Burynǵynyń urany áli de ózekti

Alaıda osy aqıqat shyndyq jete eskerilmeı, qazirgi Negizgi Zańy­myz – Konstıtýsııada jer – memleket menshigi dep jazylǵandyqtan, 2016 jyly keıbir joǵary laýazym ıeleri elimizdiń aýyl sharýashylyǵy jeriniń bir bóligin halyqtyń pikiri men ruqsatyn suramaı-aq aýksıon arqyly saýdaǵa salýǵa árekettengen bolatyn. Biraq ondaı júgensizdikke halyq jappaı narazylyq tanytyp, Ata Zańda kórsetilgenindeı, shynaıy bılik ıesi kim ekenin kórsetken-di. Jańa tarıhymyzda «jer mıtıngileri» degen ataýmen qalǵan sol oqıǵadan soń Ulttyq ekonomıka jáne Aýyl sharýashylyǵy mınıstrleri otstavkaǵa ketip, Jer kodeksiniń keı baptaryna bes jylǵa moratorıı jarııalanǵan. Al ótken jyly Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen aýyl sharýashylyǵy jerlerin shetel­dikterge jáne shetel kompanııalaryna satýǵa jáne jalǵa berýge tyıym salǵan zań qabyldanyp, elimizdegi eń mańyzdy máselege núkte qoıyldy.

Endi, mine, Memleket basshysy óziniń bıylǵy Joldaýyna sáıkes Konstıtýsııaǵa engiziletin tú­zetý­lerdiń qataryna qoǵam men memleket úshin asa mańyzdy jerge ıelik etý máselesin túpkilikti she­shýdi de qosyp otyr. «Jerdiń jáne tabıǵı resýrstardyń ıesi ha­lyq degen normany Konstıtýsııada bir­jola bekitýdiń saıası máni zor bol­maq jáne bolashaqta bul máseleni ártúrli túsindirýge jol berilmeýi kerek. Osyǵan baılanysty, Negizgi Zańnyń 6-babyn mynadaı redaksııa­da berý usynylady: «Jer jáne onyń qoınaýy, sý, ósimdikter jáne janýarlar álemi, basqa da tabı­ǵı resýrstar halyqqa tıesili. Mem­leket halyq atynan menshik ıeligin júrgizýge quqyly», dedi Prezıdent Kons­tıtýsııaǵa ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý jónindegi keńes­t­e. Osylaısha, Jańa Qazaqstan qurý jolynda taǵy bir ádiletti de tarı­hı sheshim qabyldanbaqshy. Ol kele­shek­te jerge qatysty kez kelgen re­­forma halyq pikirimen sanasý ar­qyly ǵana júrgiziletinine kepildik bermek.

О́kinishke qaraı, kezinde el pi­kiri eskerilmeı, «Memleket degen – menmin» dep sanaıtyn menmen she­neýnikterdiń oı-pıǵylyna saı qabyldanǵan  Jer kodeksine sáıkes júrgizilgen reformalar, shyndap kelgende, buqara halyqtyń emes, at tóbelindeı az toptyń múddesin kózdegen bolyp shyqty. Olar – syrttarynda jergilikti jáne ortalyq memlekettik organdardyń joǵary laýazymdy sheneýnikteri turǵan latıfýndıster.

Osy máselege Memleket basshysy 2019 jylǵy 2 qyrkúıekte jarııalaǵan alǵashqy Joldaýynda nazar aýdaryp: «Memleketten jer­di tegin jalǵa alý quqyǵyna ıe bolǵandardyń kópshiligi jerdi ıger­meı, bosqa ustap otyr. Elimizde «shóp qoryǵan ıttiń» kebin kıgen «latıfýndıster» kóbeıip ketti. Paıdalanylmaı jatqan aýyl sha­rýashylyǵy jerlerin qaıtaryp alatyn kez keldi. Jer – bizdiń ortaq baılyǵymyz jáne ony kim ıgerse, soǵan tıesili bolýǵa tıis. Úkimet pen Parlament osy túıtkildi retteýdiń tıimdi joldaryn usynýy kerek. Bul – óte mańyzdy másele. Muny sheshpeı, otandyq agroónerkásip kesheniniń sapaly damýy múmkin emes», degen bolatyn.

Arada ótken eki jyldan astam ýaqyt ishinde ortalyq ýákiletti or­gan – Aýyl sharýashylyǵy mı­nıstr­­liginiń Prezıdent tapsyrma­syna oraı atqarǵan isi kóńil kónshit­peı­di. Osyǵan oraı Memleket basshy­­sy jer men latıfýndıster másele­si­­ne Úkimettiń bıylǵy 8 aqpan­­da ót­ken keńeıtilgen otyrysyn­­da taǵy da nazar aýdaryp: «Men bos jat­qan jaıylymdyq jerlerdi tezirek qaıtaryp alyp, ony aýyl tur­ǵyndaryna berýdi tapsyrǵan bo­la­­tynmyn. Qazir halyq úshin aı­ryq­­sha mańyzy bar jumys júrgizilip jatyr. Biraq bul jerde de Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi men ákimdikter kózboıaýshylyqqa jol bergen. Mınıstrlik jaıylymdyq jerdiń tapshylyǵy 6,8 mıllıon gektarǵa nemese 32 paıyzǵa azaı­dy dep málimet berip otyr. Bul sharýa qojalyqtarymen memoran­dým­ǵa qol qoıýdyń jáne eldi meken­derdiń aýmaǵyn keńeıtýdiń arqa­synda múmkin boldy. Alaıda Bas prokýratýranyń tekserisi kór­set­kendeı, birqatar óńirde jaıy­lym­dyq jerdiń tapshylyǵy áli de azaımaǵan. Aqmola, Atyraý jáne Qostanaı oblystarynda aýyl tur­ǵyndaryna malyn fermerlerdiń jerine jaıýǵa ruqsat beriledi degen jalǵan memorandým jasalǵan. Shyn máninde, jaıylymdyq jerdiń tapshylyǵy qaǵaz betinde ǵana azaı­ǵan. Budan bólek, aımaqtar ha­lyq­tyń jaıylymǵa degen surany­syn tómendetip kórsete bastaǵan. Úkimet nege buǵan kóz juma qarap otyr? Mundaı áreketter aýyl halqynyń  narazylyǵyn órshitpese, kemitpeıdi. Úkimetke jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip, osy máseleni túbegeıli sheshýdi tapsyramyn.

