Almatynyń kórikti kóshelerimen bite qaınasyp ketken monýmenttik kartınalardy jıystyryp, bas-aıaǵyn muqııat túgendep júrgen jalǵyz adam bar. Ol – almatylyq Denıs Kın. Onyń eldegi monýmenttik beıneleý óneri salasynyń búgingi jaı-japsary, Monumental Almaty jobasynyń mańyzy, bolashaq jospary jaıyndaǵy áńgimesin nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.

– Denıs, sizdi kópshilik monýmenttik beıneleý óneri salasynyń zertteýshisi retinde biledi. Jalpy, Qazaqstanda qashannan beri turasyz?
– Alǵash 17 jasymda stýdent almasý baǵdarlamasy arqyly Almatyǵa oqýǵa kelip, qazaq tili men orys tilin úırene bastadym. Keıin týyp-ósken jerim AQSh-tyń Kalıfornııa shtatyna oralǵan soń, lıngvıstıka salasyna den qoıdym. Qazir bes jyldan beri Almatyda turyp jatyrmyn. Qala arhıtektýrasy men ınfraqurylymyndaǵy, tirshiligindegi keı jaıttar meni qyzyqtyra tústi. Alaıda aǵylshyn tilinde mardymdy derek tabý qıynǵa soqty. Qalanyń kórikti jerlerin jaıaý aralap, fotosýretke túsirip, qala týraly blog júrgize bastadym. Osylaısha Walking Almaty jobasy týrıster men almatylyqtar arasynda keń tanylyp, taralyp ketti.
– Jaqynda ǵana áleýmettik jelide mozaıkamen bezendirilgen eski ǵımarattyń buzylǵaly jatqanyn aıtyp kómek suraǵan edińiz. Ol is qalaı retteldi?
– Qarasaı aýdany, Terekti aýylyndaǵy mozaıkany saqtap qalý týraly sońǵy sátte áleýmettik jelige kómek surap jazýyma týra keldi. Mekemeniń ıesi mozaıkany tezdetip sheship almasaq, ǵımaratty qurylys maqsatynda buzyp jatqanyn habarlaǵan edi. Qaıda habarlaspadyq. Ákimdikke de shyqtyq. Aqyr sońynda jelidegi jazbamyzdy kórgen bir kásipker qajetti tehnıka berip, mozaıkany sheship alý úshin álgi jerge bardyq. Bir qabyrǵasyn áldeqashan buzyp tastaǵan eken. Keshkisin mekemeniń qojaıyny mozaıka ózine kerek ekenin aıtyp, aınyp qalypty. Qabyrǵadaǵy iri pannonyń qurdymǵa ketkeni ókinishti, degenmen ekinshi qabyrǵadaǵy sýretti saqtap qalýǵa tıtteı de bolsa yqpal etkenimizge qýanyshtymyz. Bul 1981 jyly jasalǵan Borıs Chývylkonyń mozaıkalyq shyǵarmasy bolatyn.
– Jalpy, monýmenttik beıneleý óneri salasyna qyzyǵýshylyǵyńyz qalaı bastalǵan edi? Monumental Almaty jobasy sizge nelikten qymbat?
– Almatyǵa alǵash kelgen kúnim áli esimde. Keńestik monýmenttik realızmniń qazaqstandyq damýy men monýmenttik naqyshtaǵy sáýlet qurylystary meni erekshe tańǵaldyrdy. Mundaı tamasha óner týyndylaryn Amerıkada esh jerden kóre almaısyz. Qaraýsyz jatqan kórkem týyndylardy saqtap qalǵym keldi. Osy maqsatta Monumental Almaty saıtyn quryp, 100-den astam freska, mozaıka, vıtraj syndy keskindeme jumystary týraly derekterdi toptastyrdym. Men bolmasam da, ónerge beıjaı qaramaıtyn ózge bireý janashyrlyq tanytqan bolar edi.
– Qandaı monýmenttik keskindemeni erekshe aıtar edińiz?
– Eń súıikti kompozısııalardyń biri retinde «Almaty» qonaqúıinde ornalasqan «Eńlik-Kebek» pannosyn (Moldahmet Kenbaev, Nıkolaı Sıvchınskıı, 1965 jyl) aıtar edim. Munda tarıhı jyrdyń bar bolmysy aıshyqtalǵan, anyq kórinedi. Soldan ońǵa qaraı eki jastyń tanystyǵynan bastalyp, ǵashyqtyq kúresi jolyndaǵy syn-qater túgel baıandalǵan. Qıymyl-qozǵalystary qandaı shynaıy, dál jandy sýret sııaqty.
– Jumys barysynda qandaı kedergiler jıi kezdesti?
