Medısına • 17 Qarasha, 2022

Balalar kóz aýrýy qalaı emdeledi?

Jaryq álemniń sulýlyǵy men kórkine adam balasynyń kózi toıǵan ba?! Alaıda myna dúnıege shyr etip kelgennen soń búkil ǵalamnyń ǵajaıybyn qos janaryńmen kórmek túgili, elestete almaýdan ótken azap joq shyǵar?! «Kórmeıtin kóz, sýsyz jer muńly». Eger mańdaıdaǵy qos juldyzyńdy saqtaý jaratqannyń jazýynan bólek, ózińe de táýeldi bolsa, onda barlyǵyn taǵdyrǵa jaýyp qoıa salýdyń jóni joq. Sondyqtan mamandar qashan da jańa týǵan náresterlerdi birden barlyq aýrýǵa tekserip, onyń ishinde oftalmologııalyq skrınıng jasaýǵa keńes beredi. Sebebi sábılerde qanmen beriletin, ıakı anasynyń qursaǵynda jatqanda júktiliktiń durys júrgizilmeýinen túrli dert tabylyp jatady. Bul – balalardyń kóz qylılyǵynan bastap, kózdiń qaterli isigi, retınopatııa, retınoblastoma sııaqty jalpy ataýǵa ıe keselder.

Aınash ESALI

Qylılyq emdeledi

Mindeti bolǵan soń, oftalmologtar balalardyń kóz aýrýlaryn emdeýdi múmkindiginshe erte bastaýdy eskertedi. Osy maqalanyń maqsaty da sol, perzentiniń kózinen kinárat baıqap júrgen áke-sheshelerge jol silteý.

Máselen, Almaty Balalar jedel medısınalyq kómek kórsetý ortalyǵynyń oftalmologııa bólimshesi «qıtarlana úılesken qylılyq», «shashyrandy úılesken qylılyq», «tik qylılyq» dıagnozdary qoıylǵan balalardy emdeı alady. Bul ortalyqta kórý qabiletin túzetýge múmkindik beretin Sınoptofor jáne Makýlotester trenajerleriniń kómegimen otasyz em túrleri qoldanylady. Kóp jaǵdaıda oftalmologter qylılyqty hırýrgterdi aralastyrmaı, burynnan kele jatqan eski ádistermen emdeıdi.

Týabitti keselderdi aıtpaǵanda, balalardyń kózi gadjetterge degen sheksiz qumarlyqtan qurıtyny jańalyq emes. Al dárigerler qylılyqty jazýǵa bolatynyn, biraq emin bastaýdy uzata bermeýge keńes beredi.

«Qylılyqty kosmetıkalyq turǵyda ǵana emdeýdi maqsat tutpaımyz. Qıtarlyqtan qutyla otyryp, kózdiń kórý qyzmetin barynsha jaqsartýǵa áreket jasaımyz. Qorshaǵan ortany eki kózben qabyldaý qabileti – medısına tilinde bınokýlıarlyq stereoskopııalyq kórý dep atalady. Emdeý ádisin durys tańdaý úshin balany múmkindiginshe erterek oftalmologke kórsetken jón. Kórý analızatorynyń joǵary sapaly tolyq damýyna jaǵdaı jasaý úshin em der kezinde júrgizilýi kerek. Bul – óte mańyzdy. О́kinishke qaraı, balalardy 7-8 jastan keıin emdegende, tek kórý ótkirligin saqtap qalýdy kózdeımiz. Mundaı jaǵdaıda bınokýlıarlyq kórýdiń tolyq damýy týraly sóz qozǵaý qıyn. Sondyqtan eseıip qalǵan balalar emdelýge kelgende, jaqsy jáne tıimdi nátıjege qol jetkizý ekitalaı. Mundaı balalardy 7 jasqa deıin, ıaǵnı mektepke deıin baqylap, emdeýge tyrysý qajet. Bınokýlıarlyq buzylýmen baılanysty kóz janaryn túzetý mektep tapsyrmalary, sabaq oqyǵan kezde de qıyndyqtar týdyrady. Otasyz emdeýge bolatyn qylılyqtyń túrleri kóp. Sondyqtan bul tek hırýrgııa arqyly dárigerler sheshetin másele. Al kózildirik tańdaý, apparattyq emdeý sheńberinde hırýrgııasyz-aq tıimdi emdeletin qylılyq túrleri bar», dedi Almaty qalalyq Balalar jedel medısınalyq járdem ortalyǵynyń oftalmologi, Dúnıejúzilik balalar oftalmologteri qaýymdastyǵynyń múshesi Lázzat Keıkına.

