«Tańǵy násip Táńirden» demekshi, sátti bir kúni dám buıyryp, Qap taýynyń baýraıyndaǵy Qabardy-Balqar eline qaraı jol tarttyq. Reseı quramyndaǵy Qabardy-Balqar Respýblıkasy ótkizgeli jatqan QBR halyq aqyny, QBR jáne RKSFR Memlekettik syılyqtarynyń laýreaty, Sosıalıstik Eńbek Eri Álim Pshemahuly Keshokovtyń týǵanyna 105 jyl tolýyna arnalǵan halyqaralyq poezııa festıvaline qonaq retinde qatysý mártebesine ıe bolyppyz. Árıne halyqaralyq jyr merekesine halyqaralyq uıym atynan at arytyp barýdyń ózi de bir mártebe ekeni kóńilimizdi kókke kótergeni jáne ras.

Túrkitildes baýyrlas balqar ultynyń uly aqyny Qaısyn Qulıevpen esimi qatar atalatyn Álim Keshokov keshegi keńestik keńistiktegi elder úshin asa tanymal tulǵa. Saparymyzǵa sebepker qalamgerdiń ómirbaıanymen taǵy bir ret tanysyp shyqtyq. 1914 jyly QBR-dyń Chegem aýdanynyń Shalýshka dep atalatyn aýylynda dúnıege kelgen aqynnyń ǵumyr joly ózi turǵylas qalam ıeleriniń kóbimen uqsas. Mektep, ýnıversıtet, Máskeýdegi aspırantýra... sodan keıin soǵys. Soǵystan keıin 10 jyldan asa ýaqyt QBR Jazýshylar odaǵyn basqarǵan. 1970-1980 jyldary KSRO Ádebı qorynyń tóraǵasy bolǵan. Al sol kezdegi Ádebı qordyń bedelin bizdiń jazýshy aǵalarymyz jaqsy bilse kerek.
Otty óleńderi men shyndyqty shyjǵyryp betke basqan ótkir shyǵarmalaryn tiksine qabyldaǵan jergilikti bılik ıelerimen aqyn til tabysa almasa kerek. Osynyń kesirinen Á.Keshokov ómiriniń sońǵy jyldaryn elden tysqary, Reseıde ótkizedi. Aqyn 2001 jyldyń 29 qańtarynda Máskeýde 86 jasynda dúnıeden kóshipti. El-jurty súıegin týǵan aýylyna ákep jerlegen. Endi , mine respýblıka halqy 105 jyldyq mereıtoıyn atap ótpekke saýyn aıtyp jatyr.
Qabardy-Balqar Respýblıkasy Mádenıet mınıstrliginen habarlasqan Sofııa esimdi hanym Máskeý arqyly Arasan (Mıneralnye vody ) qalasyna baratynymyzdy, sol aradan kútip alýshylar Nalchıkke jetkizetinin aıtqan.
Máskeýde reseılik delegasııa múshelerimen basymyz túıisti. Reseı Jazýshylar odaǵy Ulttar ádebıeti keńesiniń tóraǵasy Valerıı Anatolevıch Latynın men «Lıteratýrnaıa Rossııa» gazetiniń bas redaktory Vıacheslav Vıacheslavovıch Ogryzko úsheýmiz sóıtip Sheremetevodaǵy A.S.Pýshkın atyndaǵy halyqaralyq áýejaıdan Qap taýlaryn betke alyp ushyp shyqtyq. Arasan qalasyndaǵy halyqaralyq áýejaı da aqyn esiminde – M.Iý.Lermontov atynda eken. Orys halqynyń qos uly aqynynyń áýedegi jolyn Kavkaz jerinde túıistirgen biz taǵy bir uly aqynnyń – Á.Keshokovtyń týǵan aýylyna qaraı saparymyzdy jalǵadyq.
Nalchıkpen eki aradaǵy bir jarym saǵattyq jol qalyń tumannyń bóget bolýynan taǵy bir saǵatqa sozyldy. Obaly ne kerek, jazýshy V.A.Latynınniń tereń tarıhty qozǵaǵan támsildi áńgimeleri jol qysqartýǵa edáýir septigin tıgizdi. Áskerı jazýshy 1974 jyly Almaty joǵary jalpyáskerı basqarý ýchılıshesin bitirgen eken. Qazaqstandy, Almatyny aıryqsha iltıpatpen, saǵynyshpen eske alyp otyrdy. Áńgimeni tereńdete kele óziniń kazaktyq túp-tamyryn alan-sarmattar tarıhyna aparyp bir-aq tiredi. «Shyntýaıtyna kelgende, sizderdiń Elbasylaryńyz N.Á.Nazarbaev aıtqan Uly dalanyń tarıhy ǵundar men saqtardy, kók túrikterdi, onyń ishinde meniń ata-babalarymnyń túp-tegi bastaý alatyn alan-sarmattar tizbegin de tolyq qamtıtyny aqıqat. Sondyqtan da biz – túrkitektes ulystardyń barshasy baýyrlarmyz», dep áńgimesin túıindedi Valerıı Anatolevıch.