– Qandaı qıyndyqqa tap bolmadyq deısiz. Baıqaýymsha, Qazaqstanda zertteý jumystaryn júrgizý, ıaǵnı tıisti aqparatqa qol jetkizý ońaı emes. Ásirese Ulttyq kitaphananyń jumys isteý júıesi kóńilimnen shyqpady. Qyzmetkerler tapsyrys bergen kitaptyń joǵalyp ketkenin aıtty. Bul Ulttyq qor emes pe, kitaptyń joǵalyp ketkeni qalaı? Meni asa tańǵaldyrǵan osy jaıt boldy. Ekinshi jıi kezdesken másele, ǵımarat ıelerimen til tabysa almadyq. Olar monýmenttik týyndylardy sýretke túsirýdi erekshe qupııa sanap, ruqsat bermeıtin. Máselen, N.Sas atyndaǵy balalar men jasóspirimderge arnalǵan memlekettik akademııalyq orys teatrynyń mańdaıshasyndaǵy keskindemeni fotoǵa túsire almadyq. Mekeme basshylyǵy jata kep, qarsylyq tanytty. Jalpy ıdeıamyzdy birden túsine qoıatyndar az.
– Qoldaýshylar boldy ma?
– Bastapqyda jobany óz qarjymmen jalǵyz atqaryp júrdim. Áıtkenmen sonshalyqty qaltaly adam emespin. Ýaqyt óte kele tıisti oryndarǵa hat joldaý kezinde Qazaqstan Sýretshiler odaǵy, Almaty ákimdiginiń týrızm basqarmasy qoldaý kórsetip, birqatar jumysymyzdy jeńildetip bergeni ras.
– Qala ákimdigine atalǵan jobańyzdy usynyp kórmedińiz be?
– Ázirge ákimdiktiń týrızm basqarmasymen ǵana jumys atqaryp kórdik. Aldaǵy kúnderi Mádenıet basqarmasymen jolyǵyp, osy máseleni kún tártibine qoıǵymyz keledi. О́ıtkeni tarıhı mańyzy bar ulttyq muralardy saqtaý jumystary olardyń tikeleı mindeti. Qanshalyqty qundy dúnıelerdiń qaraýsyz jatqanyn túsinse eken deımiz.
– Qazirge deıin qansha monýmenttik-sándik keskindeme týyndylaryn saqtap qala aldyńyzdar?
– Alǵashqy jaqsy estelikterdiń biri Dostyq – Qajymuqan kósheleri qıylysyndaǵy jerasty ótkelimen baılanysty. Aýdan ákimdigimen kelisimge kelip, osy jerasty ótkeliniń qabyrǵasyna qashalǵan týyndyny saqtap qalýǵa ýaǵdalasqan bolatynbyz. Ilıa Malkov bastaǵan jas sýretshiler qol ushyn sozyp, keskindemeni restavrasııadan ótkizdik. Esterińizde bolsa joǵalyp ketip, qaıta tabylǵan Moldahmet Kenbaev pen músinshi Nıkolaı Sıvchınskııdiń «Sulýshash» pannosy sýretshiniń uly Alpamys Kenbaevtyń arqasynda Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen Kóktóbege qoıylǵan bolatyn. Bul bir ǵana mysal. Qala bıligi ózge de artefaktilerge nazar aýdaryp, saqtaýdyń zańdy joldaryn oılastyrsa eken. Menińshe, bul baǵyttaǵy jumystar endi ǵana bastaldy. Aldymen kópshilikke mundaı tarıhı týyndylardy saqtap qalýdyń ne sebepti mańyzdy ekenin túsindirip alýymyz qajet. Qazirgi ýaqytta osy salaǵa qatysy bar tıisti uıymdarmen birlesip, zertteý jumystaryn bastadyq. Iаǵnı, keskindemelerdiń týý tarıhyn, avtoryn anyqtaý tárizdi jumystardy júıelep jatyrmyz.
– Al Qazaqstannyń ózge qalalaryndaǵy monýmenttik kartınalardyń jaıy qalaı?
– Keleshekte ózge qalalardaǵy muralardyń saqtalýy boıynsha jumystardy qolǵa alǵymyz keledi. Alaıda ózge aımaqtardy aralaý úshin qosymsha qarjy men ýaqyt kerek. Árıne, ózge qalalarǵa qaraǵanda mundaı art obektiler Almaty aýmaǵynda jaqsy saqtalǵan. Astana, Qaraǵandy qalalaryndaǵy nysandardyń basym kópshiligi qaladaǵy qurylys jumystary kezinde joıylyp ketken tárizdi.
– Aldaǵy jumys josparyńyzdy qaı tarapta jalǵastyrmaqsyz?
– Nazardan tys qalǵan monýmenttik keshenderdi izdestirip, bir júıege túsirý basty maqsatymyz bolyp qala bermek. Odan bólek Qazaqstandaǵy naqysh, freska, mozaıka jáne vıtraj kartasyn jasap, monýmenttik-sándik keskindeme týyndylary týraly kitap jazǵym keledi. Eldiń tarıhy men dástúrin baıandaıtyn monýmenttik óner kompozısııalaryn memleket óz baqylaýyna alýy tıis. Zamandastaryma, munyń mańyzdy is ekenin túsindirgim keledi.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken Aıa О́MIRTAI,
«Egemen Qazaqstan»
ShQO-da zańsyz ań aýlaýdyń 11 deregi anyqtaldy
Aımaqtar • Búgin, 21:32
Elektr energetıkasy týraly zańǵa ózgerister engizildi
Prezıdent • Búgin, 21:12
Ekomınıstrliktiń kadr saıasaty qalaı júrýde?
