Stenford ýnıversıtetiniń bıologııa baǵyty boıynsha doktorantýrasyn támamdaǵan ǵalym, molekýlıarlyq, kletkalyq bıologııa jáne embrıologııa baǵytyn zertteýshi bıolog Nurlybek Mursálı:
– «Koronavırýs HIV (human immunodeficiency viruses – adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsy) ınfeksııasynyń geni eken, ıaǵnı qoldan jasalypty» degen pikirler boldy. Tipti osyǵan baılanysty ǵalymdar zertteý júrgizip, nátıjesin jarııalaǵysy da keldi. Biraq onda ǵylymı faktiler men analıtıka bolmady. Men osy saladaǵy ǵalym retinde COVID-19-dyń genetıkalyq ınjınerııa arqyly qoldan jasalmaǵanyn aıta alamyn, – dedi.
Al Ulttyq ǵylymı keńestiń «О́mir týraly ǵylym jáne densaýlyq» baǵyty boıynsha múshesi, professor Qaısar Tabynov:
– Qazir COVID-19-ǵa qatysty jaı aqparat túgili ǵylymı zerttteýlerdiń sany da kúrt artty. Atalǵan taqyryp óte ózekti bolyp turǵandyqtan, ony ǵylymı basylymdar «qushaǵyn ashyp» qabyldaıdy. Sol ǵylymı maqalalardyń ózinde áli kúńgirt, atústi qaralǵan dúnıeler bar. Sondyqtan qandaı da bir qorytyndyǵa kelmes buryn, dál osy kózqarasqa pikir bildirý úshin azdap kútý kerek. Kútý kezeńi ǵalymar úshin qarbalas jumys bolǵany abzal. Mundaıda árıne Otardaǵy Bıologııalyq qaýipsizdik problemalary ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna vırýsty taratýshy sútqorekti jarǵanattarǵa arnaıy zertteý júrgizýge jaǵdaı jasalýy qajet. Degenmen, bir nárse maǵan anyq bolyp tur: bıologııalyq qarý ony qoldan jasaǵan ǵalymdardyń baqylaýynan shyǵyp kete almaıdy, COVID-19-dy búkil álem ǵalymdary qazir basqara almaı otyr. Vaksınasy da vırýs jaılaǵan jaǵdaıdyń artynsha tabyla salǵan joq. Demek, bul bıologııalyq qarý emes, – deıdi.
Professor pandemııa degen uǵymnyń ózin durys túsinýge shaqyrady. Professordyń paıymdaýynsha, pandemııa – jańa vırýstyń paıda bolyp, álemge taralýy. SARS 2002-2003 jyldary paıda bolyp, 8 myń adamǵa juqty. Keıin joǵaldy dedik, biraq qaıda ketti? Vırýs óziniń ómir súrýin jalǵastyrý úshin bir popýlııasııadan ekinshisine ótedi. Al osy proses kezinde vırýs mindetti túrde bıologııalyq, genetıkalyq turǵydan ózgeredi. Sondyqtan Q.Tabynov qoǵam arasyndaǵy «Koronavırýs SARS-tyń nemese joǵarydaǵy basqa da ınfeksııanyń geni, túri, kóshirmesi» degen uǵymnyń qate jáne COVID-19-dyń jańa vırýs ekenin aıtady.
Vırgınııa shtatyndaǵy Djordj Meıson qoǵamdyq zertteý ýnıversıtetiniń mıkrobıologııa jáne juqpaly aýrýlar baǵyty boıynsha doktorantýrasyn támamdaǵan vırýsolog Iýrıı Kımniń pikirinshe, «Koronavırýs qoldan jasalǵan» degen pikir qoǵamnyń pandemııamen kúresýine keri áser etedi, negatıv týdyrady.
– Koronavırýstyń (túrleri kóp) bıoınformatık mamandarynyń qatysýymen osy máselege arnaıy zertteý de júrgizildi. Mamandar sol zertteýdiń nátıjesinde COVID-19-dyń evolıýsııalyq jolmen birte-birte damyp, qazirgi deńgeıge jetkenin anyqtady. Vırýstyń genetıkalyq ınjınerııasy, ıaǵnı oılap tabylǵan vırýstar engiziletin júıe bar. Al atalǵan júıeden COVID-19-dyń izi de tabylmady. Sol sebepti joǵarydaǵy kózqaras – mıf, – deıdi Iý.Kım.
