Bıýrokratııadan arylmaı, alǵa jyljý joq

«Ol azamattardyń sanasynda memlekettik apparat týraly baıaý jumys isteıtin nemquraıdy mashına degen ádil túsinik qalyptastyrady. Bıýrokratııa – reformalardyń sapasyz oryndalýynyń negizgi sebepteriniń biri. Mundaı aýrýdan bárimizge emdelý kerek», dedi Prezıdent.

Kúndelikti ómirde, halyq kóńil aýdara bermeıdi, osy bıýrokratııa, qaǵazbastylyq – bizdi ilgeriletpeı, aıaqtan shalyp turǵan túıtkilderdiń qaınar kózi. Bıýrokratııa ıirimine tereń batqan sheneýnikter aldyna kelgen jandy adam eken dep sanamaıdy, tek talap etilgen qaǵazdardy ákelýshi, solardy sanap ótkizýshi dep qana biledi. Aldyndaǵy adamnyń jeke qasıeti, iskerligi pen biliktiligi oǵan esep emes, tipti adamgershilikti de aıaqqa basýǵa daıyn. Máselen, bir bilikti adam ózine laıyq qyzmetke turmaq bolyp qujattaryn ótkizip jatyr delik. Týǵan jeri, týǵan ýaqyty, tegi, ákesiniń aty bári kelip tur­sa da esiminiń ne basqasynyń bir árpi durys bolmasa bitti – onyń qu­jat­tary qabyldanbaıdy. Bıýrokrat qabyldaýshy shorshyp túskendeı bolyp, aldynda turǵan jandy qujatta kórsetilgen adam emes dep short kesedi. Barlyq qujat keri qaıtarylady. Osynyń ózi qandaı nadandyq deseńizshi. Qabyldap alyp, qujatyndaǵy bir áripti túzetersiń dese bolady ǵoı. Joq, ondaı keńshilik jasaý bıýrokrattyń tatpaǵan dámi ǵoı. Onyń oıynsha, bir árip túzetýge bolmaıtyn, zor kemshilik sııaqty kórinedi. Mine, osyndaı ister bıýrokrat sheneýnikterdiń halyqqa kórsetetin kúndelikti quqaılary. Adam bir áripti túzetý úshin sotqa baryp, aryz berýi, odan sheshimdi kútip qanshama ýaqyt tosýy kerek. Al bul ýaqytta qabyldaý konkýrsynyń merzimi de ótip ketedi. Ondaıǵa qabyldaýshy bıýrokrat pysqyrmaıdy da, oǵan maman bolmasa da, isker bolmasa da qyzmetke qujaty durys adam tursa boldy...

Al bilikti maman bolmashy ǵana sebepten ózine laıyq, dóńgeletip ákete alatyn qyzmetke tura almaıdy. Saıyp kelgende bul istiń nátıjeliligin de tómendetedi.

Osy bıýrokratızmdi Keńes ókimeti jyldarynda da halyq qatty synady. Ataqty satırık Arkadıı Raıkın bıýro­kratızmdi kóp ájýalady. Odan basqa aqyn-jazý­shy­lar da, ǵalymdar men jýrnalıster de, tipti iri laýazymdy tulǵalar da ony áshkerelep, joıýdyń qajettiligin talaı kóterdi, joldaryn aıtty. Biraq bıýrokratııa da ólermendikpen túrin, tegin ózgertip jańa zamandarǵa kóship, óz «mindetin» múltiksiz atqaryp keledi. Onymen ushyraspaımyn degen adamnyń ózi qaqpanyna qalaı túsip qalǵanyn bilmeıdi. О́z basymyz da jýyrda ǵana mizbaqpas, bezbúırek bıýrokratızmniń mazaǵyn bastan keshtik.

Oblystyq máslıhatta Qoǵamdyq keńes degen bar. Onyń quramyna durys suraq qoıyp, másele kótere alatyn adamdardyń ótkeni jón jáne múshelikke enetin adam ózdiginen emes, bir qoǵamdyq uıymnyń usynýymen bara alady. Oıymyzda eshnárse joq júrgen edik, oblystyq kásipodaqtar odaǵy bizdi osy Qoǵamdyq keńestiń qataryna múshelikke usynypty. «E, senim artsa barmaı nesi bar?» dep, «habarlasarsyz» degen soń máslıhattyń qyzmetkerine telefon shalyp, qandaı qujattar tapsyrýym kerektigin su­ra­dym. Kásipodaq sııaqty senimdi uıym usynyp otyrǵan soń elimizdiń eń úlken gazeti «Egemenniń» tilshisin sózsiz qabyldaıtyn shyǵar degen dámem de joq emes. Tipti ótinish jazyp, ony elektrondy poshtadan jibere salarmyz dep te oılaǵanmyn. Sóıtsek, onyń da bıýrokratııalyq mashaqaty je­ter­lik eken. О́tinishti baryp jazýym, nar­ko­lo­gııalyq, psıhıatrııalyq jáne t.b. meke­melerde esepke turmaıtynym týra­ly anyqtamalar ákelip berýim ke­rek eken. Bul anyqtamalardy alý úshin kem degende bir kúnińdi joq qylasyń. «Men eldiń bas gazetiniń qyzmetkerimin, álgi mekemelerge eshqandaı qatysym joq ekeni belgili ǵoı» desem, bezbúırek sheneýnik «bolmaıdy, anyqtama ákelýińiz kerek» deıdi. Sonsoń basymdy soǵan qatyryp júremin be dep, bas tarttym. Qoly bos emes adamdardyń kóbi sóıtetini anyq.

