Mashına jasaý salasy múlgigen joq

Sheteldik avtoónerkásipti shekteı almadyq

Joba-josparlar men boljamdardyń kúl-talqanyn shyǵarǵan bıylǵy pandemııa mashına jasaý salasyna da salqynyn tıgizbeı qoımady. Biraq ózge salalarmen salystyrǵanda anaý aıt­qandaı tyǵyryqqa tirelmedi de. Munyń sebe­bin Qazaqstan Mashına jasaýshylar odaǵynyń basqarma múshesi Pavel Bek­lemıshev túsindirip berdi.

– Birinshiden, mashına jasaý – serpindi sala. Ekinshiden, salanyń ónimderine árdaıym suranys bar. Álbette, bıylǵy jaǵdaı bizdi de aınalyp ótken joq. Pan­demııa oryn alsa da, suranys saqtaldy. Onyń ústine salaǵa memleket tarapynan aıtarlyqtaı kóńil bólinedi. Ásirese ekonomıkada daǵdarys bastalǵanda mundaı qoldaýdyń kómegi zor, – deıdi ol.

Derekterge súıensek, 2020 jyldyń qańtar-tamyz aralyǵynda Qazaqstannyń óńdeý ónerkásibi 3,3 paıyz ósim kór­set­ken. Sonyń ishinde mashına jasaý sala­syndaǵy ósim 16,3 paıyzdy quraǵan. Bul rette, avtomobıl jasaý kórsetkishi 51,8 paıyzdyq ósimge teń. Alaıda bizdiń eldegi resmı statıstıka kóp jaǵdaıda shynaıy ahýalmen sáıkes kele bermeıdi. Muny bıylǵy Joldaýynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ta eskertken edi. Memleket basshysynyń Statıstıka komı­tetin Prezıdent Ákimshiligine baǵy­nysty vedomstvo etý týraly tapsyrma bergeni de sondyqtan.

Joǵarydaǵy statıstıkada kel­ti­rilgendeı, avtomobıl jasaý baǵytynyń ósimi kóńilge qýanysh uıalatady. Soǵan qarap-aq mashına jasaý salasyndaǵy tabystardyń dál osy baǵytqa tıesili dep birden ańǵarýǵa bolady. Alaıda Pavel Beklemıshev bul pikirmen kelispeıdi.

– Dál qazirgi jaǵdaıda avtomobıl qurastyrýdy mashına jasaý sala­sy­nyń negizgi baǵytyna aınaldy dep aıta almaımyn. Sebebi bıylǵy ósim – kom­mer­sııalyq belsendiliktiń jemisi. Atalǵan baǵyttyń pandemııa jaǵdaıynda jaqsy ósim kórsetkeni túsinikti. Sebebi shekara jabyldy. Syrttan kólik satyp áke­lý tyıyldy. Demek, turǵyndar úshin kólik alýdyń bir ǵana joly qaldy. Ol – Qazaqstanda qurastyrylǵan kólikterdi satyp alý. Sondyqtan muny shynaıy óndiris dep ataýǵa asyqpaıyq. Onyń ústine bul bar bolǵany qurastyrý ǵana. Biz mundaı kólikterdi qazaqstandyq kompa­nııalardan satyp alsaq ta, túptep kel­gende sheteldik avtoónerkásipti qarjy­lan­dyryp otyrmyz. Árıne, syrttan kele­tin ónimdi shektegimiz keledi. Jos­par bar. Ynta zor. Biraq munyń bári­ne uzaq ýaqyt kerek, – deıdi Pavel Bekle­mıshev.

Shıkizat máselesin qalaı sheshemiz?

Qazaqstannyń mashına jasaý nary­ǵyn­daǵy beldi oıynshylardyń biri – «Qaınar-ABK» JShS. Kompanııanyń damý jónindegi dırektory Turar Jol­ma­­ǵam­betovtiń aıtýynsha, pandemııa naýryz jáne sáýir aılarynda akkýmýlıator shyǵaratyn zaýyttyń jumysyna aıtarlyqtaı áser etken. О́ıtkeni naýryz-sáýirde, ıaǵnı tótenshe jaǵdaı kezinde kásiporyn jumys istegen joq. 

– Tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵan soń óndiris kólemin ulǵaıta bastadyq. Joq degen­de ótken jylǵy óndiristik mejeni ba­ǵyndyramyz dep jospar qurdyq. Byltyr 2,5 mln akkýmýlıator shyǵa­rylǵan bolatyn. Ázirshe jos­pardan az-kem artta kele jatyrmyz. Tóten­she jaǵdaı, karantınge baılanysty ónim­derdi sheteldik naryqtarǵa ótkizý turǵy­synan shekarada problema týynda­dy. О́ıtkeni seriktester taýardy qabyl­daı almady. Shıkizatqa qatysty másele de aldan shyqty. Kompanııa ony Qytaı­dan ákeletin edi. Bizdiń negizgi shıkiza­tymyz – bastapqy qorǵasyn, qorǵasyn synyqtary. Sońǵy alty aıda bastapqy qor­ǵasynnyń quny álsiregen teńge jaǵdaıynda tonnasyna 2 myń dollarǵa deıin kóterildi. Bul bizdiń ónimniń ózin­dik qunyna, syrtqy naryqtardaǵy báse­kege qabilettilikke áser etedi, – deıdi ol.

Osy oraıda, Memleket basshysy kásiporyndardy qoljetimdi shıkizatpen qamtamasyz etetin retteýshi tetik bolýy kerektigin aıtqan bolatyn. Biraq bul baǵyttaǵy jumystar áli tıisti nátıje bergen joq. On jyldaı jumys istep kele jatqan Indýstrııalandyrý baǵdarlamasynyń negizgi maqsaty da shıkizatty múmkindiginshe daıyn ónimge deıin óńdeýge qol jetkizý edi. Alaıda keıbir óndiris oryndary úshin shıkizatty shetelden satyp alǵan tıimdi bolyp tur. О́ıtkeni quny arzan. Al otandyq shıkizattyń baǵasy bas aınaldyrady.

– Bizdiń kásiporyn qorǵasyn óńdeıdi. Eger shıkizatty syrttan satyp alýǵa májbúr bolsaq, qosylǵan qu­ny joǵary ónimdi qalaı shyǵaramyz? Son­dyqtan Úkimet jyl sońyna deıin mashı­na jasaýshylardyń shıkizatqa qol jet­kizý tetigin ázirleýi kerek. Máselen, Reseı Federasııasynda óndirýshilerge bas­tapqy metaldy shetelge arzan baǵaǵa satýǵa ty­ıym salynǵan. Kerisinshe, ishki naryqqa áldeqaıda arzanǵa satýy kerek. Dál osy prınsıpti Qazaqstanda da qol­danýǵa bolady. Reseıdiń alıýmınıı shyǵa­ratyn «RÝSAL» kompanııasy syrtqy na­ryqpen salystyrǵanda, ishki naryq­taǵy óńdeýshilerge shıkizatty 10-15 pa­ıyzǵa arzanǵa beredi. Sonyń nátıje­sinde arzan shıkizatqa qol jetkiz­gen reseılik óndirýshiler ishki-syrtqy naryqtyń bárinde básekege qabiletti bolyp otyr, – deıdi Turar Jolmaǵambetov.

Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi Indýstrııalyq damý jáne ónerkásiptik qaýipsizdik komıteti mashına jasaý basqarmasynyń bas sarapshysy Rýslan Hısamýtdınovtiń aıtýynsha, mınıstrlik otandyq óndirýshilerge shıkizat berý máselesin qarastyryp, tıisti tetikterdi pysyqtaýda. Budan bólek, shıkizatqa kvota bólý máselesi de qarastyrylyp jatqan kórinedi.

