Almatynyń kórikti kóshelerimen bite qaınasyp ketken monýmenttik kartınalardy jıystyryp, bas-aıaǵyn muqııat túgendep júrgen jalǵyz adam bar. Ol – almatylyq Denıs Kın. Onyń eldegi monýmenttik beıneleý óneri salasynyń búgingi jaı-japsary, Monumental Almaty jobasynyń mańyzy, bolashaq jospary jaıyndaǵy áńgimesin nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.

– Denıs, sizdi kópshilik monýmenttik beıneleý óneri salasynyń zertteýshisi retinde biledi. Jalpy, Qazaqstanda qashannan beri turasyz?
– Alǵash 17 jasymda stýdent almasý baǵdarlamasy arqyly Almatyǵa oqýǵa kelip, qazaq tili men orys tilin úırene bastadym. Keıin týyp-ósken jerim AQSh-tyń Kalıfornııa shtatyna oralǵan soń, lıngvıstıka salasyna den qoıdym. Qazir bes jyldan beri Almatyda turyp jatyrmyn. Qala arhıtektýrasy men ınfraqurylymyndaǵy, tirshiligindegi keı jaıttar meni qyzyqtyra tústi. Alaıda aǵylshyn tilinde mardymdy derek tabý qıynǵa soqty. Qalanyń kórikti jerlerin jaıaý aralap, fotosýretke túsirip, qala týraly blog júrgize bastadym. Osylaısha Walking Almaty jobasy týrıster men almatylyqtar arasynda keń tanylyp, taralyp ketti.
– Jaqynda ǵana áleýmettik jelide mozaıkamen bezendirilgen eski ǵımarattyń buzylǵaly jatqanyn aıtyp kómek suraǵan edińiz. Ol is qalaı retteldi?
– Qarasaı aýdany, Terekti aýylyndaǵy mozaıkany saqtap qalý týraly sońǵy sátte áleýmettik jelige kómek surap jazýyma týra keldi. Mekemeniń ıesi mozaıkany tezdetip sheship almasaq, ǵımaratty qurylys maqsatynda buzyp jatqanyn habarlaǵan edi. Qaıda habarlaspadyq. Ákimdikke de shyqtyq. Aqyr sońynda jelidegi jazbamyzdy kórgen bir kásipker qajetti tehnıka berip, mozaıkany sheship alý úshin álgi jerge bardyq. Bir qabyrǵasyn áldeqashan buzyp tastaǵan eken. Keshkisin mekemeniń qojaıyny mozaıka ózine kerek ekenin aıtyp, aınyp qalypty. Qabyrǵadaǵy iri pannonyń qurdymǵa ketkeni ókinishti, degenmen ekinshi qabyrǵadaǵy sýretti saqtap qalýǵa tıtteı de bolsa yqpal etkenimizge qýanyshtymyz. Bul 1981 jyly jasalǵan Borıs Chývylkonyń mozaıkalyq shyǵarmasy bolatyn.
– Jalpy, monýmenttik beıneleý óneri salasyna qyzyǵýshylyǵyńyz qalaı bastalǵan edi? Monumental Almaty jobasy sizge nelikten qymbat?
– Almatyǵa alǵash kelgen kúnim áli esimde. Keńestik monýmenttik realızmniń qazaqstandyq damýy men monýmenttik naqyshtaǵy sáýlet qurylystary meni erekshe tańǵaldyrdy. Mundaı tamasha óner týyndylaryn Amerıkada esh jerden kóre almaısyz. Qaraýsyz jatqan kórkem týyndylardy saqtap qalǵym keldi. Osy maqsatta Monumental Almaty saıtyn quryp, 100-den astam freska, mozaıka, vıtraj syndy keskindeme jumystary týraly derekterdi toptastyrdym. Men bolmasam da, ónerge beıjaı qaramaıtyn ózge bireý janashyrlyq tanytqan bolar edi.
– Qandaı monýmenttik keskindemeni erekshe aıtar edińiz?
– Eń súıikti kompozısııalardyń biri retinde «Almaty» qonaqúıinde ornalasqan «Eńlik-Kebek» pannosyn (Moldahmet Kenbaev, Nıkolaı Sıvchınskıı, 1965 jyl) aıtar edim. Munda tarıhı jyrdyń bar bolmysy aıshyqtalǵan, anyq kórinedi. Soldan ońǵa qaraı eki jastyń tanystyǵynan bastalyp, ǵashyqtyq kúresi jolyndaǵy syn-qater túgel baıandalǵan. Qıymyl-qozǵalystary qandaı shynaıy, dál jandy sýret sııaqty.
– Jumys barysynda qandaı kedergiler jıi kezdesti?
