Joqshylyqtan – juldyzdy shaqqa

Táýekelshil Nanı

Portýgalııalyq fýtbolshy Lýısh Nanı­diń fýtbolǵa kelýi aýyr oqıǵamen astasady. Ol óziniń bir suhbatynda bala­lyq shaǵyn eske alyp, bylaı deıdi:

«Biz joqshylyqtyń zardabyn kóbirek tarttyq. Anam bar, segiz aǵa-ápkem bar – bárimiz birge edeni tesik, egeýquıryqtar men kesirtkeler bizben bite qaınasyp jatqan bir bólmeli úıde turatynbyz. Bizde jeıtin tamaq bolǵan joq. Árqaısymyz óz ómirimiz úshin kúrestik. Men 7 jasqa tolǵanymda ákem tarıhı otanymyz – Kabo-Verdege ketip, qaıta oralmady. Ákem­niń bizdi tastap ketýi ómirimizdi odan ári qıyndatyp jiberdi. Anam bizdi qaıtsem jetkizemin dep kúni-túni eńbek etýmen boldy. Ol túnde meıramhanada ánshi bolyp, kúndiz órt sóndirý bóliminde jumys istedi. Bala kúnińde kez kelgen nársege tez kóndigesiń ǵoı. Biraq ashtyqqa shydaý múmkin emes eken... Ashtyqtyń ne ekenin túsindirip berý maǵan qıyn, óıt­keni ony siz sezinip, basyńyzdan ótkizip kórmegen bolýyńyz múmkin. Keıde tamaq jegim kelip, janym aýyrǵan kezde «denem­niń bir bólshegin jep kórsem qalaı bolady eken» dep oılaıtynmyn. Biraq ashtyqtyń paıdaly jaqtary da bar. Ol sizdi izdenýge, táýekel etýge májb­úrleıdi», deıdi ol.

Nanı ómir jolynda Qudaı ózine únemi jaqsy adamdardy jolyqtyrǵanyn aıtady. Olardyń biri bala kúngi eń jaqyn dosy – Sabıný. Ol keıipkerimizdi jeti jasynda alǵash ret fýtbol álemimen tanys­tyrady. «Áli esimde, fýtbol oınaýǵa eski shorty, kóılek jáne mektepke kıetin jyltyr aıaqkıimimdi kıip keldim. Stadıonǵa kelsem, balalar meniń kıimime qarap ábden kúlgen-di. Men oǵan renjigen joqpyn. Oıyn bastalǵan sátte birneshe oıynshyny aldap ótip, gol soqtym. Keıin dop­ty alystan teýip kórgim keldi. Gol! Jat­tyǵý aıaqtalǵan soń jattyqtyrýshy meniń qo­lymdy alyp, kelesi jattyǵýǵa shaqyr­dy. Fýtboldaǵy alǵashqy qadamym osylaı bastaldy...

...2003 jyly kóktemniń sońyna deıin «Sportıng» klýbymen jattyqtym. Sol aralyqta «Benfıkanyń» da jattyǵýyna baryp turatynmyn. «Sportıngtegi» sońǵy kúnimde klýbtan hat aldym. Onda erteń saǵat 10-da akademııa basshylyǵymen kez­desý bolady dep jazylǵan eken. Qyr­syqqanda, dál sondaı hatty «Ben­fıkadan» da aldym. Olar da saǵat 10-ǵa shaqyryp otyr. Ekeýine de «jaqsy» dep jaýap berdim de, «Sportıngti» tańdadym. Sebebi ol klýbtyń bapkerin jaqsy tanıtynmyn, ári onda dosym da kóp edi. Sóıtip, 17 jasymda alǵash ret kásibı kelisimshart jasastym. Klýbqa qabyldanǵan soń qarjylyq jaǵdaıymnyń da máselesi sheshildi. Al­ǵashqy jalaqymdy alyp, ákemdi izdep Kabo-Verdege bardym. Sóıtsem, ákem bizdi tastap ketpepti. Tek qujatynyń shıki­ligi­ne baılanysty úıge qaıta almaǵan eken. Keıin ákeme qujat jasatyp berdim. Bul meniń ómirimde tyndyrǵan eń úlken sharýanyń biri edi.