Ekonomıka • Búgin, 20:33
Túrkistanda sýǵa batyp ketken úndistandyqtar áli tabylǵan joq
Aımaqtar • Búgin, 20:01
Aqyn Muhtar Shahanovtyń 80 jasyn toılaý Túrkııadan bastaldy
Rýhanııat • Búgin, 20:01
Shymkentte JShS dırektory 3 mln teńge urlady degen kúdikke ilindi
Aımaqtar • Búgin, 19:48
Prezıdent Reformalar jónindegi joǵary keńestiń otyrysyn ótkizdi
Prezıdent • Búgin, 19:25
Túrkııada maımyl shesheginiń alǵashqy jaǵdaıy rastaldy
Álem • Búgin, 19:23
Qazaqstanda qańtar oqıǵasy boıynsha 445 adam sottaldy
Qazaqstan • Búgin, 19:02
Aqmola oblysynyń aýyl sharýashylyǵy basqarma basshysy sottaldy
ANTIKOR • Búgin, 18:40
QTJ men Álııa Nazarbaeva arasyndaǵy kelisimshart kúshin joıady
Qazaqstan • Búgin, 18:22
«Ksell» jáne «Mobaıl Telekom-Servıske» qatysty tergeý bastaldy
Oqıǵa • Búgin, 18:01
Qazaqstanda koronavırýs juqtyrǵandar kóbeıip keledi
Koronavırýs • Búgin, 17:48
Qazaqstan mindetti sıfrlyq tańbalaýdy engizýge moratorııden bas tartty
Úkimet • Búgin, 17:32
Elordada «HAT» fılosofııalyq dramasynyń premerasy ótedi
О́ner • Búgin, 17:20
Bıyl elimizde 9 jańa ushaq satyp alynady
Qoǵam • Búgin, 17:12
Elordadan birqatar qalaǵa qosymsha poıyzdar qatynaıdy
Qoǵam • Búgin, 16:55
Qazaqstan taǵy 73 jolaýshylar vagonyn satyp alady
Qoǵam • Búgin, 16:48
Qyzyl kitapqa engen arqardy atqan brakoner ustaldy
Qoǵam • Búgin, 16:37
Múgedek balalarǵa bólingen qarjyny jymqyrǵan sheneýnik ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 16:25
Aqtaýǵa týrısterge arnalǵan charterlik reıs qatynaı bastady
Aımaqtar • Búgin, 16:18
Qor naryǵynda dollar baǵasy qymbattady
Qarjy • Búgin, 16:01
Sanksııalyq tizimdegi taýarlarǵa turaqty monıtorıng júrgiziledi
Qazaqstan • Búgin, 15:40
Ulttyq bank tólem kartochkalarynyń jańa júıesin iske qosty
Qarjy • Búgin, 15:31
Qyzylordada 19 adamdy aldap soqqan alaıaq qamaýǵa alyndy
Aımaqtar • Búgin, 15:20
El ekonomıkasyna úles qosatyn ınvestor kóbeıdi
Ekonomıka • Búgin, 15:11
«Sergek» jobasy 2023 jyldyń sońynda aıaqtalady
Qoǵam • Búgin, 14:57
Aqtaýda qoǵamdyq kólikter 100 paıyzǵa jańardy
Aımaqtar • Búgin, 14:49
Almatyda turǵyn úıdegi lıft qulap, bir adam zardap shekti
Oqıǵa • Búgin, 14:38
Abaı oblysy Kókpekti aýdanyna jańa ákim taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 14:28
Qazaqstanda zańsyz júrgen 322 sheteldik elden shyǵaryldy
Qoǵam • Búgin, 14:20
Pavlodar oblysynda memlekettik shekarany zańsyz ótken reseılik ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 14:08
IIDM-de komıtet tóraǵasynyń orynbasary taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 13:28
Oqý jylyn maýsym aıynyń sońyna deıin uzartý usynyldy
Bilim • Búgin, 12:50
«Operator ROP-tyń» burynǵy quryltaıshysyna izdeý jarııalandy
ANTIKOR • Búgin, 12:42
Ulttyq bank aqsha-kredıt saıasatyn kúsheıtýi múmkin
Ekonomıka • Búgin, 12:30
Aqtaýda munaı-gaz jabdyqtaryn óndiretin zaýyt iske qosyldy
Aımaqtar • Búgin, 12:21
Qoshanov: Parlamenttiń ekinshi sessııasy mańyzdy sheshimderge toly boldy
Parlament • Búgin, 12:10
Qazaqstanda jetim balalarǵa qamqorshy taǵaıyndaý rásimi jeńildeıdi
Qoǵam • Búgin, 11:58
Almatydaǵy densaýlyq saqtaý basqarmasynyń basshysy aýysady
Aımaqtar • Búgin, 11:43
Uqsas jańalyqtar