Qylılyqtyń paıda bolýyna nevrologııalyq jaǵdaılar da áser etýi múmkin. Sondyqtan ortalyq oftalmologteri nevropatologtermen birge jumys isteıdi. Qalypty kórý omyrtqanyń qurylymyna tikeleı baılanysty ekenin atap ótken jón. Al qylılyq – balalardyń omyrtqany durys ustaı almaýynyń bir sebebi.

«Qylılyq omyrtqaǵa da qatty áser etedi. Basty tómen qarap ustaýǵa májbúrli bolý omyrtqanyń saýlyǵyna ǵana emes, jalpy qurylymyna da keri áser etedi. Sondyqtan qylılyqty neǵurlym erterek emdesek, náresteniń basyn ustaýyn qalpyna keltirý ońaıyraq. Sáıkesinshe, omyrtqanyń jaǵdaıy da jaqsarady. Kóbinese «kózdik qısyq moıyndy» shynaıy qısyq moıynmen shatastyrady, kóptegen osteopat kózdi emdeý kerek ekenin umytyp, keıde ony sátsiz emdep te jatady», deıdi joǵary sanatty dáriger L.Keıkına.

Jyl basynan beri Almaty Balalar shuǵyl medısınalyq kómek kórsetý ortalyǵynyń oftalmologııa bóliminde qylılyq dıagnozymen 147 bala emdelgen. Keıbir jaǵdaıda qylılyqty túzetý tek hırýrgııalyq ádispen iske asyrylady. Bıylǵy on aıda dárigerler 132 operasııa jasaǵan, byltyr bul kórsetkish 99 operasııa bolatyn.

SIAHT operasııasy engizildi

Talaı adamnyń janaryn saqtap qalýǵa jol ashatyn jaqsy bir jańalyqtyń biri – elimizde Selektıvti ıntraarterıaldy hımııa terapııasy (SIAHT) operasııasynyń qolǵa alynýy der edik. Byltyr Qazaqstanda tuńǵysh ret Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵynda kózdiń qaterli dertin emdeýge múmkindik beretin erekshe ota jasaldy. Bul kózdi saqtap qalýǵa múmkindik beretin selektıvti ıntraarterııalyq hımıoterapııanyń joǵary tehnologııalyq organ saqtaýshy emi dep esepteledi. Kózdiń qaterli derti – retınoblastomada qoldanatyn bul ota kózdi, tipti kórý qabiletin saqtaýǵa múmkindik beredi. Operasııanyń biregeıligi de osynda. Bıyl SIAHT operasııasynyń engizilgenine – bir jyl. Qazaqstanda ǵana emes, Ortalyq Azııada alǵash ret engizilgen operasııa osy ýaqytta 14 balaǵa jasaldy.

«2016 jyldyń qarasha aıynda Pedıatrııa ortalyǵy men Qazaq kóz aýrýlary ǴZI retınoblastoma kezindegi SIAHT jańa tehnologııasyn qaraýǵa ótinim bergen bolatyn. Oryndaýshy retinde balalar onkologııalyq, rentgendik-qantamyrlyq, qýatty anestezıologııalyq qyzmetteri shoǵyrlanǵan Almatydaǵy Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵy usynyldy. Tehnologııany bekitý, klınıkalyq hattamany qaıta qaraý, medısınalyq-ekonomıkalyq tarıfti bekitý 5 jylǵa sozyldy. Osy ýaqyt aralyǵynda Máskeýdegi N.Blohın atyndaǵy onkologııa ǵylymı medısınalyq zertteý ortalyǵyndaǵy áriptesterimizdiń qatysýymen 2018 jáne 2021 jyldary eki sheberlik dárisi ótti. Qazaq kóz aýrýlary ǴZI men Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵynyń basshylyǵyna kómek kórsetip, qoldaý bildirgenderi úshin alǵysymyz sheksiz. Qazir pasıentterimizdiń memleket esebinen óz elinde tegin, zamanaýı, aǵza saqtaıtyn em alýǵa múmkindik alyp otyrǵandary úshin qýanamyz», deıdi oftalmolog dáriger Alýa Áýbákirova.

