Qaýiptiń beti qaıtty

Oblystyń Qaratóbe, Shyń­ǵyr­laý, Bórli jáne Jánibek aýdandarynda kóktemgi sý tasqynyna baılanysty tótenshe jaǵdaı jarııalanyp, zardap shekkenderge kómek uıymdastyrylǵanyn habarlaǵan bolatynbyz. Tasqyn nátıjesinde 140 turǵyn úı men 2 áleýmettik nysanǵa sý kirip, 168 bas mal shyǵyn bolǵany habarlandy. Sý basqan úılerden 751 adam kóshirilgen, onyń 215-i – balalar.

Tabıǵat apatynan aldymen Qara­tóbe aýdany Qoskól aýyldyq okrýgine qarasty Shalǵyn aýyly zardap kórdi. Erigen qar sýy men Shıli ózeni deńgeıiniń kóterilýinen aýylda 29 úı, mektep pen dárigerlik ambýlatorııa sýǵa ketti. 45 qoı-eshki óldi. Aýyldan 96 adam, sonyń ishinde 50 bala okrýg ortalyǵy Qoskól aýylyna, keıbiri Oral qalasyna kóshirildi.

– Shalǵyn aýylynda 29 úıge sý kirdi, qazir aldyn ala esebimiz boıynsha 23 úıdi paıdalanýǵa jaramsyz dep otyrmyz. Naqty sheshimdi arnaıy tehnıkalyq zertteý komıssııa­sy anyqtaıdy. Qazir baǵalaý jumysy júrip jatyr. Mektep pen ambýlatorııa ǵımaraty jóninde de qorytyndyny kútip otyrmyz. Zardap shekken turǵyndarǵa Amanat, «Aq jol» partııasynan, halyqtan kómek kelip jatyr. Qazirgi tańda 562 myń teńge qarjylaı kómek jınaldy. Odan bólek «Aq jol» partııasynyń aýdandyq fılıalynan 79 myń teńgege azyq-túlik, Amanat partııasy atynan bir KamAZ azyq-túlik, onyń ishinde 120 qap un, 202 qap makaron ónimderi, 25 qapshyq kartop, 92 qorap shaı, 307 bótelke ósimdik maıy bar, aýyl turǵyndaryna taratyldy. Oblys ımamy bastaǵan musylman jamaǵaty 70 dana tósek-oryn alyp keldi. «Kolos» saýda úıinen kıim-keshek, oblystyq jastarmen jumys jónindegi resýrstyq ortalyǵynan bir kólik azyq-túlik, kıim-keshek keldi. Oblystyq bilim mekemeleri tarapynan aýyl mektebiniń 37 balasyna búkil oqý quraly, kıim-keshegi jetkizildi. Qazir jan-jaqtan kelip jatqan qaıyrymdylyq kómek esebinen 20 otbasyna qurylys materıaldary taratyldy, – deıdi Qaratóbe aýdany ákiminiń orynbasary Qadyrjan Súıeýǵalıev.

Budan bólek aýdan bıýdjeti rezervinen aýyldyń zardap shekken otbasylaryna 153 myń teńgelik bir rettik járdem qarastyrylyp jatyr. Biraq bul kómekti alý úshin aýyl turǵyndarynyń búkil qujaty talapqa saı bolýy qajet.

Tilsiz jaýdan bir kúnde tynyshy ketken eldi mekenniń biri – Jánibek aýdanyna qarasty Jaqsybaı aýyly. 3 sáýir kúni Reseı shekarasy jaǵynan daladan kelgen qarǵyn sý Jaqsybaı aýylynyń 97 úıine kirip ketken edi. Qaýipti jerden 639 adam kóshirilip, onyń
305-i aýyldaǵy orta mektep ǵımaratyna ýaqyt­sha ornalasty.

