Qos azamattyqtyń qıturqysy

Kollajdy jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»

Shyntýaıtynda, qos azamat­tyq­qa jal­ǵyz bizdiń elde ǵana emes, dúnıe júzi­niń kóptegen mem­leketinde tyıym salyn­ǵan. Olardyń arasynda kórshiles Qytaı jáne Japonııa, Ońtústik Koreıa, Sınga­pýr syndy «Azııa jol­barystary», Eýropanyń Germanııa, Aýstrııa, Ispanııa, Nı­derland, Norvegııa syndy da­myǵan elderi, sondaı-aq Islam áleminiń Birikken Arab Ámir­likteri, Saýd Arabııasy, Qatar, Kýveıt syndy baı mem­lek­etteri bar. Al Izraılde tek ulty evreı azamattar ǵana qos eldiń azamaty bola alady. Qos azamattyq ruqsat etilgen bir­qatar elde qos pasport­pen júrgen azamattardyń quqyq­ta­ry birshama shektelgen. Má­se­len, Reseı Federa­sııa­syn­da qos azamat­ty­ǵy bar adamdar memlekettik jáne áske­rı qyzmetterge alynbaıdy, son­daı-aq depýtattyqqa da saılanbaıdy.

Prezıdentimizdiń ulttyq qaýip­siz­dikke qater tóndiretin qos aza­mattyqqa baılanysty alań­daýshylyǵy beker emes eke­nin quqyq buzýshylyq statıs­tık­a­sy aıǵaqtap otyr. Memleket basshysy­nyń tapsyrmasyna sáıkes, ishki ister organdary 2020 jyly qyrkúıek aıyn­­da júr­gizgen shuǵyl tekseris barysyn­da 15 451 otandasymyzdyń qos azamattyqqa ıe ekeni áshke­re­­lendi. Onyń ishinde 6 mem­le­kettik qyzmetshi, 1 kvazı­mem­leket­tik kásiporyn basshysy jáne bıýdjet­tik uıymdardyń 4 qyzmetkeri bar.

Olardyń bári «Memlekettik qyzmet týraly» Zańǵa jáne Eńbek kodeksine sáıkes qyz­metterinen bosatyldy. Tekseris ju­mystary kelesi 2021 jyly odan ári jal­ǵas­tyrylyp, nátı­je­sinde eki eldiń pasporttaryn ıemdenip júr­gen taǵy 17 255 adam, onyń ishinde 7 memlekettik qyz­met­shi, 2 kvazımemlekettik kásiporynnyń basshysy, bıýd­jet­tik uıymdardyń 4 qyzmetkeri qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes jaýapqa tartyldy.

Adamdardy qos azamattyq nesimen qyzyqtyrady? Kóshi-qon zańnamasyn buzýshylyq de­rekterin tergep-tekserip júr­­­gen mamandardyń aıtýyna qa­raǵanda, adamdardyń bir toby qos pasportty eki el­diń mem­lekettik shekarasynan ke­dergisiz ótip, eki elde de emin-erkin júrip-turý úshin paı­da­lansa, endi bir toby eki eldegi áleýmettik jeńildikterdi birdeı paıdalaný, eki memleketten de zeınetaqy alý sııaqty alaıaqtyq pıǵylyn iske asyrý úshin alady eken. Budan bólek, alda-jal­da jasap júrgen qylmysy ashylyp, basyna is túse qalsa, zań aldynda jaýap berýden qa­shyp, ushaqqa minip tabanyn jaltyratýǵa yń­ǵaı­ly «zapas aerodromy» bolýy úshin qos azamattyq alýǵa umty­la­tyn aramza oıly adamdar da barshylyq eken.

Máselen, 2020 jyly Qazaq­stan men Reseıde turatyn 1,5 myńǵa jýyq zeınetker qos azamattyq arqyly bizdiń eldiń res­pýblıkalyq bıýdjetinen jalpy somasy 6,3 mlrd teńge zeınetaqyny zańsyz alǵany ásh­kere­lendi. Bul elimizdiń «Aza­mat­tarǵa arnalǵan úkimet» mem­lekettik korporasııasy» KeAQ-y men Reseı Federasııa­sy­nyń Zeınetaqy qorynyń arasynda 2019 jylǵy 15 naý­ryzda jasalǵan elektrondyq aqparat almasý týraly kelisim bo­ıynsha salystyryp tekserý júrgizý arqyly múmkin boldy. Qazirgi Abaı oblysynyń Kókpekti aýdanynda turatyn Reseı azamaty tipti 8 jyl boıy bizdiń elden zeınetaqy alyp kelgen. Osy alaıaqtyq áreketi anyqtalǵan soń ol Qazaqstan azamattyǵynan shyǵarylyp, 100 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salyndy. Mundaı qos azamattyǵy bar zeınetkerlerdiń qazynadan artyq alǵan qarjysynyń somasy 8 mln teńgege deıin jetken. Olardyń memleketke keltirgen zııany sot arqyly óndirilip aly­nady.

