ol kisini qatty syılaýshy edik. Sózin tyńdasaq ta, ishki oıymyz alań jaqta. Ekinshi sabaqtan soń fakýltettiń muǵalimderine bes mınýttyq jınalys boldy da, biz sol sátti paıdalanyp, alańǵa shyǵyp kettik. Dál sol sátte bizdiń fakýltettiń janynan birtalaı jigit ótip bara jatyp, «QazPI-diń stýdentteri, sender nege shyqpaısyńdar, shyǵyńdar alańǵa, júrińder bizben birge!», degen sózderi sańqyldap estilip jatty.
Sáýle Seıdalına aıtady: – Bári Láıla aıtqandaı. Korpýstan shyǵa bergende aldymyzdan sol kezdegi fılologııa fakýlteti dekanynyń orynbasary Serik Maqpyrov aǵaı shyǵyp, qaıda bara jatqanymyzdy birden túsinip, «barmaǵandaryń jaqsy, bári jaqsy bolady» dedi. Biz qaraılamaı shyǵýǵa bet aldyq. Aǵaı Janatty toqtatyp, «Aqylyń bar ǵoı, óziń de barma, grýppańdy da toqtat», dedi. Sol kezde Janat: «Aǵaı, baramyz, barmasaq bolashaq urpaqtyń betine qalaı qaraımyz» dedi. Biraq aǵaı ony jibermeı, sóılesip tura berdi, biz tobymyzben syrtqa shyqtyq. «Baramyz, barmaımyz» dep biraz turdyq ta, baratyn boldyq. Krasın kóshesimen Abaı kóshesin betke alyp alǵa júrdik. Ǵylym akademııasynyń qasyna kelgende aldymyzdan QazPI-diń rektory Qasymov, proforg Búrkit Aıaǵanov, dekanymyz Rýbılına jáne basqa oqytýshylar shyqty. Olar «Qaı ınstıtýttyń stýdentterisińder, QazPI me?» dep qoldaryn bir-birimen ustasyp tosqaýyl jasamaq boldy. Roza Tursynbaeva «QazPI-miz be, QazPI emespiz be, áıteýir qazaqpyz» degen sózi bizge erekshe áser etip oqytýshylardy tyńdamaı alǵa ótip kettik. Búrkit Aıaǵan: – Qyzdar, jigitter, toqtańdarshy, senderge túsindireıik, qaıtyńdarshy, – dep jalynyshty túrde toqtatýǵa tyrysty. Joq, bizdi sol kezde eshnárse de toqtata almady. Shirkin, jastyqtyń moıyn burǵyzbas jalyny deseńizshi?! Sol sátte alańǵa bara jatqan qazaq jastary birtutas edik, bir-birimizdi tanymasaq ta baýyrdaı edik.
Áńgimeni ári qaraı Láıla ilip áketti.
– Sol júrgennen tartyp otyryp, Abaı dańǵylyna shyqtyq. Ol jerde tobymyz jan-jaqqa shashyrap bir-birimizden ajyrap qaldyq. Abaı dańǵyly boıynda jap-jas qyzdar men jigitter qol ustasyp alyp, kóshedegi mashınalardy toqtatyp, júrgizbeı turǵanyn baıqadyq. Bireýler top-top bop ózara shúıirkelesip turdy. Biraz turǵan soń biz Anar Qutanbaeva, Janat Qajyǵalıeva, Kúnjarqyn Almaǵambetova, Sholpan Buharbaeva, Karamat Ábdihalyqova, Raýza Aqtaeva, Láılá Álibekova, Sáýle Seıdalına, Ámına Nurabaeva, Nurǵaısha Hasenova, Rahıla Súndetova, Pernesh Abýlıaısova t.b. ári qaraı alańǵa tarttyq. Alańǵa barsaq, yǵy-jyǵy, adamnyń bári sol jerde. Bir kisiler bıikke shyǵyp (neniń ústine shyǵyp turǵanyn bilmeımin), urandatyp sóılep jatyr eken. Sodan bárimiz aıǵaılap, bar daýsymyzben «Meniń Qazaqstanym!» ánin shyrqaı bastadyq.
Sózdi Sáýle jalǵady.
– Tústen keıin alańǵa Roza Baǵlanova shyǵyp «Bul isteriń durys emes, qaıtyńdar», dep sóz sóıledi. Biz kelispeı shýlastyq, keıbir jastar «apaı, qaıtesiz, ózińiz qaıtyńyz úıge» dep aıǵaılady. Saǵat 3-ke qaraı men jaqyn turǵandyqtan úıge baryp jylynyp keleıin dep úıge bet alǵanda áskerıler 2-3 qatar qorshaýda turyp alypty, áskerı tehnıkalar da turdy. Men aralarynan ázer ótip, AZVI-degi jataqhanama baryp jylynyp, tamaq iship bolyp, qaıtyp baraıyn degenimde turǵan jataqhanamyzdy ishinen jaýyp, oqytýshylar shyǵarmaı tastady. Jigitter 2-qabattyń terezesinen sekirip shyǵyp, alańǵa ketip bara jatty.
