Azyq-túlik jetkilikti

Vıse-mınıstrdiń aıtýynsha, budan basqa, 404 mln dana jumyrtqa men 2,1 mln tonna azyqtyq bıdaı bar. 2020 jyldyń qańtar-maýsym aılarynda azyq-túlik ónimderin óndirý kólemi aqshalaı mánde 904,1 mlrd teńge­ni qurady. Bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 19,4 paıyzǵa artyq.

– Aýyl sharýashylyǵy mınıs­tr­ligi óńirlerdiń 32 túrli azyq-túlik taýarymen qamtamasyz eti­lýine aptasyna eki ret monıtorıng júrgizedi. Bul monıtorıng turaq­tandyrý qorlaryndaǵy, iri saýda jelilerindegi, jetkizý­shi­lerdiń jáne qaıta óńdeý kásip­oryndarynyń qoımalaryndaǵy áleý­mettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn qamtıdy, – dedi N.Da­ıyr­bekov.

Qazirgi tańda tez buzylatyn azyq qory – bir aptaǵa, al uzaq saq­talatyn ónimderdiń tutyný merzimi birneshe aıǵa jetedi. Salada óndiris te artyp keledi. Qaı­ta óńdelgen kúrish óndirý kóle­mi – 81,2 paıyzǵa, qaıta óńdelgen jáne konservilengen kókónis – 49,3 paıyzǵa, shujyq ónimderi – 24,2 paıyzǵa, et pen et-ósimdik konservileri – 11, sary maı – 11,4, jarma óndirý – 10,6 paıyzǵa, tazartylǵan jáne tazartylmaǵan ósimdik maıyn shyǵarý 9,5 pa­ıyzǵa ulǵaıdy. Qor únemi ja­ńar­tylyp, tolyqtyrylýda, son­dyq­tan tapshylyq joq jáne bolmaq emes.

Bıylǵy birinshi jarty­jyl­dyqta sharýashylyqtyń barlyq sa­nat­taryndaǵy iri qara mal basy 4,5 paıyzǵa kóbeıip, 9 030,9 myń basqa jetti, usaq qara mal 2 pa­ıyz­ǵa kóbeıip, 25 mln basty qurady.

22,5 mln gektarǵa aýyl sharýa­shy­lyǵy daqyldary egilip, alqap kólemi byltyrǵy kórsetkishten 238 myń gektarǵa ulǵaıdy.

Qazir respýblıka boıynsha jal­py syıymdylyǵy 1,9 mln tonna bolatyn 1 249 qoıma bar. Ha­­lyqty maýsymaralyq kezeńde kó­kó­nispen jáne jemis­pen qamta­masyz etýge múmkindik beretin qa­zirgi zamanǵy kókónis saqtaý qoı­malaryn salý jumystary júr­gizilýde. Bul úshin kásipkerlerge je­ńil­detilgen nesıe berý qaras­ty­rylǵan.

Baǵa nege kóterildi?

Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasy jyl basynan beri orta eseppen 5,7 paıyzǵa kóterildi. Bul sońǵy 5 jyldyń sáıkes kezeńderindegi ortasha kórsetkishten tómen.

Saýda jáne ıntegrasııa vıse-mınıstri Azamat Asqarulynyń aıtýynsha, kartop, sábiz, pııaz, qaraqumyq, kant, sary maı sııaq­ty azyq túrleri 10-20 paıyz ara­ly­ǵynda qymbattady. Oǵan maýsym­dyq erekshelik, qaraqumyq túsi­miniń az bolǵany, jyl basynan beri qant shıkizatyn ákelýge keden­dik baj salyǵynyń engizilýi jáne tótenshe jaǵdaı kezindegi fak­tor­lar, sondaı-aq valıýtanyń qym­bat­taýynan týyndaǵan dúrbe­leń sebep boldy.

– Jańa ónimniń túsýi, jemis pen kókóniske suranys artyp, kerisinshe sút pen et ónimderine suranys azaıǵany, azyq-túlikti shyǵarýǵa birqatar shekteý jasal­ǵany baǵanyń ósý qarqynyn tó­men­detýge áser etti. Tótenshe jaǵ­daı kezeńinde shekti baǵalardy bel­gi­leýmen qatar baǵany ustaýdyń tıimdi quraldary «aınalym shemasy», «turaqtandyrý qorlaryn qalyp­tastyrý», oılastyrylǵan logıs­tıka jáne jetkizý tizbegin sıfr­landyrý bolyp tabylady. Áleý­mettik mańyzy bar azyq-túlik ta­ýarlaryna baǵany ustap turý úshin saýda jelilerine jeńil­de­tilgen nesıeler berýge jergi­likti bıýdjetterden 17,42 mlrd teń­ge bólindi, – dedi Azamat As­­­qar­uly.

Aıta keteıik, Áleýmettik ká­sip­­ker­lik korporasııalar turaq­tan­­dyrý qorlaryna 35 myń ton­na azyq-túlik taýarlaryn jı­na­ǵan. Onda 7 myń tonnaǵa jýyq azyq-túlik taýaryn jetkizýge for­vardtyq kelisimsharttar jasaldy.

Aýyl sharýashylyǵy vıse-mı­nıstri keıbir azyq-túlik taýar­lary baǵasynyń ózgerýine yq­pal etken basqa da máselelerdi tilge tıek etti. Atap aıtqanda, ón­diristiń maýsymdyq ereksheligi, saqtaý shyǵyndary, deldaldardyń kóbeıgeni, ónimniń ózindik qunyna tikeleı áser etetin qyzmetter ba­ǵasynyń ósýi, sondaı-aq karantın jaǵdaıynda kúrt ósken suranys sııaqty faktorlardy da nazarǵa alǵan jón.

– Mysaly, qazirgi tańda Al­maty, Jambyl, Qyzylorda jáne Túrkistan oblystarynda kartop, pııaz, sábiz, qyryqqabat, qııar, qyzanaq jınalyp jatyr. Sáı­kesinshe, baǵasy da tómendeýge tıis, – dedi N.Daıyrbekov.

О́z kezeginde Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Básekelestikti qorǵaý jáne damytý komıteti tór­aǵasynyń orynbasary Asqar Japparqulov áleýmettik mańy­zy bar azyq-túlik taýarlary nary­ǵynda monopolııaǵa qarsy qabyl­danyp jatqan sharalar týraly habardar etti.

– Biz barlyq baǵa belgileý tizbegin, taýarlardy sórelerge jetkizýdi taldaımyz. Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarla­ry­nyń qunyna áser etetin keı­bir shekteýler bar. Eger bul shek­teýlerdi alyp tastasaq, onda bul azyq-túliktiń sońǵy baǵa­syna oń áser etedi, – dedi A.Jap­par­qulov.

Onyń aıtýynsha, qyzmettik tekserý nátıjesinde jyl basynan bastap 13 tergeý taǵaıyndaldy. Nan, qaraqumyq jarmasy jáne kúnbaǵys maıyna qatysty 4 ter­geý jalǵasýda. Azyq-túliktiń qym­­battaýyna áser etken sóz baı­lasý faktileri rastalyp, bir­qa­tar kom­panııalarǵa aıyppul sa­­lyndy.