Abaı kúni

Abaı hakimniń baı mura­syn, onyń asqaq tulǵasyn bıik tuǵyrǵa shyǵarý bir kún­ge baılanyp qalmaıtyny belgili. Degenmen derbes kún belgi­lenip, Úkimet tarapynan qaýly qabyldanýy qazaq bala­sy­nyń taǵy bir jańa beleske kóterilgendigin kórse
tedi.

Abaı taǵylymyna taǵzym etý – Rýhanı jańǵyrýdyń úlken kezeńi.

Premer-Mınıstr Asqar Mamın qol qoıǵan Qaý­lyda «Qazaqstan Respýblı­ka­syn­daǵy merekelik kúnderdiń tiz­besin bekitý týraly» Qazaq­stan Respýblıkasy Úkimetiniń 2017 jylǵy 31 qazandaǵy №689 qaýlysyna (Qazaqstan Res­pýblıkasynyń PÚAJ-y, 2017 j., № 53, 343-qujat) my­na­daı tolyqtyrý engizil­sin: kórsetilgen qaýlymen beki­­tilgen Qazaqstan Respýb­lı­ka­syndaǵy merekelik kún­der­­diń tizbesi: mynadaı maz­mun­daǵy 22-1-tarmaqpen tolyq­ty­rylsyn: «22-1. Abaı kúni – 10 tamyz». 2. Osy qaýly alǵashqy resmı jarııalanǵan kúninen keıin qoldanysqa engiziledi» delingen.

Biz taıaý kúnderde mereke­leıtin bul Abaı kúni – bizge jol kórsetip turǵan jaryq sham­shyraq sekildi jylýyn shasha jarqyraıdy.

Osydan týra 175 jyl bu­ryn Shyń­ǵystaýdyń Eraly jazyǵynda shyr etken qazaq daýysy – Alash baǵdar tutqan jaryq temirqazyqqa aınaldy.

Bul kún – birtutas qazaq balasyn birlikke shaqyratyn, adamgershilikke úndeıtin, «biriń­di qazaq biriń dos» tutatyn qas­ter­li kún!

Týra sol kúni hakim úńil­gen tereń oı­lar teńiz­deı tebi­renetindeı, týra sol kúni hakim­niń sońynda qalǵan bıik mátinder tipti zoraıyp asqaq­taıtyndaı!

Abaı kúni – qazaqtyń izgilik pen órkenıet órine basqan taǵy da bir qaıyrly qada­my!

Hakimge halyqtyq qurmet

Mekemtas Myrzahmetov,

fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor:

– Kúni keshe jarııalanǵan Úkimettiń qaý­lysynda resmı bekipti. Biz bul kúndi uzaq kúttik. Ádildiktiń sal­tanat quratynyna sendik. Tirisinde aqı­qatty, ádildikti jaqtap, ǵy­lymdy tý kótergen, sońyna jaqut­taı jar­­qy­­­raǵan qazyna qal­dyrǵan janǵa qa­tysty dúnıelerdiń esh­­­qaı­sysyna biz nem­quraıly qaramaýymyz kerek. Bul turǵydan kelgende qoǵamda onyń  tý­ǵan kúnine qatysty ekiudaı pikirdiń bolýy, eki túrli datanyń atalýy bizdi qyn­jyltatyn. Nege deseńiz, uly aqyn­nyń týǵan kúni 10 tamyz ekeni aı­dan anyq, esh talassyz shyndyq. Aǵa sultan Qunan­baıdyń anketasynda balalary týraly málimetter kórsetiledi. Sol jerde Abaıdyń týǵan kúni dep 10 tamyz jazylǵan. Odan Semeıge saıası qýǵynǵa ushyraǵandar kelgeni belgili. Olardyń pikirleri de muny qýattaıdy. Abaıdyń 1845 jyly, 10 tamyz kúni Eraly jazyǵynda týǵany aıqyn. Ol kezde Semeı halqy kóship-qonyp júrdi. Olardyń bir jerge otyryqtanýy ótken ǵasyrda ǵana júzege asty. Shortanbaı aqynnyń aıtatyny bar ǵoı: «Áýeli bas­tan handy aldy, Qamalyp qazaq sandaldy», dep. 1822 jyly handyq júıe joıylǵan soń orys gýbernııalary quryla bastady. Olardyń maqsaty bel­gili edi. Árıne bul uzaq áńgime. Biz­diń aıtpaǵymyz, Abaı sol tusta ómirge keldi. Uly aqyn ómirden ótken soń ke­ńes­tik saıası júıeniń yqpalymen qoǵam­dyq-saıası kózqarastarynan bastap ómir­baıanyna deıin burmalandy. Iаǵnı týǵan kúnine deıin ózgertildi.  

