«Baıǵustyń asyn baı qyzǵanadynyń» keri

Osy oraıda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 2020 jylǵy 1 qyrkúıekte jarııalaǵan «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi» Joldaýynda óz betinshe baspana máselesin sheshýge tabysy jetpeıtin azamattarǵa tıimdi áleýmettik kómek kórsetiletinin málimdeı kelip: «Kezekte turǵan adamdardyń baspana máselesin tezirek sheshý kerek... Qarajatty tek úı qurylysyna ǵana emes, jaldaý aqysyn sýbsıdııalaýǵa da bólgen jón. Onyń aýqymy osy sharanyń arqasynda alǵashqy jyldyń ózinde-aq 10 ese ósip, júz myńnan astam otbasyna naqty kómek kórsetiledi. Bul jumysty retteýdi Turǵyn úı qurylys jı­naq banki negizinde qurylyp jatqan «Otbasy bankke» tapsyrdym. Bank basshylyǵy tikeleı jaýapty bolady», degen edi.

Alaıda «Otbasy bank» aksıo­nerlik qoǵamy Memleket bas­shy­synyń tapsyrmasyn oryndaýdy uzaqqa sozyp jiberdi. Sol sebepti Úkimettiń bıylǵy 8 aqpanda bolǵan keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent: «Meniń jalǵa beriletin turǵynjaıdy sýbsıdııalaý jónindegi bastamam budan bir jyl buryn bas­ta­lýǵa tıis bolatyn. Biraq syl­byr qımyldaýdyń, bálkim, sabotaj jasaýdyń saldarynan júzdegen myń qazaqstandyq mundaı qoldaý túrin áli kúnge alǵan joq. Sheneýnikter uzaq ýaqyt boıy az qamtamasyz etilgen azamattardyń turǵynjaıǵa jum­saıtyn shyǵynyn azaıtý jó­nin­degi qarapaıym da túsinikti bas­tamadan iri qurylys kompanııalaryn qoldaýdyń kezekti quralyn jasaýǵa tyrysty. Sońǵy ret aıtamyn, bul – áleýmettik bastama», dep qatań talap qoıǵannan keıin ǵana seń qozǵaldy. Naqty aıtsaq, Úkimettiń sol keńeıtilgen otyrysy ótken kúni Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Qaıyrbek О́skenbaev «Jeke turǵyn úı qorynan jalǵa alynǵan turǵynjaı úshin aza­mat­tardyń jekelegen sanattaryna tó­lemder taǵaıyndaý jáne júzege asyrý qaǵıdalaryn bekitý týraly» №60 buıryqqa qol qoıdy.