2005 jyly «Sportıngtiń» negizgi komandasyna aýystym. Arada taǵy eki jyl ótkende gazetter men týraly jıi-jıi jaza bastady. Olardyń jazýynsha, meni «Manchester Iýnaıted» óz qataryna qosqysy keledi eken. Al agentim sol kezde usynys bildirgen birneshe komandanyń tizimin kórsetti de, qolymen «myna komanda seniń juldyzyńdy jaǵady» dedi. Ol MIý edi. «Men ser Alekspen sóılesip qoıdym, ol senen Krıshtıanýdyń jolymen juldyz jasamaqshy eken» dedi. Ser sózinde turdy», deıdi Lýısh Nanı.

«Manchester Iýnaıtedke» aýysyp, baq-juldyzy janǵan Nanı aǵylshyn klý­bymen birge Anglııa birinshiliginde tórt márte top jaryp, Chempıondar lıga­synyń «qos qulaqty» kýbogyn jeńip aldy. Sondaı-aq Anglııa sýperkýbogy men klýbtar arasyndaǵy álem chemıonatynyń altynyn moınyna jarqyratyp taqty. Portýgalııa quramasymen birge 2012 jy­ly Eýropa chempıonatynyń qola júl­degeri atansa, araǵa tórt jyl salyp (2016) bas júldege qol jetkizdi. Lýısh Nanı 2015 jylǵa deıin MIý-de óner kórsetip, keıinnen Túrkııanyń «Fenerbahche», Is­panııanyń «Valensııa», Italııanyń «Lasıo» klýbtarynda dop teýip, 2018 jyly «Sportıngke» qaıta oraldy.

Qanaǵatshyl Kante

Bizdiń kelesi keıipkerimiz fýtbol ále­minde eń iri jetistikke qol jetkizse de, aınalasyndaǵylar úshin qarapaıym­dylyqtyń sımvoly sanalady. Ol jigit tynymsyz eńbektiń, tókken terdiń jáne sabyrlylyqtyń óz jemisin beretinin dáleldegen aty ańyzǵa aınalǵan fýtbolshy. Ol – álem chempıony Ngolo Kante. Kanteniń ómir joly qıyn sátte de jol tabýǵa bolatynyn dáleldeıdi.

«Biz Parıjdiń shetki aýdanynda, Afrıkadan kelgen bosqyndar mekendeıtin aýmaqta turdyq. Ata-anam 1980 jyly Malıden jaqsy ómir izdep Fransııaǵa kelgen. Ákem qoqys jınap, anam eden jýýshy bolyp toǵyz balasyn asyrady. Úıdiń úlkeni bolǵandyqtan, olardyń ósip-jetilýine, ash qalmaýyna ata-anammen qatar men de jaýapty boldym. Ke­deıliktiń shyrmaýynan tynymsyz eńbek­tiń arqasynda shyǵatynymyzdy bildim de, jumys izdeýge kiristim. Biz sııaqty bos­qyndarǵa jalaqysy joǵary jumys tabý qıyn edi. Sóıtip, ákeme erip, qoqys jınaýǵa kiristim. Qoqys jınaý úshin kúni boıy birneshe shaqyrym júrip, ony óńdeıtin jerge jetkizemiz. Aqshany alǵan boıda eshqaıda burylmaı tike úıge tar­ta­tyn­myn. О́ıtkeni úıde kúni boıy nár tat­paǵan ini-qaryndastarym kútip otyratyn.