Qabardy-Balqar Respýblıkasynyń astanasy Nalchık qalasyna qas qaraıǵanda jetip, ortalyqtaǵy Mýzykalyq drama teatrynyń qarsy betindegi «Reseı» qonaqúıine jaıǵastyq.
Ertesi halyq aqynynyń mereıtoılyq sharalary mektepterdegi kezdesýlermen, poezııalyq basqosýlarmen bastaldy. Alys-jaqyn shetelderden shaqyrylǵan 60-tan asa aqyn-jazýshylar ekiden, úshten bólinip, jas órendermen jolyǵýǵa bet aldy. Tatarstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, aqyn, aýdarmashy Rafıs Qurbanov ekeýmiz Nalchıktiń qyr jelkesindegi Hasanııa atty balqar aýylynyń R.M.Frıev atyndaǵy №16 orta mektebine bólinippiz. Qasymdaǵy qonaq kádimgi qazaq aqyndaryn tatar eline keńinen tanytyp júrgen, Tatarstan Jazýshylar odaǵynyń eks-tóraǵasy, qazaqtyń kórnekti aqyny Ǵalym Jaılybaıdyń tós qaǵystyrǵan jan aıaspas dosy Rafıs aǵamyz.
Ulttyq kıim kıgen, saltanatty sap túzgen oqýshylar alystan kelgen qonaqtaryn ulttyq dástúrleri boıynsha aıran usynyp qarsy aldy.
Aıran, aıran, aq aıran,
Basymyzǵa baq aıran.
Erler shólin qandyrǵan,
Eren sýsyn naq aıran! –
dep balqar tilinde óleń oqyp, dám usynǵan oqýshynyń mańdaıynan súıip, tórge ozdyq.
Joǵary klass oqýshylarymen jáne ustazdarmen bolǵan shyǵarmashylyq júzdesý suraq-jaýap arqyly, án-kúımen, bımen ádiptelip, asa qyzǵylyqty deńgeıde uıymdastyryldy. Rafıs aǵamen aqyldasyp, ekspromt túrinde Keshokov óleńderin úsh tilde oqý da tyńdaýshylardy ǵajap áserge bóledi. Iаǵnı Á.Keshokovtyń jan dosy Qaısyn Qulıevke arnaǵan óleńin Rafıs Qurbanov tatar tilinde, men qazaq tilinde, ustaz Iýlıa Hýlamhanova orys tilinde oqydyq. Zeıin qoıyp tyńdaǵan oqýshylar da, ustazdar da baýyrlas túrki tilderinde oqylǵan jyr joldaryn qapysyz túsinip, bek yrzashylyqtaryn bildirdi. Túp-tegimizdi túrlerimiz ǵana emes, tilderimizdiń de jaqyndastyryp turǵanyn keler urpaq ókilderiniń rııasyz uǵynǵany ǵajap ǵanıbet ekenin sezindik.
О́z ana tilimizde óleń oqý úrdisi budan keıin de, ıaǵnı QBR Oqý-aǵartý jáne jastar isteri jónindegi mınıstrligindegi dóńgelek ústel basynda, sondaı-aq respýblıka Mýzykalyq drama teatrynda ótken «Arǵymaq mingen Abyroı» atty halyqaralyq poezııa festıvalinde de jalǵasyn tapty. Teriskeı Kavkaz jeriniń aspanynda osylaısha úsh kún boıy túrki tiliniń abyroıy asqaqtady!
Teatrdaǵy keshten keıin «Qazaq balam qaıda?» – dep, Reseı Federasııasy men Qabardy-Balqar Respýblıkasy Memlekettik syılyqtarynyń laýreaty, QBR halyq aqyny Tánzılá Mustafaqyzy Zumaqulova arnaıy burylyp izdep kep, mańdaıymnan ıiskedi.
– Bizdiń de, sizderdiń de óleń oqý mánerlerimiz qandaı uqsas, – dedi halyq aqyny sonshalyqty bir súıispenshilikpen. – Men turǵylas, Oljas bastaǵan aqyndaryńyzǵa sálem aıtyńyz. Aldaǵy qarasha aıynda 85 jasqa tolǵan mereıtoıymdy atap ótýge qam jasap jatyrmyn. Baıaǵy keńes kezindegideı emes, qazir barys-kelisimiz, bas qosýymyz da qıyndap ketti emes pe...