Jerdi utymdy paıdalanýdaǵy mańyzdy mindetterdiń biri – onyń bir qolǵa shoǵyrlanýyna jol bermeý. Men bul týraly aıtqanmyn. Búgin naq jerdi kóbirek alyp, ınvestısııa salmaı, ónimsiz shoǵyrlandyrý jaıly aıtpaqpyn. Birqatar óńirde máslıhattardyń sheshimderimen  jer telimderiniń mólsherleri ǵy­ly­mı-negizdeý tásilinsiz bekitil­gen: Atyraý oblysynda – 98 myń gektar, Almaty oblysynda – 96 myń gektar, Shyǵys Qazaqstan oblysynda – 69 myń gektar. Sol-aq eken, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi bir qolǵa 98 myń gektar aýylsharýashylyq jerin berýge ruqsat etetin qaýly jobasyn ázirleı qoıdy. Bul shamadan tys jerge ıe adamdardyń qazirgi ıeligin bekitý, ıaǵnı normatıvtik baza retinde aıqyndaý áreketi sııaqty kórinedi», dedi. Sóıtip, Memleket basshysy aıtqandaı, latıfýndıs­terge «búırekteri buryp turǵan» Aýyl sharýashylyǵy mınıstr­ligi basshylarynyń shyn nıetteri ańǵarylyp qaldy.

Latıfýndıster qatary, ásirese bos jerleri kóp soltústik óńirlerde qa­lyń tárizdi. Jer qatynastaryna quzyreti júrip turǵan jergilikti sheneýnikter óz jaqyndarynyń attarynan sharýa qojalyqtary men seriktestikter quryp, bir kezde ıesiz qalǵan jerlerdiń bárin «keleshekte ne egin egermiz, ne satyp paıda tabarmyz» degen pıǵylmen ózderine ala bergen kórinedi. Olardyń ishin­de jalǵa alý quqyǵymen alǵan myń­­­daǵan gektar alqapqa áli kúnge eshteńe ósirmeı, tekke ustap otyr­ǵandary da bar.

Jýyrda Memleket basshysynyń byltyrǵy Joldaýynda Úkimetke sol­tústik óńirlerge bıznespen aına­lysqysy keletin azamattardyń da kóshýine jaǵdaı jasaý, olarǵa aýyl sharýashylyǵymen aınalysý úshin jer telimderin berý týraly tapsyrma bergenin bilgendikten, Soltústik Qazaqstan oblysyna baryp qaıtqan bir tanys kásipker birneshe aýdannyń ákimderinen kartop ósirýmen aınalysý úshin 500 gektar jer surap, ala almaǵanyn aıtyp qynjyldy. «Bos jatqan jer joq deı almaımyz, biraq báriniń zańdy jaldaýshysy bar. Solardan jaldaý quqyǵyn satyp alýyńyzǵa bolady...», dep shyǵaryp salypty jergilikti sheneýnikter...

Jalpy, qazir Qyzyljar óńirin­de jer daýy órship tur. Ásirese jeri shuraıly Aıyrtaý jáne Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdandarda. О́zderine tıesili jer úlesterinen ártúrli sebeppen aıyrylyp qalǵan birqatar aýyldyń bas kóterer azamattary byltyrdan beri narazylyq jıyndaryn ótkizip, quqyq qorǵaý organdarynan ádildik izdep júr.

Túıindeı aıtsaq, búginde elimiz­diń jer qatynastary salasynda qalyp­tasqan kúrdeli jaǵdaıdy eskere otyryp, jer máselesimen maqsat­ty túrde aınalysý úshin Prezı­dent­ke tikeleı baǵynatyn derbes agent­tik qurý kerek sııaqty. Sebebi osy salada tártip ornatýǵa asa qulshy­nys tanytpaı otyrǵan Aýyl sharýa­shy­lyǵy mınıstrligindegi sheneýnik­terdiń shyn «syrlary» ashylyp qaldy.

...О́tken ǵasyr basynda Reseıde Qazan revolıýsııasyn jasap, bılikti óz qoldaryna alǵan bolshevıkter aýyl halqyn óz jaǵyna tartý maqsatymen «Jer – sharýalarǵa!» degen uran tastaǵan-dy. Kelmeske ket­ken keńes ókimeti tusynda júze­ge aspaı, tek qaǵaz júzinde qalǵan sol mańyzdy uran qazirgi táýelsiz Qazaq­stannyń jaǵdaıynda da ózekti­ligin áli joıǵan joq. Osy rette Pre­zı­denttiń bastamasymen Ata Zańǵa jerge qatysty engiziletin ózgeris jer­diń naǵyz ıelerin tabýǵa da qo­laıly múmkindik týǵyzary anyq.