– Sýdyń kelýi de jyldam, ketýi de jyldam boldy. Bir táýliktiń ishinde tilsiz jaý aýyldyń oıran-topyryn shyǵaryp ketti ǵoı, – deıdi Jaqsybaı aýyldyq okrýginiń ákimi Almat Qarataev. Onyń aıtýynsha, oblystyq qurylys basqarmasy basshysynyń orynbasary bastaǵan arnaıy komıssııa aýylǵa kelip, tasqynnan bolǵan zardap mólsherin teksergen. Qazirgi málimet boıynsha, aýylda 37 otbasy sý tasqynynan zardap shekken. «Sonyń ishinde 4 úı qaıta salynatyny anyq. Sebebi qazirdiń ózinde qabyrǵasy qulap tur. Al qalǵan úılerdiń qanshasyna kúrdeli nemese jeńil jóndeý jasalatyny komıssııa sheshiminen keıin belgili bolady», deıdi aýyl ákimi.

Tabıǵı apat kezinde Jaqsybaı saıynyń arǵy betinde turatyn 17 úıli kóshege baratyn elektr baǵany men gaz jelisin muz soǵyp qıratyp ketken eken. Tórt kún ishinde gaz ben elektr qýaty qalpyna keltirilgen. Endi bir qıyndyq – aýyldyń negizgi bóligimen jalǵastyryp turǵan jaıaý kópirdi de sel sha­ıyp ketken. Qazir turǵyndar qoldan jasal­ǵan parommen qatynap júr eken.

– Basymyzǵa kún týǵanda kómek qolyn sozǵan el-jurtta qısap joq. Gýmanıtarlyq kómek kóp kelýde. Atyraýdan azyq-túlik pen kıim, kúndelikti qajet taýarlar artqan alty «GAZel» keldi. Mańǵystaýdan 7 kó­lik­ten turatyn avtokerýen kele jatyr dep estidik. Kórshiles Jalpaqtal, Tasqala aýdan­darynan birneshe kólik azyq-túlik keldi. Amanat partııasynyń oblystyq fılıaly 1 KamAZ astyq, makaron ónimderi men ósimdik maıyn jetkizdi. Fılıal jetekshisi Murat Rahmetulyna halyq erekshe rıza, turǵyndardyń suraýymen aýylǵa ystyq aýa aıdaǵysh pesh quraldaryn alǵyzyp berdi, – deıdi Almat Baqytuly.

Jaqsybaı aýylynda qazir 4 otbasy mektep janyndaǵy balabaqshany panalap otyr. Aýyl ákiminiń aıtýynsha, jaqynda eki otbasy ákimdik balansyndaǵy úılerge ýaqytsha ornalaspaq. Joǵaryda aıtylǵandaı, qalpyna keltirý, qurylys jumysy komıssııanyń qo­rytyndy sheshiminen keıin bastalady. Aýdan ortalyǵynan demeýshiler arqyly Jaqsybaı aýylyna 20 tonna sement, 100 tonna qum kele jatqanyn estidik.

El basyna kún týǵanda halyqpen bir bolýǵa elordadan Parlament depýtattary Málik Qul­shar men Snejanna Imasheva da arnaıy kelip, tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan Qaratóbe, Bórli, Shyńǵyrlaý, Jánibek aýdandaryn aralady. Jergilikti atqarýshy organdarmen birge zardap shekken turǵyn úılerdi aralap, turǵyndarmen kezdesti.

«Shalǵyn aýylynyń halqy eshqaıda kósh­peı, jańa mektep te, úıler de osy aýylǵa salynsa degen ótinishin jetkizdi. Qaımaǵy buzylmaǵan aýyl halqy gazben qamtylǵan eldi mekende mal basyn kóbeıtip, ózderin qamtyp otyr eken. Kezdesýde turǵyndarǵa memlekettik organdardan mindetti túrde kómek kórsetiletinin jetkizdim. Jánibek aýda­nynyń Jaqsybaı aýylynda da tasqyn sýdan zardap shekken turǵyndarmen kezdesip, jaǵdaımen tanystym. Jergilikti atqarýshy organdar tarapynan barlyq shara qabyldanýda. Biz, Amanat partııasy máseleni baqylaýda ustaımyz», deıdi Málik Imanqululy.