Osy bıýrokratııa, bizdińshe, bezbúırek sheneýnikterge paıdaly. О́ıtkeni olar osyny paıdalanyp, eki qoly aldyna syımaı júrgen jumyssyz nemese zeınetker adamdardyń múshe bolǵanyn qalaıdy. Mundaılar artyq suraq ta bermeıdi, sóz de aıtpaıdy, tek bezbúırek sheneýniktiń ámirin sózsiz oryndap «qazan buzbaıdy». Anaǵan keregi de sol sııaqty... Sóıtip, basqalardy bıýrokratııalyq kedergiler qoıý arqyly súrindiretin bezbúırek ózderine qajetti ıisalmas, jýas adamdardan keńes komandasyn jasaqtap alady. Sosyn óziniń tapsyrmasyn oryndatyp qana otyrady... Mine, bul qoldan jasalǵan bıýrokratııanyń halyqqa emes, sheneýnikke tıgizip otyrǵan paıdasynyń bir kórinisi.

Osy bıýrokratııadan qazir muǵa­lim­der de, tárbıeshiler de, dáriger­ler de, t.b. zar jylaıdy. Túkke de keregi joq bir qaǵazdardy toltyryp otyratyn osy mamandar bar­lyq altyn ýaqytyn mamandyǵyn je­til­dirýdiń ornyna osyǵan sarp etedi. Bir sabaqqa daıyndalý úshin bir jarym saǵat boıy anyqtamalar toltyramyz deıdi muǵalimder. Nátı­je­sinde, bilim, tárbıe berýge tıis­ti negizgi qyzmeti ekinshi qatarǵa qala­dy. Qazir muǵalimniń jumys sapasy shákirtteriniń ozyq bilimimen emes, kereksiz anyqtamalardy qalaı toltyrǵanymen baǵalanady. Budan, túptiń túbinde, tolyqqandy bilim ala almaǵan oqýshylar, tárbıeni kemshin kórgen jetkinshekter zardap shegedi. Dárigerlerdiń de kórgen kúni sol, ja­ńa­dan shyǵyp jatqan medısınalyq ádebıetterdi, jýrnaldardy qarap, bilik­tiligin jetildirýdiń ornyna qaı­daǵy bir kereksiz qaǵazdardy toltyryp, ýaqytyn bosqa sarp qylady. Al bulardyń ústinen baqylaıtyn memlekettik organdar kereksiz qaǵazdar toltyrylmasa mamannyń mazasyn alýmen bolady, tipti jumystan shyǵaryp, qańǵyrtyp jiberýge bar.

Prezıdent: «Esep úshin esep berý, baqylaý úshin baqylaý júrgizý tə­silderi ótkenniń enshisinde qalýǵa tıis. Túpki nətıje prosesten mańyzdyraq. О́zin ózi aqtamaıtyndaıy kúrdelendirilgen jəne naqty sheshimdi baıaýlatatyn úderistiń bəri joıylýy kerek. Búginde memlekettik organdar tapsyrmalardyń mazmundy iske asyrylýyna emes, bıýrokratııalyq oryndalýyna baǵdarlanǵan. Formasy bo­ıynsha úlgili, biraq mazmuny jaǵynan nashar qujattar əzirlenip jatyr. Ne­giz­gi ıntegrasııalyq júıelerdiń bar bolǵanyna qaramastan, memorgan­dar makýlatýrany qaptatyp, mən­siz hat almasýyn qoıar emes», dedi. Mine, bul naqty aıtylǵan syn. Endi mem­le­ket­tik organdar osydan qory­tyn­dy shy­ǵa­rý­ kerek.

Bıýrokratııanyń negizi – qoǵam ómirindegi adamnyń baǵasyn túsirip, ony syılamaı, kózge ilmeı qaraıtyn nemquraılyqta. Adam quqynyń aıaqqa basylýy degen de osy jerden shyǵady. Qazir adamǵa degen senim joq, tek qaltasynda anyqtamasy bolsa ǵana oǵan degen senim týady. Osynyń ózi saıyp kelgende jalpy qoǵamnyń má­denıet­sizdiginde. Adamǵa senim kór­­setpeý arqyly onyń ar-namysyn qor­lap turǵanyn bezbúırek sheneýnik túsinbeıdi. Al mádenıeti joǵary shetelderde eshqandaı anyqtamasyz adamnyń sózine senip, qurmet kór­setip, qyzmet jasaıdy. Bizde adam­dy memlekettik qurylymnyń bir bóligi ǵana dep qalyptastyrǵan uzaq jyldar boıǵy keńestik uǵym áli de ózgermeı keledi. О́rkenıettiń órine shyqqysy keletin qoǵam aldymen adamdy baǵalaýy kerek. Oǵan degen qurmet, qapysyz qyzmet bolǵan jerde ǵana jasampazdyq bolady. «Azamattardyń əl-aýqaty jəne əleýmettik kóńil kúıi memlekettiń basty nazarynda bolýy kerek. Sıfrlarmen oınaýdy qoıyp, naqty isterge kóshetin kez keldi», dedi Prezıdent Q.Toqaev óziniń sózinde.

Shyn máninde, adamdy basty baılyq sanap, onyń muń-muqtajyn aldymen sheshken el ǵana ozady. Sondaı eldiń ǵana bolashaǵy zor. Ol úshin árbir jeke adamnyń qas jaýy bolyp kele jatqan bıýrokratııany túpkilikti joıý kerek. Áıtpese adamdy kózge ilmeı, ony bir buranda dep kelgen bıýrokratııalyq elde eshqandaı bolashaq bolmaıdy.

Soltústik Qazaqstan oblysy