Osy kúni atalyp júrgen 23 tamyz qaıdan shyqty degenge kelsek, orystarda eski jyl men jańa jyl sanaýda 13 kúndik aıyrma bar. Sol sebepti aqynnyń týǵan kúnine 13 kún qosylǵan. Biraq bulaı jasaýǵa bolmaıdy. Ony kezinde biz jazǵanbyz. Árıne, bul jerde aqynnyń bıografııa­syna tereń boılamaǵanymdy aıta ketken jón. Men kóbinde onyń rýhanı qazynasyn zerttedim. Áýezov «Abaıdyń batysynan shyǵysy basym», degen pikirde bolǵan. Men negizinen Abaıdyń shyǵysyn  zert­tedim. Endi keshigip bolsa da, uly aqyn­nyń týǵan kúni retinde 10 tamyzdyń bekigeni  quptarlyq is boldy dep oılaımyn. Bul sózsiz solaı bolýy qajet nárse. 

Arymyz da, barymyz da – uly Abaı!

Ulyqbek Esdáýlet,

Memlekettik syılyqtyń laýreaty, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy:

– Abaı – óz shyǵarmalarymen qazaq halqynyń aqyl-oı, jan-júrek qazynasyn  ǵalamat baıytqan dana aqyn retinde álemdik órkenıetten oıyp oryn alǵan renessanstyq  tulǵa.  Uly Abaı sol bıikke ózimen qosa týǵan ultyn da órletip, tór­letip otyr. Temirqazyǵymyz, shamshyraǵymyz uly hakim ekenin búgingi urpaq baǵamdap qaldy. Bıyl Prezıdent uly aqynnyń 175 jyldyq mereıtoıyna oraı, Abaı jylyn jarııalap, elimizde qyrýar sharalar ótkizý kózdelip, qolǵa alyna bastaǵan bolatyn. Alaıda búkil álemdi bir qa­ýyzǵa syıǵyzǵan pandemııa indeti mereıtoıdyń da jolyn kesti. Soǵan qaramastan elimizde onlaın rejimde Abaı týyndylary oqylyp, jattalyp, taldanyp, zerttelip, nasıhattalyp jatyr. Tipti halyqaralyq vıdeokonferensııalar da júrgizilýde.

Men Qazaqstan Jazýshylar odaǵy bas­qarmasy atynan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa Abaı­dyń týǵan kúni 10 tamyzdy Abaı kúni dep atap, ulttyq merekege aınaldyrý týraly usynys hat jazǵan bolatynmyn. Sol bastamamyzdy Memleket basshysy qoldap, Úkimetke tapsyrma bergen eken. Mine, kópten kútken qaýly shyǵyp, Abaı kúni búkilhalyqtyq, ulttyq mereke retinde kúntizbege enip otyr. Tarıhı oqıǵa! Úlken qýanysh! Bul poe­zııa mártebesi, bul qazaq tiliniń saltanaty dep bilemin.

Shetelde turatyn keıbir keraýyz qandasymyz «Abaı degen aqyn ómirde bolmaǵan ańyz adam eken. Ony Bókeıhanov bastaǵan alashordashylar óz  ıdeıasyn taratý úshin oılap tapqan mys» degen de aram oıly laqap taratyp, ony jaqtaýshylar da quıysqanǵa qystyrylyp  jatqan kezde, Memleket basshysynyń bul sheshiminen keıin sol aramza aýyzdarǵa qum quıylatyn boldy. Erkin oıly Alash qaıratkerlerine qýat bergen Abaı, alapat atom jarylystarynyń zardabymen kúreste qalyń eline dem bergen Abaı, táýelsizdik úshin kúreste de, táýelsizdik tusynda da jurtyna baǵyt-baǵdar, qaırat-jiger bergen Abaı qazirgi indetten arpalysyp kúızelgen halqyn óz rýhymen jebep, jyrymen emdeıtin qudiretke ıe.

Abaı kúni, Abaı merekesi qutty bolsyn!