Áńgimege osy jerde qaıta aralasqan Láıla:
– Roza apaıdyń ketkenine biraz ýaqyt bolǵanda art jaqtan úlken-úlken áskerı mashınalarmen baqaıshaǵyna deıin qarýlanǵan jaýyngerler keldi de, sekirip-sekirip túse bastady. Bastarynda kaska, bir qolynda úlken qalqan, bir qolynda dýbınka. Tústi de alańǵa jınalǵandardy aı-shaıǵa qaratpastan uryp-soǵyp qýa bastady. «Batyrǵa da jan kerek» demekshi, jurttyń bári japa-tarmaǵaı qasha bastady. Sol kezdegi halyqtyń qashyp bara jatqan keıpin úıir-úıir jylqylardyń jer tarpyp shaýyp bara jatqan sátindegi toqtaýsyz tasqynyna teńer edim. Birińdi-biriń tanyp bolmaısyń, áıteýir, bas saýǵalaý. Sondaı tobyrda biriniń basy jarylsa, biriniń kózi shyǵyp, qan-josa bop jatty. Biz qasymyzdaǵy qyzdar – Janat Qajyǵalıeva, Raýza Aqtaeva (marqum bop ketti), men, áıteýir alǵa qaraı bir qadam da basa almaı tireldik te qaldyq. Alańnyń shetindegi «Okean» degen dúkenniń úlken terezesiniń aldyna (podokonnıkke) shyǵyp ketippiz. Ári qaraı júretin jer joq, sol jerde qattyq ta qaldyq. Soldattar bolsa, dýbınkalaryn siltep kep qaldy. Alla jarylqap, sol jerde tizbekte turǵan jumysshy qazaqtar (drýjınnık) bizdiń beıshara bolǵan halimizdi kórip, aıap ketti me, bilmeımin «Zdes odnı devýshkı!» dep soldattardy toqtatyp, sol dúken ornalasqan úıdiń aýlasyna qaraı shyǵatyn arka bar eken, bizdi tez-tez sol jerden aýlaǵa qaraı ótkizip jiberdi. Solaı aýlaǵa shyqqan soń, jylap-syqtap júgirip júrip kósheni taýyp aldyq ta, jataqhanamyzǵa qaraı jaıaýlatyp tarttyq. Sebebi ol kezde kólikter de toqtap qalǵan edi. Erteńine 18 jeltoqsannan bastap sabaq ýaqytsha úsh kúnge toqtady. Jataqhana jabyldy. Eshkimge eshqaıda shyǵýǵa ruqsat joq. Tek janymyzdaǵy dúkennen tamaq alýǵa ǵana shyqtyq.
Birin-biri tolyqtyra, jarysa sóılegen qyzdardyń júzderi erekshe alaýlaıdy.
– Arada birneshe kún úzilisten soń sabaq bastaldy. Sol-aq eken, keıin qýdalaý da bastaldy. Ishimizde topty bastap júretin Janatty turǵyzyp qoıyp: «Kim qatysty?», «Kim bastady?» dep kúnde jınalys ashady. Ol da qasqıyp turyp: «Eshkim barǵan joq» deýden jalyqpady. Bárimiz ishteı tynamyz. Dúmpý basylǵan soń qorqynysh basym bola bastady. О́ıtkeni sol oqıǵa kezinde sýretke túsip qalǵandardy oqýdan shyǵaryp jatyr eken degen sóz qulaǵymyzǵa jetken. О́zimiz 4-kýrstamyz, oqýymyzdy bitirgeli otyrmyz. Ata-anamyzdyń úmitin aqtaýymyz kerek. Áıteýir, sýretimiz shyqpady ma, oqýdan shyqpaı aman qaldyq. Tobymyzdan Gúlshat Smaǵulova (marqum) esimdi Ulytaýdyń qyzyn sýrette anyq kórinip qaldy ma, oqýdan shyǵardy. Keıin ákesin de qyzmetten alyp tastaǵanyn estidik. Janat Qajyǵalıeva men Roza Tursynbaevany qazaq tili kafedrasy aspırantýraǵa qaldyryp edi, sol kezdegi rektordyń qyzmetin atqarǵan S.L.Frıdman: «Pýst porabotet v Týrgaıskoı stepı, poýmneet» dep kafedrada qaldyrmaı, aýylǵa jiberdi.
Sol bir oqıǵany eske túsirýdiń ózi qanshalyqty aýyr deseńizshi. Alańǵa shyqqan jastardyń soqqyǵa jyǵylyp, aýyr taıaqtan qan-josa bop súıretilip bara jatqany, ústeri malmandaı sý bop ańyrap jylaǵan qyzdar, kóz aldyńnan kıno lentasyndaı birinen soń biri tizbektelip óte beredi. Kúni keshe bolǵandaı kóz aldyńa qaz-qalpynda tura qalǵanda júregiń eljiremeı, kózden jas parlamaı otyra almaısyń... Kópke deıin osy oqıǵaǵa qatysqanymyzdy aıtýǵa da qorqyp júrdik. Tek osy oqıǵaǵa oń anyqtama berilgennen keıin ǵana, ishki syrymyzdy aqtara bastadyq. «Aqqa qudaı jaq» demekshi, ádildik qashan da óz baǵasyn alady! Endi mundaı sumdyq qaıtalanbaıdy dep senemiz. Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsynshy. Bizdiń sodan basqa tilegimiz joq.
Iá, sol jylǵy jeltoqsan aıy qatty, saqyldaǵan sary aıaz bolatyn.
