Jambyl men Abaı nárlengen rýhanı qaınarlardyń biri – halyq aýyz ádebıeti. Qos aqyn ózinen burynǵy kúlli kórkemdik baılyqty saralap, ózderine taǵylym ala bildi. Zańǵar jazýshy M.Áýezov óziniń zertteýlerinde Abaı sýsyndaǵan kúlli folklor baılyǵy, aýyz ádebıeti janrlarynyń árqaısysyna toq­­talyp ótedi. Máselen, «Eń al­ǵashqy óleń jaıyn baıandaǵan jy­rynda Abaı Shortanbaıdy, Dýlatty, Buhar jyraýdy aýyzǵa alsa, solardyń sózin bala kúninen estip, tanyp, jattap óskenin sezýge bolady. Árı­ne, osyndaı aqyndyq muralarymen qatar, mysal, maqal, ańyz, dastan, aıtys sııaqty san qazynany ájeden, anadan, qonaq, jolaýshylardan kóp esitedi... Bir aıtqandy uǵyp alý, uqqanyn umytpaý, el sózinde olardy kerekke jaratyp, áńgi­me arasyna kiristirip otyrý – sheshenderge kóp jaıylǵan ádet edi. Abaıǵa da sol paryz sııaqty bolǵan. Jas jigit bil­gen ónerin ornymen keregine jaratyp, kelistirip, kórkeıtip sóıleıtin bolady. El kózine sheshen bolyp kórine bastaıdy», deıdi. Al Jambyl jaıynda akademık S.Qasqabasov: «Ata-anasynan daryǵan óner, óz tabıǵatyndaǵy talant, halyq poezııasy men aýyz áde­bıetiniń dástúri – mine, osynyń bári qosyla kelip, uly jyrshyny dúnıege ákeldi, ony aýyl aqynynan qazaq eline ǵana emes, barsha álemge áıgili jyraý etti» dep, aqynnyń evolıýsııalyq ósýine yqpalyn tıgizgen jaıttardy tilge tıek etedi. Osy my­saldardan eki alypqa ortaq sa­baqtastyqty kóremiz. Ol ún­destik qos aqynnyń nár alyp sýsyn­daǵan ózine deıingi rýhanııat qundylyqtary edi. Abaı men Jambyl balalyq shaǵynan bastap, aýyz ádebıetiniń mol muralarynan erkin sýsyndap, óz shyǵarmalarynda sheberlik shyńyna jetip, kórkemdik tur­ǵysynan damyta, ózgege daryta bildi. Aqıqatynda, týǵan áde­bıettiń tunyq tumasynan nár alyp, óz taǵdyryna temirqazyq ete bilgen aqynnyń asqaq rýhy týma ádebıettiń káýsar bula­ǵynan nárlendi. Olardyń qazaq ádebıetiniń san qyrly qaınar­larynan tamasha taǵylym, rýhanı bastaý alýy – tabıǵı, zańdy qubylys edi. Halqymyzdyń baı ádebı qazynasy qos aqynnyń aza­mattyq jolynyń qalyptasýyna, aqyndyq sheberlikteriniń shyń­dalýyna zor yq­palyn tıgizgen qubylys boldy.

Áýezov Abaıdyń tókpe aqyn­­dyqqa erte beıimdel­ge­nin anyq sýretteıdi: «...Abaı aqyn­dyǵy onyń jas ke­zi­­nen kóp muralar qaldyrmasa, sol kezde Abaı aqyn emes edi deý qate bolady. Abaı sol ýaqytta da aqyn. Aqyndyǵyn jáne mol qoldanǵan, óz ónerin kúnde synǵa salyp, óz ónerin kúnde bezep otyrǵan aqyn. Onysy jáne ómir qubylysyna kúnbe-kún, qolma-qol ushtasyp otyrǵan aqyndyq. Bir jaǵynan, júırik, sheshen, ásem, utqyr sózdiń aqyn­dyǵy. Kóbinese qarasózben aı­tyl­ǵan tapqyrlyq, alǵyrlyq. О́leńdi, sýyrypsalma aıtysty Abaı oıynda da, shynynda da kóp qoldanyp júrgen».

 Halqymyzdyń san qyrly, baı aýyz ádebıetiniń kórkem nyshandary Abaı muralarynda molynan aıshyqtala túsedi. Jyr alyby Jambyl jaıyn­da: «Jákeń ári jyraý, ári jyrshy, ári aqyn. Ol ózine deıin ertede ómir súrgen aıtýly aqyn­dar men jyr­shylardyń mu­rasyn, kúlli halyq poezııasyn tolyq meńgergen, ıgergen óz shyǵarmashylyǵyna arqaý etken» degen tujyrym oryndy aıtylǵan. О́zine deıingi ult­tyq rýhanııatpen sýsyndap ósken Jambyl aqynnyń mura­larynan aýyz ádebıetiniń qun­dylyqtary aıqyn kórinedi. Abaı da, Jambyl da zamana jaıyn, ondaǵy qoǵamdyq ómir qubylystaryn týyndylaryna arqaý etip otyrǵan. Oǵan bı-bolystardy synap, minegen arnaý óleńderi dálel bolmaq.

Jambyl:

«Salqyn kelip, toń teris,

Syrtqa syzdap qaraısyń.

Senen basqa joq bolys.

Dep ózińdi sanaısyń...

Sharǵa túser shaǵyńda.

Qara ter bop shabyldyń

Elge sóziń jetkenshe:

Jamaǵat dep jalyndyń,

Salǵyrtyqqa salyndyń, –

dese, Abaı:

Máz bolady bolysyń,

Arqaǵa ulyq qaqqanǵa,

Sheltireıtip orysyn,

Shendi shekpen japqanǵa...

Ol boldym-aq deı berer,

Bulǵaq qaǵyp basqanǵa.

Eleń qaǵyp elbirer,

Elertip kózdi aspanǵa, –

deıdi. Qos aqynnyń otty jyrlary – zaman kelbetin, ondaǵy adamnyń bolmysyn kórseter aına ispetti. Qoǵam ómirindegi shyndyqty búkpesiz, boıamasyz sol qalpynda óleńderinde ór­nektep, aqıqatty aıtyp, shy­ǵar­malary arqyly oqyrman qa­ýymyn jaqsylyqqa úndeıdi. Abaı men Jambyl – aqyndyq mádenıeti bıik, sheberlikteri shyńdalǵan, qazaq ádebıetine ja­ńasha lep ákelgen kesek tul­ǵalar. Abaı da óz lırı­kasynyń kerek­ti jerinde keıbir qoǵamdyq qaty­nastardan belgi bere oty­ryp, ómirge kózqa­ra­syn, tanym-talǵamyn, ıdeıalyq betin aıqyn­daıdy. Qos aqyn qoǵam ómirindegi bolyp jatqan má­selelerdi tilge tıek etip otyrǵan. Qazaqtyń da­nysh­pan aqyndary Abaı men Jambyl shyǵarmalary eskir­meıdi, ár urpaq ony jańasha kóz­qaras turǵysynan tanyp, olarǵa ózindik baılamyn aıtady. Jańa zaman talaby da oqyrman aldyna jańa mindetter qoıatyny sózsiz.

Saltanat Jambylova,

Jambyl Jabaevtyń ádebı-memorıaldy mýzeıiniń meńgerýshisi