Jaýapsyzdyq pen júgensizdiktiń jazasy aýyr

Ereje buzýdyń 72 paıyzy eldi mekenderde tirkelgen

«Jyl bastalǵaly beri elimizde 2 600-den astam jol-kólik oqıǵasy tir­­kel­­di. О́kinishke qaraı, saldarynan 410 adam baqılyq bolyp, 3 500 aza­­mat túrli dene jaraqatyn aldy. Bi­rin­­shi toqsannyń ózinde osyndaı jaǵ­daılardyń tirkelýi barshamyzdy oılan­dyrýy tıis», deıdi IIM Ákimshilik polı­sııa komıtetiniń tóraǵasy Atyǵaı Arystanov jantúrshigerlik sıfrdy sóıletip.

Ýaqytynda júrgizýshi kýáligin «barmaq basty, kóz qysty» áreketpen aldy ma, álde rasynda da emtıhandy tamasha deıtin baǵaǵa tapsyrdy ma, ol jaǵyn kim bilsin?! Áıteýir kýálikti alýdyń jolyn tapqandar jol erejesin saqtaýdyń jónin tabar emes. Temir tulpardy tizgindegenderdiń bir bóligi jaıaý júrginshiler jolaǵynda da ereje buzyp, eldiń esin shyǵaryp júr. Qysqasy, Baýyrjan Momyshuly aıtqan «Tártipsiz el bolmaıdy, tártipke bas ıgen qul bolmaıdy» degen sózdiń kólik júrgizýshileri úshin eshqandaı áseri joq sekildi.

«Bıyl jaıaý júrginshi jolaǵynda 88 jol-kólik oqıǵasy tirkelgen eken. Sonyń saldarynan 22 adam kóz jumyp, 69 azamat jaraqat aldy. Jol-kólik oqıǵalarynyń 72 paıyzy eldi mekenderde tirkelgen», deıdi mınıstrlik ókili.

Baıqap otyrsaq, zańǵa baǵynbaı­tyn­dardyń basym bóligi eldi meken­derde júr eken. Beınebaqylaý júıe­­si joq degendi jeleý qylǵan aýyl­­­daǵy aǵaıynnyń zańdy belden bas­qan áreketteri quzyrly organ qyz­metkerleriniń nazarynan tys qal­maıtynyn statıstıkanyń ózi baı­qatyp tur. Aýyl kóshelerin shańdatyp júrgen júgensiz júrgizýshiler osy statıs­tıkamen tanysqannan keıin qorytyndy shyǵarsa, qane?!

33 bala ómirmen qosh aıtysty

Kólikti bar jyldamdyǵymen júr­gizetinder týraly áńgime tıegi aǵytyla qalsa, «Formýla-1» básekesinde jeti maýsym qarsylastaryn shań qaptyryp, álem chempıony atanǵan áıgili nemis sportshysy Mıhael Shýmaher eldiń esine túsedi. Qazir odan kem túspeıtin pılottar legi qalyptasqanyna qara­mastan, Shýmaherdiń aty ańyzǵa aınalǵany qashan?! Búginde qazaqtyń dalasyn da, qalasyn da «Formýla 1»-diń áıgili pıloty bolǵan sol Shýmaherdiń elesi kezip júrgen sekildi. Olaı dep opyna astarlaýymyzdyń da sebebi joq emes. Áıteýir, kúre jolda kóligin kúrkirete júrgizetinderdiń qatary sıreıtin kún baıqalar emes.

Dáıekpen ádiptelgen derekterge zer salsaq, tirkelgen jol-kó­lik oqıǵa­larynyń úshten biri júrgizý­shilerdiń jyldamdyqty shamadan tys arttyrýy saldarynan bolǵan eken. Tirkelgen 758 jol-kólik oqıǵasy kezinde 139 adam qaza bolyp, 1099 jolaýshy túrli dárejedegi jaraqatpen aýrýhanaǵa jetkizilgen. Rasynda da bul sıfr jan túrshiktiredi. Al aýyldarda turatyn «Shýmaherler» 471 márte jol-kólik oqıǵalarynyń tirkelýine sebep bolsa, saldarynan 52 azamat qara jol ústinde kóz jumǵan, 606 jolaýshy jaraqattanǵan. Qala syr­tyndaǵy trassalarda kóligimen qustaı ush­qandardyń kesirinen 287 jol-kólik oqıǵasy anyq­talyp, 87 adamnyń qaıtys bolǵany, 493 azamattyń jaraqat alǵany belgili bolyp otyr.

«Jol-kólik oqıǵalarynan qaza tap­qandar men jaralanǵandardyń tórtten bir bóligin jaıaý júrginshiler quraıdy. Erejeni saqtamaýdyń saldarynan 128 adam qaza tapty. Al 924 jolaýshy jaraqattanyp, aýrýhana tósegine tańylǵan. Jalpy jaıaý júrginshiler de jaýapkershilikti umytpaýy kerek. Joldaǵy qaýipsizdik jaıaý júrginshilerge de, júrgizýshilerge de birdeı. Osy ýaqyt aralyǵynda jaıaý júrginshilerdiń kinásinen 88 jol-kólik oqıǵasy tirkelse, onda 22 adam qaza taýyp, 69 adam jaraqat alǵan.

