Eskertkish qoımasaq, este qalmaı ma? Nemese múıis saıyn bir músin...

Kollajdy jasaǵan Záýresh SMAǴUL «EQ»

Osyndaıda belgili jazýshy Dýlat Isabekovtiń «Bonaparttyń úılenýi» atty áńgimesindegi Syrdyń adam aıaǵy jete bermes bir ıininde jatqan aýylǵa Dzerjınskııdiń músinin soqqandarǵa keıip: «Atam zamanǵy mılısııanyń bastyǵyna eskertkish qoıyp» dep burqyldaıtyn Marken keıipkerdiń eske túse ketetini bar. «Bul bizdiń aýylǵa kelgen joq, bizdiń aýyl ony tanymaıdy da, sóıtip, oǵan eskertkish qoıady. Qoısa qoısyn-aý, jýýyn aıtsaıshy. О́zin shınelimen qoıypty, qatpar-qatparyna turǵan shańdy ketirý qudaıdyń bir azaby» degen onyń renishi kúlki týdyratyn.

Bizdiń qoǵamda da ábden qozdap, tipti jaǵymsyz úrdiske aınala bastaǵan osy máseleniń aldyn kesetin kesimdi sózdi jaqynda ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Mem­­­leket basshysy Qasym-Jomart Toqaev aıtty.

«Keıingi kezde bir aımaqqa ǵana belgili adamdarǵa es­kertkish ornatý sánge aınaldy. Jergilikti onomastıka komıssııalary buǵan jol bermeýge tıis. Orynsyz sheshimderge respýblıkalyq komıssııa tosqaýyl qoıýy kerek. Árkim óz babasyna eskertkish qoıa berse, elde rýshyldyq, jer­shildik beleń alady. Osyǵan nazar aýdaryńyzdar», dep eskertti Qasym-Jomart Toqaev. 

Túr­li áleýmettik jáne saıası máse­leler qozǵalǵan keńestegi Mem­leket bas­shysynyń keı adamdardyń ómirinde múlde bolmaǵan erlik isterge toly ómir­baıandary oıdan quras­tyrylyp jatqany jaıly sózi de kóptiń kókeıinde kilkildep turǵan máseleni dóp basty.

Qujattarda qattalǵan de­rekti, ar­hıvtegi anyq máli­metti jyly jaýyp qoıyp, tarıhty ózimiz jazyp ketkenimiz ótirik emes qoı. Es­­kertkish tur­ǵyzý, músin so­ǵý degenińiz ke­shegi toq­sa­nynshy jyldary keń etek alǵan qu­bylys boldy. Bul sol kezeńdegi aldyn boljaı almaı qınalǵan jurtty jubatýdyń, erteńge sendirýdiń bir ama­ly sııaqty kóringeni de ras. Biraq keıin­nen úlgisi teris úrdiske aınalyp shyǵa keldi. «Aý, babamyzǵa eskertkish qoı­masaq, el esinde qalmaı ma?» degen eshkim joq. Qaıta «atamnyń aty – aýylǵa, kó­kem­niń aty – kóshege» degen ustanymmen be­rekesiz báı­gege qoıdy da ketti.

Jalpy, qaı nárseniń de shekarasyn bilgen abzal. Kóp rette osy aralyqtan attap ketip, belgili bir tulǵaǵa degen qur­metimiz kóp kózine mazaq bolyp kórinip júr­geni de jasyryn emes. Jıyrma jyl­­daı buryn Jalaǵash kentinde dańq­ty Buqarbaı batyrdyń eskertkishi tu­ratyn. Tizeden shabylǵandaı myqyr beı­neni – batyr, jetelegen mástegin – tulpary deýge arýaqty erdiń rýhynan uıalatynbyz. Keıin ol alynyp, batyrdyń 190 jyldyǵyna oraı oblys ortalyǵynan eńseli eskertkishi boı kóterdi.

Oblystyq tarıhı jáne mádenı es­kertkishterdi qorǵaý jónindegi mekeme dereginshe, óńirde 560 tarıhı-mádenı mu­ra memleket qorǵaýyna alyn­ǵan, osynyń 163-i – moný­menttik óner qurylysy. Onyń deni ekinshi dúnıejúzilik soǵys qur­bandaryna arnal­ǵan. Toqsan bes bıýst pen ashar­shylyq jáne saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna, tarıhı tulǵalarǵa, memleket jáne qoǵam qaıratkerlerine, tarıhı oqıǵalarǵa arnalǵan 43 es­kertkish osy mekeme q­araýynda.

– «Tarıhı-mádenı mura obektilerin qorǵaý jáne paı­dalaný týraly» Qazaq­­stan Respýblıkasynyń za­ńyn jáne «Moný­menttik óner qu­rylystaryn ornatý qaǵı­dalaryn bekitý tý­raly» Mádenıet jáne sport mınıstriniń buıryǵyn negizge alamyz. Eskertkish, bıýst, stella ornatý oblys ákim­digi janynda tarıh jáne mádenıet eskertkishterin qor­ǵaý jónin­degi komıssııanyń usyny­sy ne­gizinde Mádenıet jáne sport mınıstr­ligi janynda Monýmenttik óner qu­rylystaryn ornatý jónindegi komıs­sııanyń kelisimimen jú­zege asyrylady, – deıdi «Qy­zylorda oblystyq tarıhı jáne mádenı eskertkishterdi qorǵaý jó­nindegi» KMM dırektory Erǵazy Aldanazarov.

Toqsanynshy jyldardyń sońynda qalanyń ortalyq alańyndaǵy Lenın eskertkishi alynatyn boldy. Jurtty dúrliktirmes úshin jergilikti ákimdik adam aıaǵy basylatyn ýaqytqa týralaǵan «kún kósemdi» kóshirý tańǵa deıin ulas­ty. Qalalyq gazettiń jas tilshisi retinde sonda júrdik. Tań syz bere tuǵyry tal­qan­dalyp, ózi qolyn sozǵan kúıi shal­qasynan túsken es­kert­kishti Oqýshylar sa­raıynyń artyndaǵy parkke ala jó­nelgen edi. Sol saıa­baqty uzaq ýaqyt «panalaǵan» kó­sem músini keıin burynǵy Te­mirjolshylar par­kinen tu­raq tapty. Vladımır Ilıch­­tiń qa­la­daǵy irili-usaq­ty mú­sinderi de sol jerge toptas­ty­ryldy. Shetsiz, sheksiz qur­­mettiń sońy osylaı aıaq­talatyny bar keıde.

Qazir oblys ortalyǵynda keńestik kezeń qaıratkerlerine qoıylǵan bıýst kóp. Endi toqtam salmasaq, múıis saıyn bir músin turatyn elge aınalatyn túrimiz bar.

QYZYLORDA