Salyqtyq, kedendik júktemeni kemitý kerek

Pavel Beklemıshevtiń aıtýynsha, túrli ónimder shyǵarylatyn mate­rıal­dar men jınaqtaýyshtardyń quny óner­kásiptiń kez kelgen salasy úshin ózekti. Onyń ishinde mashına jasaý salasy úshin ózektiligi áldeqaıda joǵary.

– Tańǵalarlyǵy, otandyq taýar ón­dirýshiler paıdalanyp otyrǵan qorǵa­synnyń quny London metall bırjasynda kórsetilgen baǵadan qymbat. Lon­don bırjasyndaǵy qorǵasynnyń baǵasy naryqtyq qunǵa jáne materıal­dy eýropalyq porttarǵa jetkizý shyǵyn­daryna baılanysty qalyptasady. Eger qorǵasyn Qazaqstannyń óz ishinde jet­kilikti túrde tutynylatyn bolsa, ony  syrtqa shyǵarýdyń qajeti joq. Shetelge tasymaldaýǵa onsyz da shyǵyn shyǵaryp otyr. Osynyń esebinen qazaqstandyq taýar óndirýshiler úshin qorǵasyn baǵa­syn tómendetýge bolady. Bul bir. Ekin­shiden, shıkizat baǵasyn tómendetýge múm­kindik bar. Sebebi materıal el aýmaǵynda qaıta óńdelip, qosylǵan quny joǵary ónim alynǵan jaǵdaıda respýblıka bıýd­jetine túsetin salyqtyq túsimder álde­qaıda joǵary bolady, – dedi Pavel Bekle­mıshev.

Onyń aıtýynsha, mashına jasaý salasyna qoldaý kórsetý úshin shetelden materıaldar men jınaqtaýyshtardy ım­port­taǵan kezde salyqtyq jáne keden­­dik júktemeni tómendetý kerek. Son­­daı-aq Qazaqstan aýmaǵynda jınaq­taýysh­tar men daıyndamalardy shy­ǵarý úshin óndiris bazalaryn qurý ma­ńyz­dy. О́z kezeginde bul salaǵa qosymsha báse­kelestik beredi.

«Atameken» ulttyq kásipkerler pala­­tasy óńdeý ónerkásibi depar­ta­men­­tiniń dırektory Zıfa Iаkýpovanyń aıt­ýynsha, mashına jasaý salasyndaǵy kásip­oryndardyń deni jınaqtaýyshtardy shetelden tasymaldaıdy. Sondyqtan karantın jaǵdaıynda kedendik ákimshi­len­dirý boıynsha tıisti sharalar qabyldaý kerek.

– Saladaǵy kompanııalar óz ónimderin sheteldiń naryǵyna tanystyryp, sapasyn dáleldeý úshin úlken shyǵynǵa batady. Biraq onsyz ónimdi eksporttaý taǵy múmkin emes. Sertıfıkat alý úshin aldymen úlgini jiberý kerek. Bul da ońaı sharýa emes. Ásirese mashına jasaý salasy úshin qymbatqa túsedi. Erejege ózgerister engiziledi. Buryn sertıfıkat alý shyǵyndary óteletin. Endi mundaı qoldaý sertıfıkat alý úshin shetelge shyǵarylatyn úlgige de qatysty bolmaq. Iаǵnı úlginiń de shyǵyndary óteletin bolady. Bul saladaǵy kásiporyndar úshin qarjylyq turǵydan úlken qoldaý ekeni anyq, –  deıdi kásipkerler palatasynyń ókili.

Bıyl Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda 996 mlrd teńgege 206 joba iske qosylýy kerek. Bul óz kezeginde óndi­ris kólemin 1,3 trln teńgege, eksport kóle­min 325 mlrd teńgege ulǵaıtady dep kúti­lýde. Sondaı-aq 19 myńnan astam jumys orny ashylady degen boljam bar. Bul rette mashına jasaý salasynda 170 mlrd teńgege 19 joba júzege asyrylýda.