О́mir boıy qoqys jınap ótsem, otbasym da máńgi kedeı bolyp qala beretinin tú­sindim. Sóıtip, ómirimdi ózgertýdiń, kedeı­liktiń aýyrtpalyǵynan qutylýdyń barlyq jolyn izdedim. 1998 jyly jeti jasymda Fransııada fýtboldan álem chempıonaty ótti. Sol kezde qatty qýandym. Fýtbol alamanyn tamashalaıtynyma emes, kóp qoqys jınaıtynyma. Ár match saıyn stadıonnan qap-qap qoqys arqalap shyǵamyn. Ol kezde maǵan fýtbol múlde qyzyqsyz oıyn edi. Bir aıdyń ishinde ájeptáýir qarjy jınadym. Álemdik doda da máresine jetip, Fransııa álem chempıony boldy. Keıin qarasam, sol quramadaǵy 7-8 fýtbolshynyń shyqqan tegi afrıkalyq eken. Men de solar sııaqty fýtbolshy bolyp, otbasymdy kedeılikten, joq­shylyqtan qutqarǵym keldi. Sodan bir aı boıy qoqys jınaýdan tapqan aqshamnyń bir bóligin fýtbol jattyǵýyna jumsaı bastadym. О́zime qalaıda fýtbolshy bolamyn degen maqsat qoıdym. Eger bul maqsatqa jete almasam, onda ómir baqı qoqys jınaýshy bolyp júretinimdi óz-ózime qaıta-qaıta eskerte berdim.

Fýtboldaǵy alǵashqy qadamymdy Rıýeı-Malmezon aýdanynyń Suresnes koman­dasynan bastadym. Ol kezde 8 jasta edim. Basynda meni bapkerler komandaǵa alǵysy kelmegen. Jasym da, boıym da komandalastarymnan áldeqaıda kishi edi. Biraq tynymsyz eńbegimniń arqasynda olardy moıyndattym. 2010 jyly Suresnes komandasynan ketip, 110 jyldyq tarıhy bar jáne birneshe juldyz oıynshy shyqqan «Býlon» klýbyna aýystym. Ol kezde bizdiń komanda Fransııanyń úshinshi lıgasynda óner kórsetetin. О́zimdi jaqsy qyrymnan kórsetken bolýym kerek, 2013 jyly ekinshi lıgadaǵy «Kan» klýby meni negizgi komandasyna shaqyrdy. Bul jerde de kóp turaqtaǵanym joq. 2015 jyly Anglııa premer-lıgasynda óner kór­setetin «Lester» klýbynda óner kór­setýge shaqyrǵanda, álemde menen asqan baqyt­ty jan bolmaǵan shyǵar. Bul joly da úlken klýbqa aýysatynyma emes, otba­symnyń jaqsy ómir súretinine qatty qýan­dym. Eshqashan aqshanyń sońy­nan qýǵan emespin. Meniń bul oqıǵam kish­ken­taı fýtbolshylardy qandaı jaǵ­daı bolsa da, óz armanyna umtylýǵa úıre­tedi dep oılaımyn. О́z ózińizge senimdi bolsańyz jáne tynymsyz eńbek etseńiz, barlyq maqsatqa qol jetkizýge bolady», deıdi N.Kante.

2016 jyldyń 16 shildesinde Kante

32 mıllıon fýnt sterlıngke «Chelsı» klýbyna aýysty. Kelisimshart 5 jyl merzimge jasaldy. Kelisimshartqa qol qoıǵannan keıin ol: «Eýropanyń úzdik klýbtarynyń birine aýysqanyma qýanyshtymyn, taǵy bir armanym oryndaldy» deıdi. London komandasynyń quramyndaǵy birinshi maýsymda Kante ekinshi ret qatarynan APL chempıony atanyp, fýtbolshylar men sport jýrnalısteriniń pikiri boıyn­sha chempıonattyń úzdik oıynshysy dep tanyldy. Jeti jyldyń ishinde ol «Chelsımen» birge Anglııa kýbogynda (2018), Eýropa lıgasy (2019) men Chem­pıondar lıgasynda (2021), ÝEFA sýperkýbogynda (2021) jáne klýbtar ara­syndaǵy álem chempıonatynda top jardy.

