Van Gog súıgen tús

«...О́mirdi tústerden izde. Shynaıy sýret – bul tústi modeldeý. Men óner­diń ómirsheńdigi men órkendeýi úshin kúresemin», dep jazdy Van Gog bir hatynda. Taǵdyr-talaıy kúrespen ótken sýretshi sózinde turypty. Fran­sýz jazýshysy Anrı Perrıýsho jaz­ǵandaı, Vınsenttiń jeke tulǵasy men óneri zertteý nysanyna aınaldy, qoǵam quny­ǵa lap qoıdy. Árıne kózi tirisinde emes, pánı jalǵannan baqıǵa kóshken soń ǵana.

Uly ımpressıonıst-sýretshi Nıder­landtyń ońtústiginde pastor Teodordyń otbasynda dúnıege keldi. Bala jasynan minezimen daralanǵan ol eshkimge uqsamaıtyn dep aıtylady. Sýretshi ózin, armanyn uzaq izdepti. Tipti ákesine uqsap din jolynda da qyzmet etip kórdi. Barlyq postpressıonıstik sýretshiler sııaqty, shyndyqtyń akademııalyq beınesinen alys­tap, bir sáttik áserdiń órnekterin izdeýden bas tartty: nysannan góri sezimge tereń maǵyna, astar ústeýge mán berip, sándik stılızasııaǵa júgindi.

Ish tartpaǵan Parıj qoǵamynan qaǵajý kórgen sýretshiniń Arl qala­shyǵyna qonys aýdarýy ókinishpen aıaqtalsa da, janyna saıa izdegen Van Gog úshin jarqyn úmit hám muqalmaǵan jigerdiń shamyn jaǵyp bergen edi. Ishki mánge umtylys jan saraıyńdy kúsh-qýatqa toltyryp, qýanyshy ortaıǵan keýdeńe jańasha bir serpilis beredi emes pe?! Van Gogty Arlge «sýretshiler sheberhanasyn ashsam», degen armany bastap ákeldi. Kele sala eskileý úıdi jalǵa alyp, ishi-syrtyn túgel sary túske syrlap júrip, balasha qýanyp Gogenge hat jazatyn edi ǵoı. «Biraz kúte turyńyz... Bul jerdiń poe­zııasy adam­dy birazdan keıin ǵana baý­raıdy. Úı áli yńǵaıly emes, áıtse de birtindep jabdyqtaýǵa tyrysamyz. Shyǵy­ny kóp bolǵany sonsha, bárin bir­den jasaı almaısyń. Biraq siz osynda kelseńiz, munda qalýǵa nelikten talap et­kenimdi túsinesiz», dep aǵynan jarylady.

Izinshe jazylǵan «Sary úı» atty postımpressıonıstik rýhtaǵy kartınasynda sýretshiniń jańa ómirge úmiti, jaqsylyqqa sengen, syıynǵan asqaq armany men muraty aıqyn kórinedi. Jalpy, Arlde týǵan jumystar belgili bir maǵynada sýretshiniń kúndeligi sııaqty áser beredi. Osy kezeńde jazylǵan peızajdarynan onyń sát saıyn qubylǵan kóńil kúıi men úkilegen úmitteri, keleshekke degen umtylysy keskindelgendeı. Jan dúnıesin jabyrqatqan jalǵyzdyqtan molbert aldyndaǵy qulshylyǵy ǵana qutqaratyn. «Gogenniń oryndyǵy» (1888), «Oraq. La-Kro ańǵary» (1888). «Arldegi qyzyl júzimdikter» (1888) syndy birkelki úndestikten týǵan alýan túrli kartınalaryndaǵy jarqyn poetıkalyq beıneler ekpindi yrǵaqqa baǵyna otyryp salynǵan.

«Men únemi osy salada jańalyq asha­myn dep úmittenemin, – dedi ol inisine jazǵan hatynda, – mysaly, ǵashyqtardyń sezimin qosymsha eki túspen úılestire otyryp, bir-birine qarsy qoıý, uqsas reńkterdiń qu­pııa terbelisimen nemese mıdaǵy oıdy ashyq óńniń jarqylymen qara túste kórsetý. Qandaı da bir úmitti juldyzben, ıa batyp bara jatqan kúnniń shapaǵymen aıshyqtaý. Van Gogtyń ózi ataǵandaı, onyń qylqalamynan týǵan ár sıýjetinde tús arqyly jetkizýge tyrysqan astarly oıy jatyr. Má­nerli, túsindirýdi qajet etpeıtin kar­tınalaryndaǵy rýhanı mazmundy kóz tikken kórermenniń tynysynan anyq sezer edińiz. Názik te janashyr, sóıte tura óz-ózin umytqan kózsiz tabyný jasyryn sımvolıkamen qanyqqan. Sary túske qushtarlyq ony janynan bezdirdi. Bul týrasynda ras-ótirigin aıyrǵysyz qanshama ańyz aıtylady: birde ony esinen aýǵan jyndyǵa balasa, birde ashty jýsan syǵyndysy bar absent ishkendikten tústerdi burmalap qabyldaǵan deıdi.

Rasynda, sýretshi tanymynda sary men kók tús jamandyq pen jaqsy­lyq­tyń, qarańǵy men jaryqtyń máńgilik kúresine aınaldy. Lımondaı ashyq sarydan qyzǵyltym saryǵa deıingi aralyq kún sáýlesiniń, bıdaı alqabynyń, mahabbat pen ómirdiń nyshany bolyp sanaldy. Mysaly, sýretshi shyǵarmashylyǵyndaǵy shoqtyǵy bıik týyndy «Dıqan» (1888) kartınasynda jaqyn dosy Gogenniń yqpaly aıqyn seziledi. Kartınadaǵy sıýjetti sýretshiniń ózi erekshe jaqsy kórdi jáne oǵan oqtyn-oqtyn oralyp ta otyrdy. Bir-birin qaıtalamaıtyn dıqan taqyrybyna arnalǵan týyndylarynda beıbitshilik pen baqyt saltanaty aıqara tabysqan. Dıqan – ómir sımvoly, tirshiliktiń bastaýy. Sharýanyń tóbesine tutylyp batyp bara jatqan kún osynaý beınege erekshe mán, qasıet ústep turǵandaı. Al kógildirden bastalyp qaraǵa ulasqan boıaýlardyń arpalysy «jalyny qaıtqan máńgiliktiń», «peshenege jazylǵan sharasyzdyqtyń», «ólim» qorqynyshynyń dámin sezdiredi. 1889 jyly jazylǵan «Oraqshy» kartınasynda ólim sımvolyna júginedi. Bir qaraǵanda jarqyn, ashyq túsimen kózge ottaı basylatyn egis dalasy júzi lypyp turǵan oraqty birden ańǵartpaıdy.

Vınsent Ýılıam Van Gog – jumbaq tulǵa. Osynaý alasapyranǵa toly ǵumy­ryn­da áýelgi maqsatynan aınymapty. Shyǵar­mashylyq jolyn kesh bastasa da, sońǵy on jylda ón­dirte jazyp, 900-ge tarta týyndyny muraǵa qaldyrypty. Tosyn da shalt minezimen qoǵamǵa jaqpaǵanymen, onyń adamzatqa degen súıispenshiligi, mahabbaty júrek túkpirine berik bekigen-tuǵyn. Shyndyq kóp bolǵanmen, aqıqat bireý – sýretshiniń sary túske sonsha qumartýynyń syry kókten quıylǵan jaryqty, nurdy júrekterden kórgisi kelgendigi edi.