Tıispe. Ne trogaı. No Harassment

– Bizdiń qoǵamda áıel teńsi­z­degimen qalaı kúresý kerek dep oılaısyz?

– Eń birinshiden, áıelderge erlermen teń jalaqy taǵaıyn­dalýyn talap etý. Ekinshiden, áıelderge qyzmettiń kez kelgen túrin isteýge múm­kindik berý. О́zderińizge má­lim, Qazaqstanda kásiptiń keı­bir túrlerinde áıel­derge ju­mys is­teýge tyıym salynǵan. Son­­daı-aq jumys barysynda oǵan eshqandaı da qysym kórse­tilmeýine zań jú­zinde qatań tyıym salýǵa yqpal etýimiz tıis.

– Eger áıel genderlik teńsiz­dikti basynan keshirse, ne isteý kerek?

– Zańger retinde meniń usy­nysym aldymen sotqa, odan keıin quzyrly organdarǵa shaǵymdaný kerek. Sebebi zań solaı. О́kinishke qaraı, memlekettik organdar is júzinde áıelderge kómektese almaı keledi. Bul jerde memlekettik uıym­dar tarapynan, qoǵam tarapynan nemquraıdylyq ta bar. Odan keıin mundaı isterde ne isteý kerektigin memlekettik organdar bile bermeıdi, óıtkeni zań jaǵynan mundaı mehanızm joq. Sondyqtan da áıelderge keńesim, joǵaryda atalǵan organdar kómektespegen jaǵdaıda, olar ári qaraı tek BUU-ǵa, ıaǵnı Adam quqyqtary jóninde komıtetke shaǵymdanýyna bolady.

– Tıispe/Ne trogaı/No Ha­ras­s­ment jobasyna keńirek toq­ta­lyp ótseńiz? Nelikten bulaı ata­dyńyz?

– 2020 jyldyń qyrkúıek aıynda MISK uıymynda «Adam quqyqtary» jónindegi mektepti támamdaǵannan keıin paıda bolǵan joba. Osylaısha «Tıispe» (tiispe.kz) atty jobama grant utyp aldym. Jobanyń maqsaty áleýmettik jelide adam quqyqtary, áıel quqyqtary sa­lasyndaǵy saýattylyqty arttyrý, sondaı-aq áıelderge jumys ornyndaǵy tıisýlerge, ıaǵnı ha­rassmentke jol bermeý. Son­daı-aq osyǵan qatysty tıisti zań­dardyń shyǵýyna yqpal etý. Iаǵnı atalǵan taqyryptar jaıly qazaq tilinde aqparatty kóbirek taratý, vıdeo túsirý arqyly nasıhatyn arttyrýymyz kerek. Aqparat azdyǵynan bizdiń qarakóz qyz­darymyz bul másele jaıyn­da múldem habarsyz bolýy múmkin. Al eń bas­ty másele elimizde jynystyq qatynasqa májbúrleıtin harassmentke qatysty zań joq. Iаǵnı kez kelgen áıel jumysynda osy jaǵdaıǵa tap bolǵan kezde ony sheshýdiń tek qana eki joly bar. Birinshisi, sol jaǵdaımen únsiz kelisý, ekinshisi jumystan óz erkimen shyǵý. Osy rette meniń qolǵa alǵan jobam aldaǵy úsh jyl ishinde qy­symǵa tap bolǵan áıelderge zań jaǵynan kómektesýdi kóz­deı­di. Sebebi qazirgi tańda atalǵan jaǵdaı boıynsha BUU-ǵa tek bir áıel ǵana shaǵymdanǵan. BUU áıelder uıymymen birlese júrgizilgen saýaldama boıynsha Qazaqstanda árbir úshinshi áıel harassmentke ushyraıdy.

– Jynystyq zorlyq-zom­­bylyq qurbandaryn áleý­met­tik qorǵaý, qol­­daý kórsetý isin­degi eń úlken qı­yn­­dyq qan­daı?

– Kóbine áıelder qoǵam, mem­lekettik uıymdar tarapynan eshqandaı qoldaý tappaıdy. Qoldaý retinde psıhologııalyq kómek, zańgerlik kómek qajet bolady. Sonymen qatar zań ja­ǵynan tek qana zorlaýǵa qatys­ty jaza bar, al harassmentke qatysty zańdyq turǵyda esh­qandaı mehanızm joq.

– Al erler qaýymy keı áre­­­ket­teriniń áıel quqyǵyn buzatynyn nege bile bermeıdi?

– Meniń oıymsha, qazaq tilinde aqparattyń az bolýynda. Bul jaıly áleýmettik jelilerde kóbirek aıtylýy kerek.

– Biz «jábirlenýshiniń ózi ki­náli» degendi jıi estımiz. Qo­­ǵam­daǵy ondaı syńarjaq kóz­qarasty qalaı ózgerte alamyz?

– Bul jerde jalpy qoǵamnyń quqyqtyq saýattylyǵyn artty­rý kerek sııaqty. Mysaly, men ózimniń YouTube kanalym­da (8 myń oqyrmanym bar) qazaq tilinde zań jaǵynan keńester beremin. Meniń oıymsha, áleý­mettik jeliler – ol jaǵynan óte tıimdi qural. Jýyrda ǵana arnadaǵy adam quqyqtary jaıyndaǵy shyǵarylym óte joǵary suranysqa ıe boldy. Endi osy qarasha aıynda áıel quqyqtary men harassmentke qatysty materıal­dardy berýdi josparlap otyrmyn.

– Harassmentti, ásirese er­ler­diń áıelderge tıisýin toq­tatý múmkin be?

– Árıne, múmkin, qazirgi tańda men qatelespesem Par­lamentte osy jaıly zań jo­basy daıyndalyp jatyr. Alaı­da ol jerde harassmentke tek qana Qylmystyq kodekske óz­gerister engizý arqyly jaza ta­ǵaıyndalady eken. Meniń oıymsha, bul durys emes, sebebi basqa elderde mundaı jaǵdaıda eń birinshi, jumys berýshi jaýapty. Iаǵnı osyndaı máselege jumys ýaǵynda tap bolǵan áıel birinshi bolyp jumys berýshige habarlaý kerek, bul rette Eńbek kodeksine ózgerister engizý kerek bolady. Eger budan da eshqandaı nátıje shyq­paǵan kúnde, jábirlenýshi áıel sotqa shaǵymdanýy tıis. Ol jerde jumys berýshige atalǵan máseleni sheshe almaǵany úshin ákimshilik jaza, aıyppul salynýy kerek.

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimelesken

Aıa О́MIRTAI,

«Egemen Qazaqstan»