Tegeýrindi Teves

Fýtbol men qajyrly eńbektiń arqasynda joqshylyqpen qoshtasyp, baılyqqa kenelgen taǵy bir keıipkerdiń esimi – Karlos Alberto Martınes Teves. Argentınalyq fýtbolshynyń balalyq shaǵy kedeılik pen Býenos-Aırestiń eń qaýipti aýdanynda ótti. Ol jerde qylmys pen zańsyzdyq ádettegi ómir saltyna aınalǵan edi. Karlostyń aldynda eki tańdaý turdy: biri – qatarlastary sekildi qylmysker bolý, ekinshisi – fýtbolshy bolý. Ol ekinshi joldy tańdady. Sóıtip, kishkentaı Karlos óziniń armany úshin barlyq bos ýaqytyn jattyǵýǵa arnady.

«Men kóptegen argentınalyq sııaqty óte kedeı otbasynda dúnıege keldim. Ákemniń aıtýynsha, alty aılyq kezimde anam bárimizdi tastap ketken eken. Al ákeme kishkentaı náresteni baǵyp-qaǵý óte qıyn bolǵan. Otbasymyzda menen bólek taǵy birneshe bala bar. Úıdegilerdiń bári jumysqa ketip, meni jalǵyz qaldyryp ketetin. Bir kúni úlkenderdiń qaraýynsyz qalǵan men baıqaýsyzda ústime qaınap turǵan sýdy tógip alyppyn. Sodan oń qulaǵymnan bastap, keýde tusyma deıin ábden kúıik shaldy. Áıteýir eki aı degende qarqyndy terapııanyń arqasynda aman qaldym.

Biz qylmysy jaılaǵan eń shýly aýdanda turatyn edik. Tipti men kishkentaı kezimde kóshege shyǵýǵa qorqatynmyn. Kúnde urys-keris, atys-shabys. Amandy­ǵymyz úshin Qudaıǵa kún saıyn qulshylyq jasaıtynbyz. Kún saıyn mektepke bara jatqanda jol boıynda adamdardyń máıitin kóremiz. Basynda qatty qor­qynyshty edi. Keıin adamnyń óli denesin kórý qalypty jaǵdaıǵa aınalyp ketti. Demalys kúnderi aýladaǵy balalarmen fýtbol oınaıtyn edik. Mende árdaıym aıaqkıimnen problema bolatyn. О́ıtkeni basqa balalar sııaqty aıaǵym ósse de jyl saıyn jańa aıaqkıim satyp alýǵa aqsha joq edi. Sosyn amal joq, aıa­ǵymdy qysyp tur­sa da, kishi kros­sovkalarmen oınaı beretin boldym. Sonyń sal­darynan bar­maqtarym ósýin toqtatsa da, fýt­bol oınaý­dan bir sátke de qol úzgen joq­pyn. Tipti aıa­ǵym aýyr­sa da, aıaqkıim kishi bolsa da, qoqystyń ara­synda oına­saq ta fýtbol oı­­naǵym ke­le­tin. Eger fýt­­­­bol oınap, bas­­­­qa nársege al­­­dan­­ba­ǵanda, qa­­zir qa­raq­­­shy­lardyń biri bolar ma edim.

Turǵyndar­dyń kópshiligi qaraqshy bolyp, kúnde adam­­darǵa sha­bý­yl jasap, to­naý­men aınalysatyn. Tipti alkogol men esirtki úshin adamdar bir-birin jıi ól­tiretin. Osyndaı jaǵdaılardyń bi­rin­de qaraqshylar ákemdi 23 márte atyp, mert qyldy. Sóıtip, biz baýyrlarymmen tuldaı jetim qaldyq. Bizdi jetimder úıine ótkizgeli jatqanda týystarymyz qam­qorlyq tanytyp, úıine alyp ketti. Biraq bizdiń ekinshi otbasymyzdyń da jaǵdaıy máz emes edi. Bizdi bylaı tursyn, óz balalaryn áreń tamaqtandyratyn.