Kózdiń qaterli isigin qaıda emdeýge bolady?

Al retınoblastoma – 5 jasqa deıingi balalar kóziniń tor qabyǵyn zaqymdaıtyn qaterli isik. О́kinishke qaraı, bul kóbinese eki jaqty zaqymdaný kesirinen kózdi alyp tastaýmen aıaqtalýy da múmkin. Retınoblastoma balalardaǵy kózishilik isikterdiń 90%-yn quraıdy, búkil kóz almasyn isik tinimen toltyrýmen, kórý júıkesine, kóz uıasyna, mıǵa qaraı ósetin agressıvti aǵymmen sıpattalady. Isik soqyrlyq, zaǵıptyqpen ǵana emes, metastazdaný saldarynan basqa aǵzalarda órshıtin qaıtalama qaterli isikterdiń damýymen de qaýipti.

2015 jyldan beri retınoblastoma dertti bolǵan balalardyń barlyǵy Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵynda emdeledi. Degenmen dátke qýat beretini, sońǵy jyldary onkologııa salasyna emdeýdiń zamanaýı ádisteriniń engizilýi balalardyń da ómirin uzartyp otyr. Respýblıkada kóz ishi isikterin emdeýde jańa tehnologııalardy qoldaný pedıatrııada ǵana emes, qazaqstandyq medısına tarıhyndaǵy eń úlken jetistik.

Buryn retınoblastomaǵa shaldyqqan balalardyń ata-analary kózderin saqtap qalýǵa tyrysyp, kvota nemese óz qarajaty esebinen shetelge emdelýge shabylyp, shyǵyndanatyn edi. Endi naýqas jandar retınoblastomanyń organ saqtaıtyn eminiń barlyq túrin medısınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemi (TMKKK) esebinen tegin alady.

«Pedıatrııa ortalyǵynda operasııalar júrgizý úshin barlyq jaǵdaılar jasalǵan. Arnaıy medısınalyq jabdyqtar, apparatýra jáne oqytylǵan mamandary bar. Ortalyq bazasynda sheteldik mamandardyń qatysýymen túrli sheberlik saǵaty ótedi. 2017 jyldan bastap Qazaq kóz aýrýlary ǴZI-men birlesip transpýpıllıarlyq termoterapııa jáne ıntravıtrealdi hımıoterapııa sııaqty terapııanyń jergilikti ádisteri belsendi engizilip, qoldanylyp keledi. Sonymen qatar 2015 jyldan bastap IRSS (International Retinoblastoma Staging System) júıesi boıynsha halyqaralyq jikteýge sáıkes gıstologııalyq táýekel faktorlaryn baǵalaý júrgizilip jatyr. Bul qaıtalama isikter sııaqty kesh asqynýlardyń damýyn azaıtý úshin táýekelge beıimdelgen terapııany júrgizýge múmkindik berip otyr. Bizdiń aldymyzdaǵy aýqymdy maqsat – kózdi saqtaýǵa múmkindik beretin organsaqtaý terapııasynyń ozyq ádisin engizý edi. Tájirıbede AQSh pen Eýropada 15 jyl, Reseıde 10 jyldan beri qoldanylyp kele jatqan selektıvti ıntraarterıaldy hımıoterapııa emi joǵary tıimdilikti kórsetti. Osy ádis AQSh-ta kóz almasyn alyp tastaý operasııalarynyń sanyn 95%-dan 8%-ǵa deıin qysqartty.

Elimizde 2021 jyldyń 8 qyrkúıeginen beri Pedıatrııa ortalyǵynda SIAHT operasııasy 14 pasıentke jasaldy. Ár balaǵa birneshe kezeńmen jasalatyn ota bolǵandyqtan barlyǵy 46 operasııa jasaldy. Bul kózdi organ retinde ǵana emes, onyń qyzmetin de saqtaýǵa múmkindik berdi. Balanyń kórýi – bala úshin de, ata-anasy úshin de úlken baqyt», deıdi Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵynyń oftalmolog-dárigeri Elena Tıan.