Atalǵan qaǵıdalarǵa sáıkes jeke turǵyn úı qorynan jalǵa alynǵan turǵynjaı úshin tólem­der memlekettik bıýdjettiń qara­ja­ty esebinen 50 paıyz jáne tur­ǵynjaı jaldaýshylardyń esebinen 50 pa­ıyz tepe-teńdikte júzege asyrylady. Osy maqsatta «Otbasy bankke» respýblıkalyq bıýd­jetten bıylǵy jylǵa 40 mlrd teńge qarjy bó­lin­gen. Buǵan qosa, jergilikti bıýdjet­ter­den 10 mlrd teńge bólý kóz­­delgen. Alaıda qyrkúıek aıy­nyń sońynda Májilis depýtaty Ekaterına Smyshlıaeva jalǵa beriletin turǵynjaı aqysyn sýb­sı­dııalaýǵa el qazynasynan bólingen qarajattyń nebári 10 paıyzdaıy ǵana ıgerilgenin aıtyp dabyl qaqty. Bul qalaı? Álde, elimizde páter jaldap tu­ryp jatqan azamattar men otba­sylar az ba? Biraq olaı emestigi barshaǵa málim. Bizdińshe, gáp mynada – «Otbasy bank» atalǵan memlekettik qoldaýdy turǵynjaı kezeginde turǵan azamattardyń tórt sanatyna ǵana kórsetip otyr. Olar – kópbalaly otbasylar, I jáne II toptaǵy múgedektigi bar adamdar, múmkindigi shekteýli bala tárbıelep otyrǵan otbasylar jáne jetim balalar. Al Prezıdenttiń Joldaýynda óz betinshe baspana máselesin sheshýge tabysy jetpeıtin, turǵynjaı kezeginde turǵan azamattarǵa tıim­di áleýmettik kómek kórsetý týraly aıtylǵan jáne olardyń sanaty bulaısha shektelmegen. Osy oraıda «Turǵyn úı qatynastary týraly» zańnyń 68-babyna sáıkes halyqtyń áleýmettik ja­ǵy­nan osal toptaryna Uly Otan soǵysynyń ardagerleri, je­ńildikter bo­ıynsha Uly Otan soǵysynyń ardagerlerine teńestirilgen ardagerler, basqa memleketterdiń aýmaǵyndaǵy urys qımyldarynyń ardagerleri; I jáne II toptardaǵy múge­dektigi bar adamdar; múge­dektigi bar balalardy tárbıelep otyrǵan otbasylar; keıbir sozylmaly aýrýlardyń aýyr túrlerimen aýyratyn adamdar; jasyna qaraı zeınet demalysyna shyqqan zeınetkerler; jıyrma toǵyz jasqa tolmaǵan jetim balalar men ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar; qandastar; tabıǵı jáne tehnogendi sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar sal­darynan turǵyn úıinen aıy­rylǵan adamdar; kópbalaly analar, kópbalaly otba­sylar; memlekettik nemese qoǵamdyq mindetterin, áskerı qyzmetin oryndaý, ǵarysh ke­ńis­ti­gine ushýdy daıyndaý nemese júzege asyrý, adam ómirin qutqarý jáne quqyq tártibin qorǵaý kezinde qaza tapqan adamdardyń otbasylary; tolyq emes otbasylar jatatynyn aıtqan jón. Eń bolmasa osy 11 sanattaǵy azamattar tıisti memlekettik qoldaýmen nege túgel qamtylmaǵany túsi­nik­siz. Munyń ózi Prezıdent tap­syrmasyn Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mı­nıs­trliginiń osy máselege jetek­shi­lik etetin sheneýnikteri men tikeleı jaýapkershilik júk­tel­gen «Otbasy bank» aksıo­nerlik qoǵamynyń basshylyǵy jete túsinbeı, «búı­rek­ten sıraq shyǵarǵandaı» bur­malaýǵa jol bergeniniń aıǵaǵy emes pe?

Turǵynjaı jaldaǵany úshin sýbsıdııa alýshylar sany azdy­ǵynyń taǵy bir sebebi mynadaı qosymsha shekteýge baılanysty: atalǵan memlekettik qoldaýǵa ıe bolý úshin sońǵy 6 aıdaǵy ortasha aılyq jıyntyq tabystyń mólsheri otbasynyń árbir múshe­sine shaqqanda eń tómen kúnkóris deńgeıinen kóp bolmaýǵa tıis. Máselen, bıylǵy jyly eń tómen kúnkóris deńgeıi – 36 018 teńge ekenin eskersek, 5 adamy bar otbasynyń ortasha aılyq tabysy 180 090 teńgeden aspaýy talap etiledi. Odan sál asyp ketse, sýbsıdııa berilmeıdi. Qazirgi baǵa ataýly aspanǵa sharyqtap, qymbatshylyq jaılap turǵan ýaqytta mundaı shekteýdi oryndy hám ádil dep aıtý qıyn.

