Sheneýnikter ózgerýge tıis

Sóz shirkin daýyl bop eskende, nóser bolyp quıǵanda – búkil álemniń kósh basynda ózimiz turǵandaı kúı keshtik, solaı bolatynyna sendik. Biraq qazirgi halyqtyń jaı-kúıi ol maqtan men astam sózdiń astaryn ashyp, tigisi tolyq tigilmegenin, tipti shirigen jibi sógilip jatqanyn kórsetip otyr.

Qaterli indetke ázirmiz dedik. Onyń jolyn kesetinimizge ılandyq. Biraq kesel daǵdarysqa ákelgendeı. Jaqynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bul máseleni tolǵaı kelip, eki aptanyń ishinde es jımaǵan sheneýnik jolyn tabatynyn atap aıtty. «Arystandaı aıbatty, jolbarystaı qaıratty» (M.Jumabaev) dep júrgen biraz atqa minerlerdiń jaǵdaıy onsha emes ekenin ańǵardyq. Ásirese halyqty dárimen qamtamasyz etedi degen qorlardyń tirshiligi titiretti. Ondaılardyń isker emes, sán-saltanatta júrgeni alǵa tartyldy.

Bizdiń elimizde sebepti anyqtamaı sózge senip, aqyry saldarmen kúresetin salt bar. Osy salt qarapaıym jurtty áýre-sarsańǵa salý­men keledi. Myna bir baılamymyzdy aıta ket­sek deımiz. Memleket qarjysyna ıelik jasaıtyn qorlar bir álem. Olardy ustap turý, qyz­metkerlerine qarjy tóleý, mıllıardtardy shashý talaıdan beri aıtylady. Áıtse de nátıje kem. Osy qor degendi tikeleı ispen aınalysatyn mekemelerdiń quzyryna berse qaıter edi. El ishinde «Samuryqtan» bastap qorda qyzmet etý, mınıstr bolýdan da mártebeli. О́ıtkeni on­da aqsha kóp. Aqsha júrgen jerde ar bolmaıdy.

Sol sekildi indettiń órshýiniń arǵy jaǵynda jalǵan aqparatqa, jalǵan sózge, jalǵan iske, kóz boıaýshylyqqa sene salý jatyr desek, qatelese qoımaspyz. Naýryz aıynda indet keldi degende kemel tirligimizben ony jeńemiz dedik. Biraq sóz dalada qalyp, kesel kernep kettik. Indetpen qatar pnevmonııa qosylyp, talaıdy tósekke tańyp, júzdegen adamdy baqıǵa attandyryp jatyr. Úreı de joq emes. Osynyń sebebi ne degenge kelsek, shyndyqty jalǵan sózben búrkeýde jatqany aıdaı anyq. Tipti osyndaı jat qylyqty bizdiń sheneýnikter klassıkalyq úlgige aınaldyryp aldy. Jalǵan esep berý, aýyl ákiminen bastalyp joǵary qaraı órleı beredi. Bul qaǵazda bar, iste joqqa ákelip jatyr.

Sheneýniktiktiń klassıkalyq úlgisine boı aldyrý dástúri ákeden balaǵa qalatyn muradaı jalǵasýda. Qazir qalaly jerdegi atqa minerler burynǵydaı jaǵasy jaılaý bolmaı, es jııa bastady. Jurt ne der eken dep alańdaıdy. Qaı jerdegi kemshilikti aıtyp, qapy qalar ekenmin dep jalpaqtaıtyn uıaty barlar da bar. Olardyń tek tamyrlary túzý bolý kerek. Al kerisinshe men kim, sen kim degender de tabylyp jatady. Degenmen ondaılardyń «ómiri» uzaqqa bara qoımaıdy. Sebebi, halyq tarazy emes pe, kórip otyr, kórip otyrǵan soń burynǵydaı túzeler degenge senbeı, týra aıtýǵa bekinip keledi. Aıtyp ta jatyr.

Sheneýnikterdiń klassıkalyq úlgisi aýyldyq jerde áli tolyq joıylmaǵan. Baıaǵy keýdemsoq sóz, «ne aıtyp tursyń» dep dúrse qoıa berý barshylyq eken. Jasyratyny joq qazir sol aýyl ákimderi halyqtyń jaǵdaıynan góri, ózderiniń turmysyn túzeýge den qoıǵan. Bar dúnıeni ózine qaraı ıkemdeýden jańylar emes. Kezinde keıingi urpaqtyń enshisine qaldyrǵan jerdi túrli jolmen jambasqa basyp alý, jaqyn-jaranyna úlestirý, ózinen joǵarydaǵylarǵa syı etip tartý, sóıtip oryntaǵynda myqty otyrý úrdisin úırengenderdiń aldy zeınet jasyna kelip, demalyp jatsa da, ornyna kelgenderi sol tásilmen is isteýde. Halyqty qaıyryp ustaý áli joıylmaı keledi. Biz elde júrgende jurtty kózge ilmeı, ózim bilem degen «myqtylardyń» talaıyn kezdestirdik. Jurt bir jaqta, ákim-qara bir jaqta júr. Muny olar naryqtyń zańy deıdi. Naryq halyq úshin emes pe, deseń burtııady. Tipti Prezıdenttiń eldimekendegi ókili, tapsyrmasyn buljytpaı oryndaýshy ekendigin esten shyǵaryp, ózi qudaı bolyp júrgender de az emes.

Basqa-basqa daýasyz keselge baılanysty bilim berý isindegi máselelerge mán bermeı, urpaq taǵdyryna nemquraıdy qaraıtyndardyń tirligi kúıindiredi.

Bir zamandary Sheraǵań – Sherhan Murtaza Elbasy bireý, qalǵanymyzdyń tireý bolýymyzdy qadap aıtqan edi. Osy sóz búgingideı qıly kezeńde júzege asýy tıis. Prezıdent Q.Toqaev bireý, basqamyz ulttyń ul-qyzy retinde tireý bolsaq, qane. Sol Prezıdent dáıekke aıtqan Sabyr Adaı aqynnyń «Ár qazaq – meniń jalǵyzym» sózin ult sózine ulastyrýdy qaryz ben paryz dep bilemiz. Buny júzege asyrý úshin álgi sheneýnikterdiń shirep turatyn, keýde keretin, ústem minez kórsetýge daǵdylanǵan klassıkalyq úlgiden, úzeńgi baýyn alty qarys etetin jat qylyqtardan arylyp, adamı qasıetke jol berýi tıis.