Sábılerdiń oftalmologııalyq skrınıngi

Jyl saıyn álemde retınoblastomanyń 8 100-deı jańa jaǵdaıy tirkelse, onyń 570-810-y jańa týǵan nárestelerde anyqtalady. Qazaqstanda jylyna 15-20 bastapqyda anyqtalǵan pasıent tirkeledi, bular negizinen 3 jasqa deıingi balalar. Bul aýrýdyń paıda bolý jıiligi mynadaı, dúnıege shyr etip kelgen 21 myń náresteniń bireýinen tabylyp, balalardaǵy barlyq qaterli isiktiń 4%-yn quraıdy.

Oftalmologııalyq skrınıng jasaıtyn zamanaýı dıagnostıkalyq qural-jabdyqtarǵa qol jetkizgen elimizdegi 10 Perınataldyq ortalyq bıylǵy jarty jylda jańa týǵan 1 265 náresteniń kózin tekserip, 181 balada retınopatııa bar ekenin anyqtaǵan. Otandyq dárigerlerdiń málimetine súıensek, aıy-kúni jetpeı týǵan nárestelerdiń 40%-ǵa jýyǵy retınopatııamen – shala týǵan nárestelerdiń kórý qabileti qaıtyp qalpyna kelmeıtin keselge dýshar bolady.

Syrttaı qaraǵanda retınopatııanyń bar ekeni baıqala bermeıdi. Tek mamandandyrylǵan jáne arnaýly bilimi bar oftalmologter ǵana oftalmoskop kómegimen onyń belgilerin erte anyqtaı alady.

2022 jylǵa deıin Qazaqstannyń Perınataldyq ortalyqtaryn retınopatııanyń erte skrınıngine arnalǵan jabdyqtarmen jabdyqtaý ońaı bolǵan joq. Bul tek 4 ortalyqta ǵana bar edi. Oǵan qosa Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken retınopatııanyń kúrt damyǵan túrin ıneksııalyq emdeıtin klınıkalyq hattamanyń bolmaýy da jaǵdaıdy ýshyqtyryp, sonyń saldarynan soqyr bolyp qalatyn balalar sany jyl saıyn kóbeıe túskenin jasyrmaý kerek.

Qoly ashyqtyń – joly ashyq

Osyndaı kúrdeli máseleni sheshýge 2021 jyldyń qazan aıynda «ayala» qaıyrymdylyq qorynyń negizin qalaǵan ári prezıdenti Aıdan Súleımenova aralasyp, Densaýlyq saqtaý vıse-mınıstri Jandos Búrkitbaevpen birqatar kezdesý ótkizgen edi. Oǵan qosa Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Ana men bala densaýlyǵyn qorǵaý departamentiniń basshysy Maǵrıpa Embergenovamen birge qazaqstandyq Perınataldyq ortalyqtardyń jańa týǵan nárestelerdiń oftalmologııalyq skrınıngine arnalǵan jabdyqtarǵa, sondaı-aq kadrlarǵa degen qajettilikterine jan-jaqty taldaý júrgizildi.

Qysqasy, qazirdiń ózinde otandyq oftalmolog-dárigerler osy qor satyp ápergen jabdyqtardyń kómegimen kóz torynyń lazerkoagýlıasııasyn jasap, toǵyz balanyń kórý qabiletin saqtap qaldy.