Buǵan qosa, Jeke turǵyn úı qorynan jalǵa alynǵan tur­ǵynjaı úshin azamattardyń jekelegen sanattaryna tólemder taǵaıyndaý jáne júzege asyrý qaǵıdalarynda jalǵa alýshy ózi turyp jatqan turǵynjaıdan eki aptadan artyq merzimge ketken jaǵdaıda bul týraly jergilikti ákimdiktiń ýákiletti organyna jalǵa berilgen turǵynjaıda qandaı jaǵdaıǵa baılanysty uzaq ýaqyt bolmaý sebebin kórsetetin qujattardy qosa bere otyryp, habarlaýǵa mindettelgeni atalǵan normatıvtik-quqyqtyq aktini ázirleýshilerdiń bıýrokratızm dertinen ada emestigin ańǵartqandaı.

Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetiniń pikirine qaraǵanda, jalǵa alynatyn turǵynjaı ba­ǵa­synyń tómendigi men jalǵa beriletin turǵynjaı naryǵyndaǵy usynystyń jetkiliksizdigi de osy ıgi bastamanyń oıdaǵydaı iske asyrylýyna teris áserin tıgizip tur. Máselen, Astana men Almaty qalalarynda 3 múshesi bar otbasynyń turýy úshin ruqsat etilgen turǵyn alańy 40 sharshy metr páterdi jaldaý aqysy 110360 teńgeden aspaýǵa tıis. Qazir mundaı baǵaǵa turǵynjaı tabý neǵaıbil.

Al jalǵa beriletin baspana qaı qalada bolsyn az emestigine qaramastan, olardyń ıeleriniń kóbi turǵynjaıdy jaldaý aqysyna sýbsıdııa alǵysy keletin jalǵa alýshylarmen shart jasasqylary kelmeıdi. О́ıtkeni baspanasyz azamattardyń deni ózderi jalǵa alǵan turǵynjaılarda jalǵa berýshilermen aýyzsha kelisim boıynsha ǵana turatyny, ıaǵnı bul elimizde keńinen taralǵan «kóleńkedegi» bıznes ekeni málim. Onyń ústine, Jeke turǵyn úı qorynan jalǵa alynǵan turǵynjaı úshin azamattardyń jekelegen sanattaryna tólemder taǵaıyndaý jáne júzege asyrý qaǵıdalaryna sáıkes jergilikti atqarýshy organnyń ókilderi toqsanyna keminde bir ret jalǵa alýshylardyń jalǵa beriletin turǵynjaıdy maqsatty paı­dalanýy­na monıtorıng júr­gi­ze­tini de jalǵa alýshylarǵa ǵana emes, jalǵa berýshilerge de unaı qoımaıtyny anyq.

Túıindeı aıtqanda, Mem­leket basshysynyń tabysy az azamat­tarǵa olardyń tur­ǵynjaıdy jaldaý aqysyn sýbsı­dııalaý arqy­ly járdem kór­setý jónindegi áleýmettik bas­tamasyn Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıs­trligi men «Otbasy bank» aksıonerlik qoǵamynyń iske asyrý barysy syn kótermeıdi. Shyntýaıtynda, bul rette qazir «Baıdyń asyn baıǵus qyzǵanady» degen maqaldaǵydaı emes, «Baı­ǵus­tyń asyn baı qyzǵanady» degendeı kereǵar jaǵdaı týyndap, memlekettiń arnaıy bólgen qyrýar kómekqarjysy baspana jaldap júrgen kedeı adamdardyń kópshiligine buıyrmaı otyr. Sondyqtan da Jeke turǵyn úı qorynan jalǵa alynǵan tur­ǵyn­jaı úshin azamattardyń jekelegen sanattaryna tólemder taǵaıyndaý jáne júzege asyrý qaǵıdalaryndaǵy bıýrokratııalyq bógesinderdi alyp tastaý jáne turǵynjaıdy jalǵa berýshilerdi «kóleńkeden» shyǵaryp, zańdy jumys isteýge yntalandyratyn utymdy sharalardy qabyldaý qajet.