Al Bórli men Shyńǵyrlaý aýdandarynda turǵyndarmen kezdesken depýtat Snejanna Imasheva Shyńǵyrlaý-Segizsaı jolynyń tasqyn sýdan zardap shegip, birneshe jerden buzylǵan aýmaǵy qalpyna keltiriletinin aıtty. «Biraq aldaǵy ýaqytta tasqyn sýdyń jolyna myqty qorǵany, aýqymdy sý ótkizgishteri bar kópirler salý qajet. Bul memlekettik bıýdjetten qomaqty shyǵyndardy talap etedi», dedi Snejanna Imasheva.

Jalpy, oblystaǵy tasqyn sý zardaptaryn joıý úshin oblys bıýdjetiniń ishki rezervi 1 mlrd 400 mln teńge bólinetinin, buǵan qosa aýdandar men Oral qalasynyń rezervinen 500 mln teńgege jýyq qarajat shyǵarýǵa múm­kindik bar ekenin Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary Tilepbergen Qaıypov habarlaǵan edi. Qıyn sátte bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarǵan el-jurttyń yntymaqty áreketinen sý basqan aýyl turǵyn­darynyń kórgen beıneti men shekken shyǵynynyń orny tez tolatynyn ýaqyt kórsetip otyr.

Degenmen, tótenshelikter Batys Qazaq­stan oblysynda sý tasqyny qaýpi áli bar deıdi. Iаǵnı qazir bastaýyn Reseıden alatyn transshekaralyq ózenderde sý deńgeıi kóterilgen. О́ńirdegi eń basty sý arterııasy Jaıyq ózeni bolsa, kóktemnen beri sý deńgeıi Oral qalasynyń tusynda 2 metrden astam kóterilgen. Qazir sý deńgeıi – 274 sm, Reseıden sekýndyna 30 tekshe metrden kelip jatyr. Bul ortasha ǵana aǵys. Mamandar bıyl Jaıy 450 sm-ge deıin kóterilýi múmkin degen boljam aıtady.

– Oblys aýmaǵyndaǵy ózenderdiń basym bóliginde sý tasyp boldy. Transshekaralyq ózenderde sý deńgeıiniń kishigirim kóterilýi baıqalady. Jalpy, jaǵdaı qalypty, tolyq baqylaýda. Endigi maqsat – joǵarydan keletin mol sýdy ysyrap qylmaı, jınap alý. Qazir Shaǵan deńgeıin ustap qalý úshin shandorlar jabyldy, sý qoımasynyń 76 paıyzy toldy, – deıdi oblystyq tótenshe jaǵdaılar departamentiniń basqarma bastyǵy Nuraly Mýsıev.

Al «Qazsýshar» RMK oblystyq fılıa­ly dırektorynyń mindetin atqarýshy Raýan Qusaıynovtyń aıtýynsha, Reseıdegi Vor­folomeev sý qoımasynan Saryózenge sekýndyna 10 tekshe metr, Prıýzen sý qoı­masynan Qaraózenge sekýndyna 30-35 tekshe metr sý kelip jatyr. «Bizdiń avarııalyq brıgadamyz Jalpaqtal aýylynyń mańaıynda jaǵdaıdy tolyq baqylap tur. Qajet kezinde barlyq sharany qoldanýǵa ázirmiz», deıdi ol.

Batysqazaqstandyqtardy biraz ábigerge salǵan sý tasqynynyń beti qaıtty. Jergilikti jurttyń endigi nazary – Jaıyq ózeninde. Kóp jyldan beri kenezesi keýip, tartylyp qalǵan ózen arnasy bir tasyp, tolsa eken deıdi. Ázirge joǵarydan kelip jatqan sýdyń qarqyny baıaý. Salystyrý úshin aıtsaq, osydan on jyl buryn 20 ese kóp kelgen eken. Gıdrolog mamandardyń aıtýynsha, qazir Jaıyq-Kóshim júıesindegi sý qoımalarynda 36 paıyz ǵana sý qory bar.

Batys Qazaqstan oblysy