«Qazaqstanda shala týǵan náresteler dúnıege keletin 42 Perınataldyq ortalyqta balalardyń retınopatııasyn anyqtaý úshin oftalmologııalyq skrınıng júrgize alatyn nebári 23 oftalmolog bar. Biz skrınıngtik jabdyqtarmen qosa, eń aldymen arnaýly mamandar jumys isteıtin ortalyqtardy qamtamasyz etý kerektigin túsindik. Sondyqtan eki demeýshimen birge 11 Perınataldyq ortalyqqa jáne Atyraý qalasyndaǵy Oblystyq oftalmologııalyq aýrýhanany nazarǵa aldyq. Nátıje bizdiń boljamdarymyzdan da asyp tústi. Alty aıda kózinde keseli bar sábıler sany 1 200-den asty. Sonymen qatar skrınıng retınopatııadan basqa da kóz kinárattaryn anyqtaýǵa septesti. Mysaly, Atyraýda 136 balanyń 74-inde retınopatııaǵa jatpaıtyn, biraq aıtarlyqtaı aýytqý anyqtaldy. Kóz patologııasyn erte anyqtaý dárigerlerge de emdi erte, asqyndyrmaı bastaýǵa jáne balalardyń jaqsy kórý qabiletterin saqtaýǵa kómektesti. Bul qaıyrymdylyq qory, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi men memlekettik medısınalyq ortalyqtardyń ózara jemisti áreketiniń nátıjesi», deıdi «ayala» qaıyrymdylyq qorynyń prezıdenti A.Súleımenova.

Joǵarydaǵy oftalmoskoptardan bólek, Aqtóbe, Semeı jáne Taraz qalalaryndaǵy oblystyq perınataldyq ortalyqtaryndaǵy «ayala» qorynyń bokstary arqyly jınalǵan qarajatqa retınopatııamen týǵan nárestelerdiń kóz toryn lazerkoagýlıasııalaý operasııasyn júrgizýge arnalǵan apparattar ornatylǵanyn aıta ketý kerek. 52 mln teńgeden astam somaǵa satyp alynǵan, tájirıbeli hırýrg-oftalmologterdiń qolyna túsken bul apparattar jańa týǵan 9 náresteniń kózin saqtap qalýǵa kómektesti.

Bıyl qyrkúıek aıynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi jańa týǵan nárestelerge «Lýsentıs» preparatyn ıntravıtrealdy engizý jónindegi klınıkalyq hattamany bekitti. Oftalmolog dárigerler bul sheshim Qazaqstanda shala týǵan nárestelerdiń retınopatııasyn nátıjeli emdeýge serpin bere alady dep otyr.

«Birneshe jyl buryn ǵana qazirgi qolymyzdaǵy jabdyqtardyń barlyǵy – ýltra zamanaýı bınokýlıarlyq oftalmoskoptar, sábılerdegi soqyrlyqty emdeýdiń jalǵyz ádisi – lazerlik qondyrǵylar, «Lýsentıs» ıneksııasy arqyly retınopatııany emdeýge arnalǵan klınıkalyq hattama biz úshin qol jetpes arman bolatyn. Endi elimizde shala týǵan balalarǵa álem sulýlyǵyn, al otbasylaryna qýanysh pen baqyt syılaıtyn múmkindik paıda boldy. Al biz mamandardyń talaıy senbegen múmkindikterge qol jetkizdik», deıdi Kóz aýrýlary ǴZI oftalmolog dárigeri Ásel Sháripova.

Osylaısha, ózi de burynǵy terapevt-dáriger Aıdan Súleımenova 2007 jyldan beri 1,5 mlrd teńgeni quraıtyn jeke qarajatyna elimizdegi kópbeıindi 30 balalar aýrýhanasy men perınataldyq ortalyqtarynyń jansaqtaý bólimshelerin ozyq medısınalyq tehnologııalarmen jabdyqtap kele jatyr. «Ayala» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti tek shala týǵan sábılerdiń retınopatııasynan týyndaıtyn balalar zaǵıptyǵyn tómendetý jobasyna 28 mln 950 myń teńge bólse, onyń 16 mln 810 myń teńgesi – 2022 jyly oftalmologııalyq skrınıngke arnalǵan jabdyqtar, al 12 mln 140 myń teńgesi – Almatydaǵy Qalalyq perınataldyq ortalyqqa retınaldyq kamera satyp alýǵa jumsalǵan.

Sóz sońynda aıtarymyz, medısınalyq tehnologııalar úzdiksiz jetildirilip jatqan zamanda keseldiń qandaı túri bolsa da asqyndyrmaı, durys aqparatqa kezigip, der kezinde emdetý – densaýlyq kepili.

ALMATY