Reń-pishini ózimizdiń Rábıǵa Syzdyqova apaıymyzdan aınymaıtyn balqarlyq sóz zergeri ótken zamandy esine túsirgendeı bir kúrsinip aldy.
Reti kelgende aıta ketken jón shyǵar, sapar barysynda Tánzılá apaıymyz sekildi Qazaqstannan kelgen ókildi kórip, tildesýge asyq jandar az bolmady. Qasireti qalyń stalındik deportasııa jyldary qazaq pen qyrǵyzdy panalap, keıin Otanyna oralǵandardyń bizdiń elge degen yqylas-peıilderiniń erekshe ekenin kórip júregimiz aýnap túskendeı áldebir áserge bólengenimiz de anyq.
Keshki qonaqasy kezinde dastarqan basynda balqar Qanshaýbı Mızıev dosymyz ázil-shyny aralas tipti ózin «Qazaqpyn!» dep jarııalady. Munyń sebebin óziniń Túrkistanda týǵandyǵymen, qazir Túrkistannyń tek oblys ortalyǵy ǵana emes, qalyń túrkiniń bas qosar ortalyǵyna aınalýǵa qam jasap jatqandyǵymen túsindirgen azamatqa biz de shynaıy rızashylyǵymyzdy bildirdik.
QBR Mádenıet mınıstri Mýhadın Kýmahov basqarǵan dastarqan ústinde sóz alǵandardyń da kópshiligi qazaq eli, Qazaqstan týraly izgi, ystyq yqylasty lebizderin aıtty. Respýblıkanyń halyq aqyny Ahmad Sultanuly Sozaev aldaǵy kúnderi týǵanyna 160 jyl tolǵaly otyrǵan balqardyń uly perzenti Kıazım Mechıevtiń Qazaqstan jerinde jambasy jerge tıgenin, keıin súıegin týǵan jerine ákep, qaıta jerlegenderi týraly asa qyzyqty esteligimen bólisti. Áńgime osylaısha qazaq taqyrybyna oıysqan sáttiń birinde ıngýsh eliniń aqyny Aslan Kýazo: «Sizge aıtatyn asa bir syrly áńgimem bar edi. Qazir emes, erteń ońashada jolyǵyp, sóıleseıikshi?..» – dep ótindi.
Ertesi Á.Keshokov eskertkishine gúl qoıý rásimi kezinde ekeýmiz ýaqyt taýyp, edáýir áńgimelesýge mursat aldyq. Aslan áńgimesiniń uzyn-yrǵasy tómendegideı.
«Osydan on shaqty jyl buryn M.Áýezovtiń «Abaı joly» epopeıasynyń oryssha aýdarmasy qolyma tıdi. Birinshi kitabyn oqyp bitirgen soń, «sizge ótirik, maǵan shyn», áldebir túsiniksiz jaǵdaıǵa tap boldym. Kádimgideı boıymdy bir nárse býnap, ózimdi qoıarǵa jer tappaı, alasuryp júre berem, júre berem... Osy qalyp aqyry meni jazýǵa otyrǵyzdy. Myna, sizge syılaǵaly otyrǵan «Kavkaz áýeni» atty úsh tomdyq jınaǵymnyń alǵashqy kitaby osylaısha dúnıege keldi. Úsh aı boıy úzdiksiz óleń jazýmen boldym. О́zińiz de aqynsyz ǵoı, sizge mundaı ǵajaıyp, sıqyrly prosestiń ár sátin butarlap, jiliktep túsindirmeı-aq qoıaıyn. Aspan men jerdiń arasynda qalyqtap ushyp júrgendeı kúı keshtim. Aınalamdaǵylar mynany áldeneniń shalyǵy urǵan ba dep tańǵalysqan da shyǵar... Men osynyń bári uly Abaıdyń shynaıy qudireti dep uǵyndym. Úsh aıdan keıin bári kilt toqtady. Men de qaıtadan baǵzy qalpyma tústim. Endi qaıtadan jaza alsamshy. Kitaphanalarǵa baryp, Abaı aýdarmalaryn aqtarystyrdym. Shynymdy aıtsam, oryssha aýdarmalaryna kóńilim tushynbady. Qaıyra «Abaı jolyn» qolyma aldym. Taǵy da ǵajaıyp álemniń esigin ashtym. Osylaısha men Abaıdy uly Áýezov arqyly tanydym. О́zińiz de bilesiz, proza poezııa emes qoı. Abaı álemi sanama taǵy da silkinis berdi. Men qaıtadan jazýǵa otyrdym. Úsh kitaptan turatyn meniń «Kavkaz áýeni» atty sıkldyq dúnıem osylaı dúnıege keldi!», dep Aslan áńgimesine núkte qoıdy.