Aıta keteıik, Qazaqstan azamaty shet memlekettiń azamat­tyǵyn alǵandyǵyn kóshi-qon qyzmetine 30 kún ishinde habar­lamaǵan jaǵdaıda ol «Qazaq­stan Respýblıkasynyń azamattyǵy týraly» Zańnyń 21-babyna sáıkes Qazaqstan azamat­tyǵyn birden joǵaltady. Mundaı buzýshylyq úshin «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» Kodekstiń 496-babyna sáıkes 100-den 300 aılyq eseptik kór­set­kishke deıin (bıylǵy jyly 345 myń teńgeden 1 mln 35 myń teńgege deıin) aıyppul salynady nemese ákimshilik jolmen elden shyǵarylady. Ondaı adamdar Qazaqstan azamattyǵyn 5 jyl boıy qaıtaryp ala almaıdy.

Al azamattyq týraly zań­na­­many buzýshylardyń basym kópshiligi – Reseı Federa­sııa­­synyń azamattyǵyn alǵan bu­ryn­ǵy otandastarymyz bolyp otyr. Degenmen, alys shet­el­der­diń pasportyn qosa ustap júrgen otandastarymyz da ushy­­rasady. Mysaly, kóshi-qon qyz­meti byltyr kúzde Qazaqstan aza­mattyǵymen qatar, Italııa Respýblıkasynyń azamattyǵyn alǵan áıel Qostanaı qalasynda 2017 jyldan beri turyp jatqan­dy­ǵyn áshkereledi. Ol Qostanaı qalasynyń ákimshilik quqyq buzý­shylyqtar jónindegi maman­dandyrylǵan sotynyń sheshimi­men el aýmaǵynan shyǵaryldy.

О́tken jyldan bastap elimiz­diń quzyretti organdary úshin Táýelsiz Memleketter Dos­tas­­tyǵy elderindegi qos aza­mattyq derekterin anyqtaý ju­mysy jeńildeı tústi. Sebebi 2022 jylǵy 1 sáýirde Prezı­dent Q.Toqaev Parlament maqul­da­ǵan «Derbes derekter almasý sa­la­syndaǵy ákimshilik máse­le­ler boıynsha ózara quqyq­tyq kómek týraly kelisimdi ratıfıkasııalaý týraly» zańǵa qol qoıdy. Atalǵan kelisim ýá­ki­let­ti organdardyń suraý salýy boıynsha TMD-ǵa múshe elder aza­mattarynyń azamattyǵy, jeke basyn kýálandyratyn qu­ja­ty, vızasy, jyljymaıtyn múl­ki bar-joǵyn, qylmystyq jáne ákimshilik jaýaptylyqqa tartylǵan-tartylmaǵandyǵyn jáne turyp jatqan jerin bilýge múmkindik beredi.

Árıne, osyndaı memleket­ara­lyq kelisim aldaǵy ýaqytta ózge eldermen de jasalsa, quba-qup. Aıtalyq, túbimiz bir Túr­kııa­da qos azamattyqqa ruq­­sat berilgen. Baýyrlas elden pá­ter nemese úı satyp alyp, turýǵa yqtııarhat beril­gen­nen keıin bes jyl ótken soń Túrkııa azamattyǵyn alýǵa bolady. Al eger satyp alǵan turǵynjaıdyń baǵasy 400 myń dollardan kem bolmasa, onda Túrkııa pasporty jarty jyl ishinde beriledi. Osyndaı múmkin­dik­ti paı­da­lan­ǵan otandas­tary­myz­dyń naqty sany qansha ekeni ázirge belgisiz.

Tipti qos azamattyqqa ty­ıym­ salǵan Birikken Arab Ámir­­­­lik­teri de 2021 jyldan bas­­tap qaltasy qalyń adamdardy keýdelerinen ıtermeı, osy elge mol ınvestısııa salyp, erekshe eńbek sińirgen adamdarǵa óz azamattyǵyn bere bastapty. BAÁ pasportyna ıe bolǵan alǵashqy sheteldikterdiń ishinde jetekshi ınjener-hımık, Ábý-Dabı qalasyndaǵy Halıfa ýnıversıtetiniń professory Hasan Arafat pen Telegram-nyń negizin qalaýshy Pavel Dýrov bar. Beıresmı derekterge qaraǵanda, Qazaqstan táýelsizdigi jyldarynda, ásirese byltyrǵy qańtar oqıǵasynan keıin Ámirlikterden turǵynjaı satyp alǵan qazaqstandyq baılar az emes kórinedi. Alaı­da olardyń qanshasy BAE azamat­ty­ǵyn alyp, qos azamattyqpen júrgenin ázirge bir Alla biledi...