Jýyrda iske qosylǵan «Tıispe» jobasy áı̆el quqyqtaryn qorǵaýǵa jáne jumys oryndarynda qandaı da bir kemsitýshilikke jol bermeýge baǵyttalǵan. Mundaǵy maqsat – Qazaqstandaǵy adam quqyqtaryn, onyń ishinde áı̆el quqyqtaryn qorǵaý, ásirese jumys ornyndaǵy tıisýge ıaǵnı harassmentke, jol bermeý. Bastamanyń avtory zańger Áıgerim Ermekbaıdy sózge tartyp, jobanyń mán-mańyzy jaıynda surap bildik.
– Bizdiń qoǵamda áıel teńsizdegimen qalaı kúresý kerek dep oılaısyz?
– Eń birinshiden, áıelderge erlermen teń jalaqy taǵaıyndalýyn talap etý. Ekinshiden, áıelderge qyzmettiń kez kelgen túrin isteýge múmkindik berý. О́zderińizge málim, Qazaqstanda kásiptiń keıbir túrlerinde áıelderge jumys isteýge tyıym salynǵan. Sondaı-aq jumys barysynda oǵan eshqandaı da qysym kórsetilmeýine zań júzinde qatań tyıym salýǵa yqpal etýimiz tıis.
– Eger áıel genderlik teńsizdikti basynan keshirse, ne isteý kerek?
– Zańger retinde meniń usynysym aldymen sotqa, odan keıin quzyrly organdarǵa shaǵymdaný kerek. Sebebi zań solaı. О́kinishke qaraı, memlekettik organdar is júzinde áıelderge kómektese almaı keledi. Bul jerde memlekettik uıymdar tarapynan, qoǵam tarapynan nemquraıdylyq ta bar. Odan keıin mundaı isterde ne isteý kerektigin memlekettik organdar bile bermeıdi, óıtkeni zań jaǵynan mundaı mehanızm joq. Sondyqtan da áıelderge keńesim, joǵaryda atalǵan organdar kómektespegen jaǵdaıda, olar ári qaraı tek BUU-ǵa, ıaǵnı Adam quqyqtary jóninde komıtetke shaǵymdanýyna bolady.
– Tıispe/Ne trogaı/No Harassment jobasyna keńirek toqtalyp ótseńiz? Nelikten bulaı atadyńyz?
– 2020 jyldyń qyrkúıek aıynda MISK uıymynda «Adam quqyqtary» jónindegi mektepti támamdaǵannan keıin paıda bolǵan joba. Osylaısha «Tıispe» (tiispe.kz) atty jobama grant utyp aldym. Jobanyń maqsaty áleýmettik jelide adam quqyqtary, áıel quqyqtary salasyndaǵy saýattylyqty arttyrý, sondaı-aq áıelderge jumys ornyndaǵy tıisýlerge, ıaǵnı harassmentke jol bermeý. Sondaı-aq osyǵan qatysty tıisti zańdardyń shyǵýyna yqpal etý. Iаǵnı atalǵan taqyryptar jaıly qazaq tilinde aqparatty kóbirek taratý, vıdeo túsirý arqyly nasıhatyn arttyrýymyz kerek. Aqparat azdyǵynan bizdiń qarakóz qyzdarymyz bul másele jaıynda múldem habarsyz bolýy múmkin. Al eń basty másele elimizde jynystyq qatynasqa májbúrleıtin harassmentke qatysty zań joq. Iаǵnı kez kelgen áıel jumysynda osy jaǵdaıǵa tap bolǵan kezde ony sheshýdiń tek qana eki joly bar. Birinshisi, sol jaǵdaımen únsiz kelisý, ekinshisi jumystan óz erkimen shyǵý. Osy rette meniń qolǵa alǵan jobam aldaǵy úsh jyl ishinde qysymǵa tap bolǵan áıelderge zań jaǵynan kómektesýdi kózdeıdi. Sebebi qazirgi tańda atalǵan jaǵdaı boıynsha BUU-ǵa tek bir áıel ǵana shaǵymdanǵan. BUU áıelder uıymymen birlese júrgizilgen saýaldama boıynsha Qazaqstanda árbir úshinshi áıel harassmentke ushyraıdy.
– Jynystyq zorlyq-zombylyq qurbandaryn áleýmettik qorǵaý, qoldaý kórsetý isindegi eń úlken qıyndyq qandaı?
– Kóbine áıelder qoǵam, memlekettik uıymdar tarapynan eshqandaı qoldaý tappaıdy. Qoldaý retinde psıhologııalyq kómek, zańgerlik kómek qajet bolady. Sonymen qatar zań jaǵynan tek qana zorlaýǵa qatysty jaza bar, al harassmentke qatysty zańdyq turǵyda eshqandaı mehanızm joq.
– Al erler qaýymy keı áreketteriniń áıel quqyǵyn buzatynyn nege bile bermeıdi?