8 jasqa tolǵanymda óz erkimmen fýtbol mektebine baryp, sıqyrly ónerdiń qyr-syryna odan ári qanyǵa bastadym. 12 jasymda «Boka Hýnıors» akademııa­syna aýystym. Bul jerde tórt jyl jattyǵyp, tájirıbe jınaqtap, tehnıkamdy jetildirim. 16 jasyma deıin jolym bolmaı, fýtboldan esh nátıje shyǵara almadym. Men sonda da fýtboldan qol úzbedim, kúni-túni jattyqtym, bapkerler ne aıtady, sony eki ese oryndaýǵa tyrys­tym. Túbi bir jaqsylyqtyń bolatynyna senimdi edim. Sóıtip, 16 jasymnan keıin ǵana fýtboldaǵy oıynym ońala bastady....», deıdi K.Teves qaıǵyǵa toly balalyq shaǵyn eske alyp.

2001 jyly «Boka Hýnıorstyń» eresekter klýbyna aýysyp, 2005 jyly Brazılııanyń «Korıntıans» sapynda óner kórsetti. Araǵa bir jyl salyp Teves Eýropaǵa qonys aýdardy. «Vest Hem» komandasynda jarqyn ónerimen kózge túsken ol 2007 jyly Aleks Fergıýson baptaıtyn «Manchester Iýnaıtedke» aýysyp, qatarynan eki jyl Anglııa chempıonatynda (2008, 2009), Chempıondar lıgasynda (2008) bir márte, klýbtar arasyndaǵy álem chempıonatynda (2008) úzdik shyqty. Keıinnen ol «Manchester Sıtı» men Italııanyń «Iýventýs» sapynda da dop teýip, eki eldiń ulttyq chempıonattarynda top jardy. Argentına quramasymen birge Amerıka kýbogynda úsh ret (2004, 2007, 2015) kúmis júldeger atandy.

Eńbekqor Salah

25 jasynda Mysyr quramasyn álem chempıonatyna shyǵaryp, ózi Eýropa fýtbolyndaǵy eń tanymal shabýylshyǵa aınalǵan Mohamed Salah óz eliniń qahar­many. Bozbala Salahtyń alǵashqy ustazdary – Ronaldo, Zınedın Zıdan jáne Franchesko Tottı boldy. Doppen qalaı oınaý keregi týraly sabaqtardy kórý úshin bolashaq juldyz úıdegi eski teledıdardy talaı márte soqqylap, úı ishin oıatyp almaýǵa tyrysatyn. Túnde Chempıondar lıgasynyń matchtarynda kórgenin ol kúndiz Nagrıgtiń shań basqan kóshelerinde is júzinde qaıtalaýǵa tyrysatyn. Onyń balalyq shaǵynda jóni túzý doby da bolmaǵanymen, armany asqaq edi.

«Men Aleksandrııa mańyndaǵy Nagrıg degen aýylda dúnıege keldim. Ot­ba­symyz óte kedeı turatyn. Úıde eski teledıdar bolatyn, men sol jerden alǵash fýtbol degen oıyndy kórip, bul sport túrin qatty unatyp qaldym. Dop teýip oınaıyn desem, men túgil aýyldaǵy birde-bir bala­da dop joq edi. Men óte talapshyl bala boldym. Aldyma maqsat qoısam, soǵan jetpeı tynbaıtynmyn. Bir kúni mekteparalyq jarys ótti. Ádettegideı biz­diń komanda je­ńis­ke jetti. Men gol soqtym. Sóıt­sek, bizdiń jarysqa Mysyr premer-lıgasynda oınaıtyn «Arab Kontraktors» klý­by­nyń skaýttary kelip, me­niń oıynyma tánti bolǵan eken. Sóıtip, olar oıy­nymdy unatyp, 14 ja­symda alǵashqy eń­bek shartyna qol qoıdym.