– Qandaı qıyndyqqa tap bolmadyq deısiz. Baıqaýymsha, Qazaqstanda zertteý jumystaryn júrgizý, ıaǵnı tıisti aqparatqa qol jetkizý ońaı emes. Ásirese Ulttyq kitaphananyń jumys isteý júıesi kóńilimnen shyqpady. Qyzmetkerler tapsyrys bergen kitaptyń joǵalyp ketkenin aıtty. Bul Ulttyq qor emes pe, kitaptyń joǵalyp ketkeni qalaı? Meni asa tańǵaldyrǵan osy jaıt boldy. Ekinshi jıi kezdesken másele, ǵımarat ıelerimen til tabysa almadyq. Olar monýmenttik týyndylardy sýretke túsirýdi erekshe qupııa sanap, ruqsat bermeıtin. Máselen, N.Sas atyndaǵy balalar men jasóspirimderge arnalǵan memlekettik akademııalyq orys teatrynyń mańdaıshasyndaǵy keskindemeni fotoǵa túsire almadyq. Mekeme basshylyǵy jata kep, qarsylyq tanytty. Jalpy ıdeıamyzdy birden túsine qoıatyndar az.
– Qoldaýshylar boldy ma?
– Bastapqyda jobany óz qarjymmen jalǵyz atqaryp júrdim. Áıtkenmen sonshalyqty qaltaly adam emespin. Ýaqyt óte kele tıisti oryndarǵa hat joldaý kezinde Qazaqstan Sýretshiler odaǵy, Almaty ákimdiginiń týrızm basqarmasy qoldaý kórsetip, birqatar jumysymyzdy jeńildetip bergeni ras.
– Qala ákimdigine atalǵan jobańyzdy usynyp kórmedińiz be?
– Ázirge ákimdiktiń týrızm basqarmasymen ǵana jumys atqaryp kórdik. Aldaǵy kúnderi Mádenıet basqarmasymen jolyǵyp, osy máseleni kún tártibine qoıǵymyz keledi. О́ıtkeni tarıhı mańyzy bar ulttyq muralardy saqtaý jumystary olardyń tikeleı mindeti. Qanshalyqty qundy dúnıelerdiń qaraýsyz jatqanyn túsinse eken deımiz.
– Qazirge deıin qansha monýmenttik-sándik keskindeme týyndylaryn saqtap qala aldyńyzdar?
– Alǵashqy jaqsy estelikterdiń biri Dostyq – Qajymuqan kósheleri qıylysyndaǵy jerasty ótkelimen baılanysty. Aýdan ákimdigimen kelisimge kelip, osy jerasty ótkeliniń qabyrǵasyna qashalǵan týyndyny saqtap qalýǵa ýaǵdalasqan bolatynbyz. Ilıa Malkov bastaǵan jas sýretshiler qol ushyn sozyp, keskindemeni restavrasııadan ótkizdik. Esterińizde bolsa joǵalyp ketip, qaıta tabylǵan Moldahmet Kenbaev pen músinshi Nıkolaı Sıvchınskııdiń «Sulýshash» pannosy sýretshiniń uly Alpamys Kenbaevtyń arqasynda Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen Kóktóbege qoıylǵan bolatyn. Bul bir ǵana mysal. Qala bıligi ózge de artefaktilerge nazar aýdaryp, saqtaýdyń zańdy joldaryn oılastyrsa eken. Menińshe, bul baǵyttaǵy jumystar endi ǵana bastaldy. Aldymen kópshilikke mundaı tarıhı týyndylardy saqtap qalýdyń ne sebepti mańyzdy ekenin túsindirip alýymyz qajet. Qazirgi ýaqytta osy salaǵa qatysy bar tıisti uıymdarmen birlesip, zertteý jumystaryn bastadyq. Iаǵnı, keskindemelerdiń týý tarıhyn, avtoryn anyqtaý tárizdi jumystardy júıelep jatyrmyz.
– Al Qazaqstannyń ózge qalalaryndaǵy monýmenttik kartınalardyń jaıy qalaı?
– Keleshekte ózge qalalardaǵy muralardyń saqtalýy boıynsha jumystardy qolǵa alǵymyz keledi. Alaıda ózge aımaqtardy aralaý úshin qosymsha qarjy men ýaqyt kerek. Árıne, ózge qalalarǵa qaraǵanda mundaı art obektiler Almaty aýmaǵynda jaqsy saqtalǵan. Astana, Qaraǵandy qalalaryndaǵy nysandardyń basym kópshiligi qaladaǵy qurylys jumystary kezinde joıylyp ketken tárizdi.
– Aldaǵy jumys josparyńyzdy qaı tarapta jalǵastyrmaqsyz?