Uly Áýezov arqyly Abaı tókken shýaqtyń altyn sáýlesi ıngýsh aqynynyń shyǵarmashylyǵyn osylaı nurlandyrypty. Qapysyz sendim. Áserlene túısindim. Aslan óziniń Qazaq elimen máńgilik kindiktes, rýhtas ekenin óstip tebirene baıan etti.
...Qap taýynyń eteginde, nur kómkergen Nalchıktegi úsh kún kózdi ashyp-jumǵansha zyr etip óte shyqty. Sapar qorytyndysy Keshokovtyń týǵan jeri – Chegem aýdanynda túıindeldi. Delegasııa músheleri Shalýshka aýylyndaǵy aqyn zıratyna gúl qoıyp, quran baǵyshtady. Aýdan ortalyǵynda sóz zergeriniń jerlesterimen júzdesip, pikir alystyq.
Sheksiz áser, ǵajap rýhanı azyq syılaǵan baýyrlas taý halqyna razy-hosh aıtysyp, sapardyń sońǵy kúni besin áletinde Arasanǵa baǵyt aldyq. Kúngeı bette kókshil munar kómkergen qos órkesh Máńgitaý, teriskeı bette qaraýytqan Qazbek silemi, qaptaldasyp Bestaý betkeıleri qol bulǵap qala berdi. Iá, jer ataýlarynyń bári júrekke etene jaqyn. Qulaqqa saýmal samaldaı jyly tıip, erekshe estiledi. Elbrýsty jergilikti halyq Máńgitaý, Pıatıgorskini Bestaý deıdi. Túrki áleminiń uly keńistiginde júrgenińdi ataýlardyń túp-tórkininen-aq dóp basyp tanısyń. Hasanuıa, Baqsan, Kenje, Aqsý, Tyrnaýyz, Qashqataý sııaqty aýyl attarynyń bári de sana túkpirindegi túrkilik kodtyń máńgilik ekenin aıǵaqtap turǵandaı.
Ulan-ǵaıyr uly dalamyzdyń qasıetti taýlaryndaı tamyrlas elderdiń talassyz baýyrlastyǵy ádebıet arqyly, sóz óneriniń teńdessiz uly tulǵalary arqyly kókjıegin keńeıte beretinine osy sapar barysynda anyq kóz jetkizip qaıttyq.
Til ushyna eriksiz óleń tirkesteri orala berdi:
Kózimizdiń qarasyndaı kózderi,
Sózimizdiń sarasyndaı sózderi.
Tilmashsyz-aq túsinisip kettik biz,
Kózge ilmesten orystanǵan ózgeni.
Jeteleýmen bu jaqqa da, o jaqqa,
Balqar dosym balbyratty ǵajapqa.
Qonaǵyna jaıylatyn aıqara
Qushaǵy da uqsaıdy eken qazaqqa!
Kádirbek QUNYPIIаULY,
aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi
Teńiz kenishindegi bes avtobýs órtiniń sebebi anyqtaldy
Aımaqtar • Búgin, 17:31
Boksshylar ázirge tórt qola aldy, taǵy ekeýi fınalda
Sport • Búgin, 17:02
Taraz qalasynda 135 otbasy baspanaly boldy
Aımaqtar • Búgin, 16:28
Jansaı Smaǵulov júldege talasady
Sport • Búgin, 15:43
Almatynyń bas sanıtary Jandarbek Bekshın jańa qaýlyǵa qol qoıdy
Aımaqtar • Búgin, 15:10
Ekologııa mınıstrligi Qaraǵandydaǵy arystan jóninde pikir bildirdi
Aımaqtar • Búgin, 14:59
8 naýryz kúni hokkeıden balalar týrnıri ótedi
Aımaqtar • Búgin, 13:45
Elordanyń Dostyq úıinde 8 naýryzǵa oraı qaıyrymdylyq aksııasy ótti
Aımaqtar • Búgin, 13:32
Sport • Búgin, 13:03
Oraldyq magıstranttar qazaq ádebıetin oqıdy
Aımaqtar • Búgin, 12:49
Álem elderindegi koronavırýsqa qatysty ahýalǵa sholý
Álem • Búgin, 12:11
Qazaqstan men Qyrǵyzstan «Qordaı», «Aq jol» ótkizý beketteriniń ashylýyn talqylady
Qazaqstan • Búgin, 11:35
Qazaqstannyń qaı óńirleri «sary» aımaqta tur
Qazaqstan • Búgin, 10:58
Dımash Qudaıbergenniń jankúıerleri ánshi týraly veb-oıyndar jasady
Álem • Búgin, 10:25
Dzıýdodan Parıjdegi týrnır Qazan qalasyna aýystyryldy
Sport • Búgin, 10:06