Bul kezde az da bolsa ar­ma­nyma jaqyn­daı túskenimdi se­ze­­tinmin. Kaır­lyq klýbtyń bazasyna jetý úshin 5 saǵat jol júrip, tórt avtobýs aýys­tyratynmyn. Keıde sol bazada qonyp ta qalamyn. Maǵan mektep ákimshiligi únemi qoldaý kórsetip, basqa qatarlastaryma qaraǵanda sabaqtan erterek qaıtaratyn. Al mektep muǵalimderi «Arab Kontraktors» qyzmetkerlerine arnaıy qaǵaz berip, meniń sabaqqa degen yntamnyń jaqsy ekenin aıtyp, maqtaý hat jazyp jiberetin.

Áýelde jattyqtyrýshylar meniń tez júgi­retinimdi negizge alyp, qorǵa­nysqa qoıýdy jón kórdi. Biraq ýaqyt óte kele olar meniń aldyńǵy shepte oı­naǵanymdy durys dep sheshti. Biraq men gol soǵa almaıtynmyn. Bir týrnırden keıin gol soǵa almaı, buryshta jylap otyrǵanymdy bapkerlerim kórip, sebebin suraǵanda: komandalastarymnyń soqqan golyna úlesim bolmaǵanyna jylap otyrǵanymdy aıttym. Sol kezden bas­tap jattyqtyrýshylar meni túbegeıli shabýylshyǵa aınaldyrdy. Sóıtip, 18 jasymda «Kontraktorstyń» eresekter quramynda alǵashqy oıyndy ótkizip, Mysyrdyń U-20 ulttyq quramasyna shaqyrtý aldym», deıdi M.Salah.

Salah 2012 jyly «Arab Kontraktors» komandasynan eldiń bas klýby «Al-Ahlıge» aýysady. Sol jylǵy kezekti bir matchta jankúıerler arasynda úlken qaqtyǵys bolyp, 74 adam qaza tapty. Bul oqıǵadan soń elde eshkimniń fýtbol kórýge de, oınaýǵa da zaýqy bolmady. Al bul ýaqytta Mysyrdyń olımpıadalyq quramasy London Olımpıadasyna da­ıyndyǵyn bastaý qajet edi. Sol kezde «Bazel» basshylyǵy oıyny toq­tap qalǵan mysyrlyqtardy ózderine jol­dastyq kezdesý ótkizýge shaqyrdy. Quramynda Salah bar Mysyrdyń jastar quramasy shveısarııalyq klýbty jeńip ketedi. Sol oıynda eýropalyqtardyń kózine túsken Salahqa «Bazelmen» birge jattyǵýǵa usynys túsedi. Mohamedtiń Eýropaǵa oıda-joqta jasaǵan bul sapary onyń ary qaraıǵy jolyn aıqyndap bergendeı edi. Shveısarııalyqtarmen kelisimshartqa qol qoıǵannan keıin ol «Bazelmen» eki ret el chempıony atanyp, 2014 jyly «Chelsıge», keıin Italııanyń A serııasyndaǵy «Fıorentına» men «Roma» klýbyna aýysady. Rım koman­dasynda táýir oıynymen kózge tús­ken Mohamed 2017 jyly Tumandy Al­bıondy baǵyndyrýǵa qaıta attanady. Bul joly – «Lıverpýl» klýbyna keldi. Salah Anglııaǵa orala salyp APL-daǵy 33 match­ta 31 gol soǵyp, áriptesterine 12 goldy pas beredi. «Lıverpýl» jan­kúıerleriniń súıikti fýtbolshysyna aınalǵan Salah 2019 jyly komandasymen Chempıondar lıgasynyń kýbogyn jeńip alsa, kelesi jyly APL chempıony atandy.

P.S. Mine, biz sóz etken keıipkerler ómirdiń qıyndyǵyna qaramaı, tynymsyz eńbektiń, aldyna qoıǵan bıik maqsattyń arqasynda joqshylyqtan qutylyp, álemge áıgili tulǵalar qataryna qosylǵan. Fýtbolshylardyń ómirlik tájirıbesi úlken sportqa qadam basqan kez kelgen jas jetkinshekke úlgi bolatyny belgili. Monshaqtap tógilgen ter arqyly talaı bıikterdi baǵyndyrýǵa bolady.