– Nazardan tys qalǵan monýmenttik keshenderdi izdestirip, bir júıege túsirý basty maqsatymyz bolyp qala bermek. Odan bólek Qazaqstandaǵy naqysh, freska, mozaıka jáne vıtraj kartasyn jasap, monýmenttik-sándik keskindeme týyndylary týraly kitap jazǵym keledi. Eldiń tarıhy men dástúrin baıandaıtyn monýmenttik óner kompozısııalaryn memleket óz baqylaýyna alýy tıis. Zamandastaryma, munyń mańyzdy is ekenin túsindirgim keledi.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken Aıa О́MIRTAI,
«Egemen Qazaqstan»
Aqtóbe turǵynynan aqsha bopsalaǵan kúdikti qamaýǵa alyndy
Aımaqtar • Búgin, 19:12
Mıýnhende Qazaqstan-Bavarııa ınvestısııalyq dóńgelek ústeli ótti
Qazaqstan • Búgin, 18:58
BQO tasjolynda jol apatynan eki bala zardap shekti
Oqıǵa • Búgin, 18:55
«AMANAT» partııasynyń kadrlyq resýrsy jetkilikti – Erlan Qoshanov
Qoǵam • Búgin, 18:46
Qasym-Jomart Toqaev Pákistan Prezıdentine kóńil aıtty
Prezıdent • Búgin, 18:19
Antalııada toǵyz qumalaq pen asyq atýdan jarys bastaldy
Sport • Búgin, 18:07
Oqý-aǵartý mınıstrliginiń baspasóz hatshysy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 17:46
Qazaqstan men Estonııa ekijaqty yntymaqtastyqty keńeıtýge múddeli
Qazaqstan • Búgin, 17:40
Elorda damýdyń jańa úlgisine kóshýi tıis – Prezıdent
Prezıdent • Búgin, 17:40
Áskerıler Úshtóbe turǵyndaryn órtten qutqardy
Aımaqtar • Búgin, 17:34
Prezıdent elordanyń jańa Bas josparyn ázirleýdi tapsyrdy
Elorda • Búgin, 17:21
Elorda aınalasynda azyq-túlik beldeýi qalyptasady
Elorda • Búgin, 17:19
Elorda aımaǵy elimizdiń ekonomıkalyq tiregine aınalýy kerek - Toqaev
Elorda • Búgin, 17:17
Astanada balabaqsha kezeginde 45 myń bala tur
Qoǵam • Búgin, 17:10
Astananyń ár aýdanynda kitaphanalar ashylady
Elorda • Búgin, 17:06
Prezıdent: Bólingen qarjy tıimsiz jumsalady
Bilim • Búgin, 17:05
Astanada 600-den astam bilikti dáriger jetispeıdi
Medısına • Búgin, 17:01
Úsh jyl ishinde Astanany abattandyrýǵa 45 mlrd teńge bólingen
Prezıdent • Búgin, 17:00
Elordadaǵy perzenthanalarda oryn tapshy
Elorda • Búgin, 16:54
Astanada jastar arasynda jumyssyzdyq deńgeıi óte joǵary
Elorda • Búgin, 16:53
Prezıdent elordalyqtardyń turmystyq mádenıetine qatysty pikir bildirdi
Qoǵam • Búgin, 16:48
Prezıdent elordada kópjyldyq ósimdikterdiń úlesin arttyrýdy tapsyrdy
Elorda • Búgin, 16:47
Prezıdent: Kólik turaǵy bolmasa, bir de bir úı salynbaýy kerek
Elorda • Búgin, 16:43
Mardymsyz qurylys bastaǵan laýazym ıeleri jemqorlyq boıynsha jaýapqa tartylady
Prezıdent • Búgin, 16:39
EKSPO aýmaǵy qańyrap bos jatyr - Prezıdent
Elorda • Búgin, 16:38
Astanada saıabaqtar jetispeıdi – Memleket basshysy
Elorda • Búgin, 16:36
LRT jobasy negizinen qate boldy – Prezıdent
Prezıdent • Búgin, 16:34
Elordada kólik salasyn damytý jumysy aqsap tur – Prezıdent
Elorda • Búgin, 16:26
Astanadaǵy 200 úı turýǵa jaramsyz
Elorda • Búgin, 16:22
Úkimet memlekettik retteý sharalaryn qatańdatýy kerek - Toqaev
Prezıdent • Búgin, 16:22
Prezıdent Úkimet pen ákimdikke gazdandyrý jumystaryn kúsheıtýdi tapsyrdy
Elorda • Búgin, 16:20
Astana sý qoımasyn sýmen qamtamasyz etý sharalary ulǵaıtylady
Prezıdent • Búgin, 16:17
Prezıdent elordadaǵy JEO-3-ti iske qosýdy tapsyrdy
Prezıdent • Búgin, 16:10
Prezıdent Astananyń áleýmettik salaǵa qatysty máselelerin atady
Prezıdent • Búgin, 16:04
Oral qalasyndaǵy mektepte órt shyqty
Aımaqtar • Búgin, 16:00
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıse-mınıstri taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 15:58
ShQO-da ınternet alaıaqtar toby ustaldy
Oqıǵa • Búgin, 15:53
Prezıdenttiń tóraǵalyǵymen elordany damytý máseleleri jónindegi keńes otyrysy ótedi
Prezıdent • Búgin, 15:48
Pákistandaǵy jarylystan kóz jumǵandar sany ósti
Álem • Búgin, 15:46
«KEGOC» AQ «Aqmola JET» fılıalynyń dırektory taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 15:43
Uqsas jańalyqtar