Áskerı kafedra áskerge barǵysy kelmeıtinderge arnalǵan ba?

Kollajdy jasaǵan Qonysbaı ShEJIMBAI, «EQ»

«Keńes zamanynda orta mektepti bitirgen soń aýyldan ketkim kelmeı, keńsharda malshy bolyp júrgenimde kóktemgi áskerge shaqyrýǵa iliktim. Sol kezdegi búkilodaqtyq qurylys – Baıkal-Amýr magıstralin (BAM) salysatyn qurylys batalonyna barasyń dedi aýdandyq áskerı komıssarıattaǵylar. Bir aýyldasymyzdan qurylys batalondarynda álimjettik ústemdik quryp turǵanyn estigen edim. Zárem ushyp ketti. Sondyqtan bir sebep aıtyp, kúzgi shaqyrýǵa qaldyrýdy suradym. Qudaı ońdaǵanda ótinishim qabyl alyndy. Sodan soń BAM-daǵy qurylys batalonyna baryp, «shaldardan» taıaq jemeý úshin Almatyǵa attanyp, áskerı kafedrasy bar joǵary oqý ornyna oqýǵa tústim...», degen edi bir joldasym. Keńes zamanynan «mura» bolyp qalǵan áskerdegi álimjettik máselesi qazir de kóptegen jas jigitti úreılendirip, olar áskerge barmaýdyń bir amaly retinde áskerı kafedrasy bar ýnıversıtetterge oqýǵa túsip jatqany jasyryn emes. Muny jaqsy biletin joǵary oqý oryndarynyń basshylary áskerı kafedra ashýdy qosymsha tabys kózi sanaıdy. Keıingi alty jyl ishinde 11 JOO-da áskerı kafedra ashylǵany – sonyń aıǵaǵy. Sóıtip, búginde elimizdegi 120 JOO-nyń 36-sy nemese 30 paıyzy zapastaǵy ofıserler daıarlaýmen aınalysyp jatyr. Al keńes odaǵy kezinde Qazaqstandaǵy JOO-lardyń nebári 12-nde ǵana áskerı kafedra bar edi. Onyń ústine, áskerı kafedrasy joq JOO-larǵa túsken jas jigitter de basqa ýnıversıtetterdiń áskerı kafedrasynda aqyly negizde oqyp, áskerge barmaýdyń amalyn jasap júr.

Shyntýaıtynda, áskerı kafedra­sy bar JOO stýdentteri aptasyna bir kún­di «Áskerı daıyndyq» pánine arnaı­­tyn­dyqtan, bul olardyń negizgi maman­dyqtarynyń oqý baǵdarlamasyn ıgerýine teris áserin tıgizetini sózsiz.

Osy rette aldyńǵy qatarly Qarýly Kúshterge ıe basqa memleketterdiń keı­bi­rin­degi JOO-larda áskerı kafedra joq­tyǵyn aıtqan jón. Máselen, Reseı Federasııasynda 2019 jyldan bastap ýnıversıtetterdiń áskerı kafedralary taratylyp, olardyń bazasynda Qorǵa­nys mınıstrliginiń basshylyǵymen 33 Áskerı oqý ortalyǵy (ÁOO) qurylǵan. Qazir olardyń jalpy sany 93-ke jetken. Olarda jylyna 10 500 kadrlyq ofıser, 34 200 zapastaǵy ofıser, 16 500 zapastaǵy serjant pen sarbaz daıarlanady eken. RF ÁOO-larynyń ereksheligi – olardy bitirgen túlekterge kelesi úsh jyl ishinde kelisimshart boıynsha áskerı qyzmet atqarý mindeti júkteledi. Oǵan kelispegen jaǵdaıda túlektiń ÁOO-da oqýyna jumsalǵan qarajatty óteýine týra keledi. Sebebi ÁOO-da oqý RF memlekettik bıýdjetiniń esebinen tegin júrgiziledi.

Qazirgi kezde RF Qarýly Kúshteriniń keıbir áskerı okrýginde zapastan áskerı qyzmetke shaqyrylǵan ofıserler sany okrýgtiń barlyq ofıseriniń 20 paıyzyn quraıdy, al bastapqy áskerı laýazymdarda olardyń úlesi 50 paıyzǵa jetken kórinedi.

Al Amerıka Qurama Shtattarynda 600-den astam azamattyq JOO-da  nemese barlyq JOO-nyń shamamen 20 paıyzynda áskerı daıarlyq páni oqytylady. AQSh Qarýly Kúshteri ofıserler korpýsynyń shamamen 70 paıyzyn JOO-lardyń áskerı daıarlyq kýrstaryn aıaqtaǵan túlekter quraıdy. Jyl saıyn áskerı daıarlyq kýrstaryn bitirgen jastardyń 50 paıyzdaıy turaqty áskerı bólimshelerge áskerı qyzmetke alynady. Mysaly, AQSh-tyń tek Qurlyq áskerine ǵana jyl saıyn áskerı daıarlyq kýrstaryn támamdaǵan 4 myńdaı túlek ofıserlik qyzmetke baratyn kórinedi. AQSh Qorǵanys mınıstrligi, ásirese azamattyq JOO-larda daıarlanatyn aıasy tar mamandardy – dárigerlerdi, fızıkterdi, hımıkterdi, ınjenerlerdi, sondaı-aq áskerı barlaý mamandaryn Qarýly Kúshter qataryna jıi alady eken.

AQSh-tyń azamattyq bilim berý uıym­daryndaǵy ofıserler daıarlaý júıesi bo­ıynsha kolledjderde – eki jyldyq, al ýnıversıtetterde tórt jyldyq oqý merzimi qarastyrylǵan. Eki jyldyq oqytý boıynsha rezerv ofıserlerin daıarlaǵanda memleket olarǵa aqy tólemeıdi. Tórt jyldyq baǵdarlama boıynsha bilim alýshylar stıpendııamen, kitaptar men oqý quraldaryn satyp alýǵa, kólik shyǵynyn jabýǵa arnalǵan tólemdermen, tamaqpen qamtamasyz etiledi. Buǵan aıtarlyqtaı qarjy bólinedi. Alaıda kýrsant kelisimshart talaptaryn oryndamaǵan jaǵdaıda oǵan ofıserlerdi daıarlaý júıesi boıynsha jumsalǵan barlyq qarjy somasy memleketke qaıtaryp alynady. Osyǵan uqsas tólemder men kelisimshart boıynsha áskerı qyzmet atqarýdyń mindettiligi Ulybrıtanııa men Fransııada da engizilgen.

Osy mysaldar kórsetkendeı, álemniń jetekshi elderinde áskerdi nyǵaıtýda azamattyq JOO-lardaǵy áskerı daıarlyq júıesi erekshe ról atqarady. Áskerı oqytylǵan rezervti, onyń ishinde zapastaǵy ofıserler men serjanttardy aldyn ala daıarlaýdyń mańyzdy ekenin qazirgi zamanǵy soǵystar men jergilikti áskerı janjaldar tájirıbesi rastap otyr.

Onyń ústine, Qorǵanys mınıstrliginiń málimetine qaraǵanda, elimizdegi áskerge shaqyrý jasyndaǵy azamattar jastardyń jalpy sanynyń shamamen 19 paıyzyn ǵana quraıtynyn, ıaǵnı azdyq etip otyrǵanyn eskersek, áskerı oqytylǵan rezervti jınaq­taýǵa qajettilik bar. Al onyń negizgi tásili JOO-lardyń áskerı kafedralary bazasynda el azamattaryn zapastaǵy ofıserler jáne zapastaǵy serjanttar baǵdarlamalary boıynsha daıarlaý bolyp sanalady.

Áskerı kafedraǵa oqýǵa qabyldanǵan stýdentter «Áskerı qyzmet jáne áskerı qyzmetshilerdiń mártebesi týraly» Zańǵa sáıkes áskerge shaqyrý arqyly ofıserlik laýazymdarda áskerı qyzmet ótkerý týraly mindetteme qabyldaıdy. Alaıda áskerge shaqyrylyp jatqan zapastaǵy ofıserler sany kóp emes. Mysaly, Úkimettiń bıylǵy «Zapastaǵy ofıserlerdi áskerı qyzmetke shaqyrý týraly» qaýlysyna sáıkes nebári 190 zapastaǵy jas ofıser, sonyń ishinde Qarýly Kúshterge – 150, al Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Shekara qyzme­tine 40 maman áskerı qyzmetke shaqy­ryl­ǵan. Árıne, bul áskerimizdiń qajetti­ligin óteýge jetkilikti bolǵanymen, JOO-lar memlekettik bıýdjetten bólingen qarjyǵa daıarlaıtyn zapastaǵy ofıserler sany azdaı, olardy ata-analardyń esebinen daıarlap jatqany qanshalyqty negizdi degen saýal tóńireginde oılaný qajet sııaqty. О́ıtkeni áskerı kafedralarda oqý tepse temir úzetin jas jigitterdiń bir bóligi úshin áskerge barmaýdyń amaly ekenin eskergenimiz jón.