Balalar jol qozǵalysyna qatysý­shy­lardyń eń osal sanattarynyń biri ekenin úlkender jaǵy eskerse deı­miz. Jyl basynan beri balalardyń qatysýymen 465 jol-kólik oqıǵasy anyqtalyp, saldarynan 33 bala mert bolsa, 592 adam jaraqat aldy. Taǵy bir qaıǵyly oqıǵa osy jyldyń 4 sáýirinde Qyzylorda oblysynda tirkeldi. Onda shaǵyn avtobýs dońǵalaǵynyń astynda qalǵan eki jasar bala qaıtys boldy», deıdi Atyǵaı Arystanov.

Ańdasaq, balalar júrgen jerde 465 jol-kólik oqıǵasynyń tirkelýi kimdi de bolsa oılandyrýy kerek. Al sol oqı­ǵa­lardyń saldarynan 33 balanyń baqı­lyq bolýy jandy aıazdaı qarıtyny taǵy ras.

178 ret ereje buzǵan júrgizýshi bar

Jol qozǵalysy erejesin udaıy buzatyn jaýapsyz kólik júrgizýshileri de az emes. Derekterge sensek, osy jyl­­­­­dyń ózinde 1,2 mln-nan as­tam jol qoz­ǵalysy erejesin buzý dere­­gi tir­kelipti. Olardyń basym bó­ligi jo­ǵa­ryda aıtqanymyzdaı jyl­dam­dyq­­ty arttyrýmen «erekshelense», birqa­tary jol jıekterinde ornalasqan belgiler men tańbalardy «baı­qaǵysy» kelmeı ereje buzyp jata­dy eken. Sonymen qatar 74 myńǵa jete­­qabyl júrgizýshi kólik quraldaryn paı­da­laný erejelerin belden bassa, 56 myń­ǵa jýyq kólik júrgizýshisi jolaýshy­lar men júkterdi tasymaldaý kezin­de qa­­telikterge boı aldyrǵan. Budan bó­lek 6,5 myńnan astam jaıaý júrginshi jol erejelerin buzǵany úshin aıyppul arqalapty.

Ishimdik ishse, rýlge jarmasatyn­dar­dyń sany da az emes eken. Statıs­tıkalyq derekterge júginsek, mas kúıinde kólik basqarǵan azamattar­dyń sany 5,7 myńǵa jetken. Bir óki­nishtisi, ishimdik iship quqyq qor­ǵaý organy qyzmetkerleriniń qury­ǵyna túskenderdiń sany jyl saıyn myńdaǵan adamdy qurasa da, jurtshylyq odan qorytyndy shyǵarýǵa esh asyǵar emes. Zań qanshalyqty qa­tań bolǵanyna qaramastan, ashy sýǵa ańsa­ry aýǵandardyń qarasy azaı­maǵany qoǵamdyq máselege aınalǵany daýsyz.

Elimizde jol qozǵalysyn ıntellek­týaldyq baqylaý júıesin belsendi túrde damytý máselesi keńinen qolǵa alynyp keledi. Búgingi kúni joldarda jol qaýipsizdigi erejeleriniń buzylýyn tirkeıtin 16,9 myń avtomatty beınekamera ornatylǵan. Beınetuzaq qazirgi kezge deıin 517 myńǵa jýyq zań buzýshylyqty tirkep, tıisinshe, memlekettik bıýdjetke 3,6 mlrd teńge aıyppul óndirilgen.

«Mundaı júıelerdi engizý jol qoz­ǵalysyna qatysýshylardyń jaýap­­kershiligin arttyryp qana qoı­maı­dy, sonymen qatar apat deń­geıin tómendetýge aıtarlyqtaı áser etedi. Polısııa qyz­metkeriniń tár­tip buzýshymen tikeleı baılanysyn boldyrmaıdy, osylaısha sybaılas jemqorlyq táýekelderin de tómendetýge túrtki bolyp otyr. Máse­len, ótken jyly Shymkent qala­sy bo­ıynsha 1 myńǵa jýyq osyndaı ka­mera ornatyldy. Shymkenttik júrgi­zý­shilerge salynǵan aıyppuldyń jalpy somasy shamamen 2,2 mlrd teńgeni qurady», deıdi mınıstrlik ókili.

Atyǵaı Arystanov keltirgen derek­terdiń birinde jarty jyl ishinde jol erejesin 178 márte buzǵan kólik júrgi­zýshisine 4,5 mln aıyppul salyn­ǵany týraly aıtylady. Bir adamnyń 178 márte ereje buzǵany oılandyrmaı qoımaıdy. Kólikti júrgizgen mundaı júrgizýshiniń ere­jeden habary bar ma? Júrgizýshi kýá­ligin qaıdan alǵan? Alty aıda 200-ge jýyq ereje buzǵan azamattyń kólik júrgizýge qandaı moraldyq quqy bar? Qa­laı desek te mundaı máselege beıjaı qa­raý­ǵa bolmas. Qysqasy, myńdaǵan adamnyń juldyzy saýatsyz ári jaýapsyz júrgizýshilerdiń kesirinen bolatyn jol-kólik oqıǵalarynan sónbese deısiń...