Biz otyrǵan kólik jeńil syrǵyp kelip áldebir darbazanyń aldyna toqtaǵan. Aýla keń, saltanatty eken. Kúndizgi aptaptyń beti qaıtqan, keshqurymǵy maıdaqońyr samal aınalany terbetedi. Máýeli baq ıilip, sary órikter jerde shashylyp jatyr. Oń jaq qaptalda tereńirek jyrada syldyrap aqqan sýdyń bergi jaǵyn ádemilep, as-sý ishetin orynǵa laıyqtap, jasap qoıǵan eken. Jol soqty bolyp, sharshap kelgen adamdy aýnap-qýnap jata ketýge shaqyryp turǵandaı, jaılylyǵymen birden kózge túsedi. Al sol qaptalda Qara býra áýlıeniń kúmbezdi kesenesi boı kótergen. Aıbarly, sýyq. Basynan zııarat etýshiler úzilmeıdi. Áýeli áýlıeniń basyna sálem berdik, buljymas dástúr esebinde. Keıin keseneni aınala, qabirstannyń túbine qaraı ótip, aq kirpishten oqshaý qalanǵan molanyń aldyna tize búktik. Bul áıgili dáýlesker kúıshi Súgir Áliulynyń mazary eken. Eski kúıshiliktiń saltyn saqtaǵan eń sońǵy dombyrashynyń basynda otyrǵanymdy oılap, áýezdi oqylǵan quranǵa den qoıdym.
Qut qonǵan qazynaly Qarataý – kúı qudireti daryǵan qasıetti ólke. Qobyzshy Yqylastan Súgirge, Súgirden Jappasqa qonǵan qobyz ben dombyrany qosaqtaǵan telqońyr kúıshilik óneri osy Sozaqta saltanat qurǵan. Kúıdi eki tartqyzbaı qaıtalaý, janynan sýyryp salý, tańdy tańǵa uryp kúı tolǵaý syndy kóneniń jolynan aınymaǵan ónerpaz kúılerin shertpeletip te, tókpeletip te shyǵara bergen. Alǵashqyda oınaqy estiletin «Aqqý» men «Bozingeniniń» qaǵysy jeńil kóringenimen minezdi, áýen-sazdylyǵy basym keledi. Qara óleńmen mazmundas, Arqanyń ánshilik dástúrine kóp keletindeı. Bul týrasynda Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Janǵalı Júzbaı «Súgir kúıleriniń mýzykalyq qurylymynan atalǵan qasıetterden bólek jyr maqamdaryn da ańǵara alamyz. Mysaly, «Yńǵaı tókpe», «Nazqońyr» sııaqty kúılerden qazaqtyń aq óleńine qurylǵan yrǵaqtar esip turady», dep jazady. Mýzykanyń tili naqtyly ómir deregin berýde tilmen jarysa almaıtyny daýsyz. Áıtkenmen orta ekpinmen, shalqyta oryndalatyn «Aqqý» kúıiniń shyǵý tarıhy týraly aıanyshty hıkaıa qosa baıandalady. Kóktemde Shý ózeniniń boıyna mamyrlaı qonǵan aqqýlardy atýǵa patshalyq Reseıdiń jasaýyldary jyl saıyn ańshylyq uıymdastyryp turǵan. Jazýshy О́.Qyrǵyzbaevtyń romanynda aqqýdyń mamyǵyn jınaý úshin arnaıy naýqan uıymdastyrylatyny, jyl saıynǵy ańshylyq sonardan aqqýdyń tuqymy tuzdaı quryp ketkeni týraly aıtylady. Qasıetti qustyń obal-kıesine qaramaǵan náýbetti kózimen kórgen kúıshiniń salaly saýsaqtary dombyranyń shanaǵynan osy bir muńdy da tebirenisti kúıdi únsiz saýlatsa kerek. Syrttaı tyńdaǵanda kóterińki tynysy jeńil baýrap alǵanymen, ishki kúızelisi sary jazyq atyraptaǵy býaldyr saǵymdaı kóz ushynda terbelip, álde bir óksikti, sherdi anyq ańǵartady.
О́miriniń sońǵy jyldary kemeńger jazýshy Muhtar Áýezov «О́sken óńir» atty romanyn jazýǵa materıal jınaý úshin Teriskeıge tabany tıip, eldiń tynys-tirshiligimen, baı tarıhymen tanysady. Osy saparynda uly jazýshynyń shertpe kúıdiń negizin salýshylardyń biri, dáýlesker kúıshi Súgir Áliulymen kezdeskeni jaıly aıtylady. Ataqty dombyrashynyń úıine «Sozaq» keńsharynyń dırektory Baltabaı Ábdiramanov alyp barady. Súgirdiń úıine Sozaq aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy Ádil Sasbuqaev, jas jazýshy Táken Álimqulov ta birge barady. Úlken parasat ıesi Muhańdy Súgir kúıshi de tap basyp tanypty. Ánsheıinde sheshilip kóp aldynda dombyra ustaı bermeıtin kúıshi sol joly erekshe razylyqpen qonaqtarynyń aldynda «Toǵyz taraý», «Shalqyma», «Nazqońyr», «Aqqý», «Kertolǵaý», «Jolaýshynyń joldy qońyry», «Bozingenniń búlkili» atty kúılerin irkilmeı oryndap bergendigi aıtylady. «Men bir talant taptym, Táken! Sen Súgir jaıly jaz», – dep janynda birge saparlas bolyp júrgen Táken Álimqulovqa oı tastaıdy. Osydan soń úlken jazýshynyń bir aýyz sózin qaperinde ustaǵan qalamger Sozaqqa kelgen saıyn shertpe kúıdiń sheberleri kúıshi-kompozıtorlar Súgir men Tólegen Mombekovke sálem berip, kúıshiler ómirinen úzik-úzik áńgimeler jazyp, gazet-jýrnaldarǵa jarııalap júrip, birazyn keıinirek kitaptarǵa toptastyrady. Súgir týdyrǵan sarynǵa qulaq túrip otyrǵanda ulylardyń ómirimen astasqan kópke belgili osy bir derekter oıyma orala berdi.
«Bir halyqtyń áni ketse ádebıeti jesir qalady. Sáni ketedi, sáni ketse jany ketedi. Qazaqty jansyz aǵash qylyp, otqa jaqqylaryń kelmese, ándi saqtaýdyń qamyn qylyńdar», dep jazyp edi kezinde órshil aqyn Sultanmahmut. Nebári jıyrma jasynda aıtqany. Qandaıy shynaıy, dál, áserli! Názik sıpatymen, ómirge qushtarlyq lebi shalqyǵan, jańarǵan qalyptaǵy halyq kúıleri – qazaqtyń jany emes pe edi. Aıtýdan kende qalǵan jerimiz joq, dese de búgingi ánimiz ben kúıimizdiń sıqy qandaı?! Osynaý qut daryǵan mekenniń basynda alaqan jaıyp otyryp, sony oıladym. Súgirlerden qalǵan ánimiz ben sánimizdi saqtaı aldyq pa?