Atyraý oblysynda gazdan ýlanǵan tórt adam qaıtys boldy
Aımaqtar • Búgin, 09:49
Aımaqtar • Búgin, 09:39
Teńiz kenishinde 5 avtobýs otqa orandy
Aımaqtar • Búgin, 09:27
Pnevmonııanyń 42 jáne 2 ólim jaǵdaıy tirkeldi
Qazaqstan • Búgin, 09:17
Qazaqstanda koronavırýstan jazylǵandar sany 200 myńnan asty
Qazaqstan • Búgin, 09:10
О́tken táýlikte 832 adamnyń koronavırýs juqtyrǵany anyqtaldy
Qazaqstan • Búgin, 09:06
Almatyda jaýyn-shashyn saldarynan kólikterdi aǵash basyp qaldy
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstannyń 7 oblysynda aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Kóktemdegi UBT 10-naýryzda bastalady
Bilim • Keshe
Almatyda «Jyl qusy-2021» kórmesi bastaldy
О́ner • Keshe
Eki-aq tórti bar eken, qalǵanynyń bári bes...
Aımaqtar • Keshe
Ár sala úzdikterine qurmet tanytty
Aımaqtar • Keshe
Almaty taýlarynda qar kóshkini júredi
Ekologııa • Keshe
Jańa maýsymda jergilikti oıynshylarǵa senim artty
Aımaqtar • Keshe
«Qoǵamdyq baqylaý týraly» zań jobasy jarııalandy
Qoǵam • Keshe
Aldaǵy 9 naýryzda Bas sanıtardyń jańa qaýlysy kúshine enedi
Medısına • Keshe
Atyraýda túrmedegiler týysymen eki táýlikke kezdese alady
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Bıyl Jańaqorǵan aýdanynan kún elektr stansııasy paıdalanýǵa beriledi
Aımaqtar • Keshe
Almatyda gashısh satqan azamat ustaldy
Qoǵam • Keshe
«Qazaqaltyn» kenishinen 122 mln teńgeniń altyny urlandy
Aımaqtar • Keshe
Qostanaı oblysynda «Kóktem - 2021» oqý-jattyǵý sharasy ótti
Aımaqtar • Keshe
Fýtzaldan «Evro-2022» dodasynyń irikteý oıyndary ótti
Sport • Keshe
Rýslan Beketaev jańa qyzmetke taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
«Ashyq» qosymshasyn 27 almatylyq kásipker synaqtan ótkizýde
Aımaqtar • Keshe
Elimizidiń kólik saqshylary polıseı áıelderdi tól merekecimen quttyqtady
Qazaqstan • Keshe
Gúlshara Ábdiqalyqova aıaýly analardy merekesimen quttyqtady
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstanda taǵy bir mereke paıda bolady
Qazaqstan • Keshe
ShQO turǵyny 230 keliden astam maraldyń múıizin urlaǵan
Aımaqtar • Keshe
Grand Slam: Eldos Smetov fınalǵa shyqty
Sport • Keshe
Qaraǵandyda jol apatynan 3 adam qaıtys boldy
Aımaqtar • Keshe
Batys Qazaqstanda bıyl koronavırýs juqtyrǵandar sany 4 myńnan asty
Medısına • Keshe
Almatyda ózin Antıkor qyzmetkeri retinde tanystyrǵan alaıaq sottaldy
Aımaqtar • Keshe
ForteBank pen Qazposhta yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıdy
Ekonomıka • Keshe
Sport • Keshe
Úkimet basshysy Investısııalyq shtabtyń otyrysyn ótkizdi
Úkimet • Keshe
Bıyl Nur-Sultanda 10 myń jeńildetilgen páter salynady
Elorda • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Shymkentte tozyǵy jetken úıler súriledi
Aımaqtar • Keshe
Atyraýda 563 myń turǵyn saqtandyryldy
Aımaqtar • Keshe
Aqtaýda utys oıynyn uıymdastyrǵan bloger jazalana ma
Aımaqtar • Keshe
Ekonomıka • Keshe
Ilııas mýzeıi otyz jetinshi kóktemin qarsy aldy
Aımaqtar • Keshe
Atyraýda demeýshiler 700 otbasy azyq-túlikpen qamtıdy
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar