«Erkekterdi aıalańdar!»

Al TMD-ǵa múshe-memleketterdiń ishinde Reseıdegi ahýal ǵana bizdiń elmen salys­tyr­ǵan­da nashar bolyp, ol 12-oryndy (100 myń adamǵa shaqqanda 21,6 jaǵdaı) mise tutypty. Ýkraına – 20-shy (17.73), Belarýs – 23-shi (16,49), Moldova – 51-shi (12,17), О́zbekstan – 92-shi (8,28), Qyrǵyzstan – 93-shi (8,28), Tájikstan – 135-shi (5,32), Ázerbaıjan – 153-shi (3,97), Armenııa 169-shy (2,66) oryndardy enshilepti.

О́kinishke qaraı, elimizde ózine qol jum­saǵandar sany áli de kóp. Bas prokýra­tý­ranyń Quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıtetiniń má­li­me­tine súıensek, byltyr ómirmen óz er­kimen qoshtasqan qazaqstandyqtardyń sany 3951-ge jetken. Keıingi úsh jylda, ásirese er adamdardyń ózin-ózi óltirýi kóbeıgen. Mysaly, ótken jyly 3045 er adam óz qo­lynan mert bolǵan. Bul – sýısıd jasaǵan bar­lyq adamnyń 77 paıyzy. Taǵy bir nazar aýdararlyǵy – ózin ólimge qıǵandardyń eń kóbi (24 paıyzy) – 45-54 jas aralyǵyndaǵy, ómirdiń ashy-tushysyn tatqan azamattar. Deni – er adamdar.

Bir qynjylarlyǵy – otandastarymyzdyń sýısıdke barý sebepteri osy ýaqytqa deıin jete zerttelmepti. О́tken jyly ózine-ózi qol jumsaý sebepteri anyqtalǵan aza­mat­tar­dyń 10 paıyzy – jalǵyzdyqtan, 5,4 paıyzy – ábden kedeılenip, qaryzǵa bat­qan­dyqtan, 3,6 paıyzy aýyr naýqasqa shy­da­ma­ǵandyqtan jan qıǵan kórinedi. Alaıda byltyr sýısıd jasaý sebebi belgisiz adam­dardyń úlesi 29 paıyzǵa jetipti. Bul jal­ǵan­nan ne úshin túńilgeni jaıly eshkimge tis jarmaı aqtyq saparǵa attanǵan 1,1 myńnan astam adamnyń ishinde qandaı qupııa syr ketkeni bir Allaǵa aıan.

Paıymdap qarasaq, osy qasiretti quby­lys­tyń tamyry tereńde jatyr. Keńes zama­nynda halqymyz, negizinen, keńsharlar men ujymsharlarda «Jumys isteseń de – 100 som, jumys istep jarytpasań da 100 som» de­gen­deı teńgermeshilik jaǵdaıynda eńbek etip, boıyna jalqaýlyq dertin juqtyryp aldy. Mandytyp jumys istemese de otba­­­syn ash-jalańash qaldyrmaýǵa jetetin turaqty jalaqy alyp úırengen jurttyń kóbi qorasynda mal ustap ta jarytqan joq. Onyń ústine, el ishin maskúnemdik jaı­lap, araq ishpeıtin kisi kózge túrtki bolyp, «aq qarǵanyń» kúıin keshti. Osylaısha jalqaýlyq pen maskúnemdikke boı aldyrǵan kópshilik, ásirese er azamattar keńes odaǵy ydy­raǵannan keıin táýelsizdik alǵan Qazaq­standa ekonomıkalyq daǵdarys bastalyp, keńsharlar men ujymsharlar jappaı jabylǵan kezde eki qoldaryna bir kúrek tappaı qınaldy. Az da bolsa mal ustaǵandary qorasyndaǵy túliginiń basyn kóbeıtý qa­myna kirisse, maly joqtary ózderi se­kil­di jumyssyzdarmen birge qart oınap, Qytaıdan ákelingen arzan tehnıkalyq spırtti iship, densaýlyqtaryn qurtyp jatty. Sol kezde Muqaǵalı Maqataevtyń «Qaıran bizdiń shesheler ardy oılaǵan» dep jyrlaǵanyndaı, áıelder otbasylarynyń taǵdyry úshin zil-batpan jaýapkershilikti óz moıyndaryna aldy. Qaladaǵy názik jandar belderi maıysa ala qap arqalap, shet memleketterden arzan taýar tasyp, saý­da-sattyqpen aınalyssa, aýyldaǵy analar otbasylarynan artylǵan qaımaǵy men maıyn aýdan men oblys ortalyqtaryndaǵy bazarlarǵa, tipti kórshiles Reseıdiń iri ónerkásipti qalalaryna aparyp satyp, tıyn-teben taýyp, bala-shaǵalaryn asyrady. Al óz dármensizdigine kúıingen talaı er azamat ózine qol jumsap jazym boldy. Sol keleńsiz jaǵdaı keıingi jyldary qaıta týyndaǵany anyq. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev aıtqandaı, Qazaqstannyń baılyǵynyń jartysy 162 adamnyń ǵana qolynda bolǵan, halyqtyń jartysynyń aılyq tabysy 50 myń teńgeden aspaıtyn jáne mundaı aqshamen ómir súrý múmkin emes elde basqasha bolýy múmkin de emes edi. Endigi úmit – Memleket basshysy usynǵan ádiletti Qazaqstandy ornatýda. Sýısıd belgili kınofılmdegishe «Erkekterdi aıalańdar!» dep turǵandaı bolǵanymen, er azamattarǵa, eń aldymen, jumys taýyp berý kerek.