– Meniń oıymsha, qazaq tilinde aqparattyń az bolýynda. Bul jaıly áleýmettik jelilerde kóbirek aıtylýy kerek.
– Biz «jábirlenýshiniń ózi kináli» degendi jıi estımiz. Qoǵamdaǵy ondaı syńarjaq kózqarasty qalaı ózgerte alamyz?
– Bul jerde jalpy qoǵamnyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý kerek sııaqty. Mysaly, men ózimniń YouTube kanalymda (8 myń oqyrmanym bar) qazaq tilinde zań jaǵynan keńester beremin. Meniń oıymsha, áleýmettik jeliler – ol jaǵynan óte tıimdi qural. Jýyrda ǵana arnadaǵy adam quqyqtary jaıyndaǵy shyǵarylym óte joǵary suranysqa ıe boldy. Endi osy qarasha aıynda áıel quqyqtary men harassmentke qatysty materıaldardy berýdi josparlap otyrmyn.
– Harassmentti, ásirese erlerdiń áıelderge tıisýin toqtatý múmkin be?
– Árıne, múmkin, qazirgi tańda men qatelespesem Parlamentte osy jaıly zań jobasy daıyndalyp jatyr. Alaıda ol jerde harassmentke tek qana Qylmystyq kodekske ózgerister engizý arqyly jaza taǵaıyndalady eken. Meniń oıymsha, bul durys emes, sebebi basqa elderde mundaı jaǵdaıda eń birinshi, jumys berýshi jaýapty. Iаǵnı osyndaı máselege jumys ýaǵynda tap bolǵan áıel birinshi bolyp jumys berýshige habarlaý kerek, bul rette Eńbek kodeksine ózgerister engizý kerek bolady. Eger budan da eshqandaı nátıje shyqpaǵan kúnde, jábirlenýshi áıel sotqa shaǵymdanýy tıis. Ol jerde jumys berýshige atalǵan máseleni sheshe almaǵany úshin ákimshilik jaza, aıyppul salynýy kerek.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken
Aıa О́MIRTAI,
«Egemen Qazaqstan»
Qaltasynan esirtki tabylǵan boıjetken 3 jylǵa sottaldy
Qoǵam • Keshe
Teńiz ken ornyndaǵy jarylys neden bolǵany anyqtaldy
Oqıǵa • Keshe
Nursultan Nazarbaevtyń atyna merekelik hattar kelip túsýde
Elbasy • Keshe
Astanada «Elorda báıgesi» respýblıkalyq týrnıri ótti
Elorda • Keshe
Pedagogıkalyq ǵylymdarǵa 11 myńǵa jýyq grant bólindi
Bilim • Keshe
Elordada Alash tas joly boıyndaǵy kópir ashyldy
Elorda • Keshe
Qazaqstannyń birneshe óńirinde burshaq jaýady
Aýa raıy • Keshe
Teńiz ken ornynda zardap shekkenderge materıaldyq kómek kórsetiledi
Aımaqtar • Keshe
Astanada 3 jasar bala 13-qabattan qulady
Qoǵam • Keshe
Almatynyń 199 turǵyny koronavırýs juqtyrǵan
Koronavırýs • Keshe
Teńiz ken ornynda ózine qol jumsaǵan jumysshynyń denesi tabyldy
Aımaqtar • Keshe
Teńiz ken ornynda jarylys bolyp, eki adam qaıtys boldy
Qazaqstan • Keshe
Úkimette KQK-daǵy jaǵdaı talqylandy
Úkimet • Keshe
Nur-Sultan «sary» aımaqqa ótýi múmkin
Koronavırýs • Keshe
OPEK-tiń bas hatshysy kóz jumdy
Álem • Keshe
AQSh elshisi qazaqstandyqtardy elorda kúnimen quttyqtady
Elorda • Keshe
Alakóldegi órtke qatysty tergeý amaldary bastaldy
Aımaqtar • Keshe
Astana turǵyndarynyń sany 4 ese ósti
Elorda • Keshe
Bir táýlikte 360 qazaqstandyq koronavırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Keshe
О́zbekstanǵa et ónimderiniń eksporty artady
Ekonomıka • Keshe
Elordanyń 300-den astam turǵyny páterli boldy
Elorda • Keshe
6 shildege arnalǵan aýa raıy boljamy
Aýa raıy • Keshe
Elorda • Keshe
Elorda • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Ult saýlyǵyn ulyqtaǵan megapolıs
Elorda • Keshe
Elorda • Keshe
Teatr • Keshe
Sapa naryǵynda básekelestikke jol ashylady
Aımaqtar • Keshe
О́ner • Keshe
«Ordabasy» kóshbasshylar qataryna qosyldy
Fýtbol • Keshe
Tuńǵysh ret shırek fınalda oınaıdy
Tennıs • Keshe
Qoǵam • Keshe
Mereıtoıy týǵan jerinde atap ótildi
Qoǵam • Keshe
Irikteýdiń ekinshi kezeńine ótti
Sport • Keshe
Uqsas jańalyqtar