Qazaqstannyń mashına jasaý salasy pandemııa jaǵdaıynda qalaı damýda? Taýar óndirýshiler nendeı problemalarmen betpe-bet kelýde? Salaǵa memleket tarapynan qandaı qoldaý qajet? Osy suraqtardyń tóńireginde az-kem áńgime órbitkendi jón kórdik.

Infografıkany jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»
Sheteldik avtoónerkásipti shekteı almadyq
Joba-josparlar men boljamdardyń kúl-talqanyn shyǵarǵan bıylǵy pandemııa mashına jasaý salasyna da salqynyn tıgizbeı qoımady. Biraq ózge salalarmen salystyrǵanda anaý aıtqandaı tyǵyryqqa tirelmedi de. Munyń sebebin Qazaqstan Mashına jasaýshylar odaǵynyń basqarma múshesi Pavel Beklemıshev túsindirip berdi.
– Birinshiden, mashına jasaý – serpindi sala. Ekinshiden, salanyń ónimderine árdaıym suranys bar. Álbette, bıylǵy jaǵdaı bizdi de aınalyp ótken joq. Pandemııa oryn alsa da, suranys saqtaldy. Onyń ústine salaǵa memleket tarapynan aıtarlyqtaı kóńil bólinedi. Ásirese ekonomıkada daǵdarys bastalǵanda mundaı qoldaýdyń kómegi zor, – deıdi ol.
Derekterge súıensek, 2020 jyldyń qańtar-tamyz aralyǵynda Qazaqstannyń óńdeý ónerkásibi 3,3 paıyz ósim kórsetken. Sonyń ishinde mashına jasaý salasyndaǵy ósim 16,3 paıyzdy quraǵan. Bul rette, avtomobıl jasaý kórsetkishi 51,8 paıyzdyq ósimge teń. Alaıda bizdiń eldegi resmı statıstıka kóp jaǵdaıda shynaıy ahýalmen sáıkes kele bermeıdi. Muny bıylǵy Joldaýynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ta eskertken edi. Memleket basshysynyń Statıstıka komıtetin Prezıdent Ákimshiligine baǵynysty vedomstvo etý týraly tapsyrma bergeni de sondyqtan.
Joǵarydaǵy statıstıkada keltirilgendeı, avtomobıl jasaý baǵytynyń ósimi kóńilge qýanysh uıalatady. Soǵan qarap-aq mashına jasaý salasyndaǵy tabystardyń dál osy baǵytqa tıesili dep birden ańǵarýǵa bolady. Alaıda Pavel Beklemıshev bul pikirmen kelispeıdi.
– Dál qazirgi jaǵdaıda avtomobıl qurastyrýdy mashına jasaý salasynyń negizgi baǵytyna aınaldy dep aıta almaımyn. Sebebi bıylǵy ósim – kommersııalyq belsendiliktiń jemisi. Atalǵan baǵyttyń pandemııa jaǵdaıynda jaqsy ósim kórsetkeni túsinikti. Sebebi shekara jabyldy. Syrttan kólik satyp ákelý tyıyldy. Demek, turǵyndar úshin kólik alýdyń bir ǵana joly qaldy. Ol – Qazaqstanda qurastyrylǵan kólikterdi satyp alý. Sondyqtan muny shynaıy óndiris dep ataýǵa asyqpaıyq. Onyń ústine bul bar bolǵany qurastyrý ǵana. Biz mundaı kólikterdi qazaqstandyq kompanııalardan satyp alsaq ta, túptep kelgende sheteldik avtoónerkásipti qarjylandyryp otyrmyz. Árıne, syrttan keletin ónimdi shektegimiz keledi. Jospar bar. Ynta zor. Biraq munyń bárine uzaq ýaqyt kerek, – deıdi Pavel Beklemıshev.
Shıkizat máselesin qalaı sheshemiz?
Qazaqstannyń mashına jasaý naryǵyndaǵy beldi oıynshylardyń biri – «Qaınar-ABK» JShS. Kompanııanyń damý jónindegi dırektory Turar Jolmaǵambetovtiń aıtýynsha, pandemııa naýryz jáne sáýir aılarynda akkýmýlıator shyǵaratyn zaýyttyń jumysyna aıtarlyqtaı áser etken. О́ıtkeni naýryz-sáýirde, ıaǵnı tótenshe jaǵdaı kezinde kásiporyn jumys istegen joq.
– Tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵan soń óndiris kólemin ulǵaıta bastadyq. Joq degende ótken jylǵy óndiristik mejeni baǵyndyramyz dep jospar qurdyq. Byltyr 2,5 mln akkýmýlıator shyǵarylǵan bolatyn. Ázirshe jospardan az-kem artta kele jatyrmyz. Tótenshe jaǵdaı, karantınge baılanysty ónimderdi sheteldik naryqtarǵa ótkizý turǵysynan shekarada problema týyndady. О́ıtkeni seriktester taýardy qabyldaı almady. Shıkizatqa qatysty másele de aldan shyqty. Kompanııa ony Qytaıdan ákeletin edi. Bizdiń negizgi shıkizatymyz – bastapqy qorǵasyn, qorǵasyn synyqtary. Sońǵy alty aıda bastapqy qorǵasynnyń quny álsiregen teńge jaǵdaıynda tonnasyna 2 myń dollarǵa deıin kóterildi. Bul bizdiń ónimniń ózindik qunyna, syrtqy naryqtardaǵy básekege qabilettilikke áser etedi, – deıdi ol.
Osy oraıda, Memleket basshysy kásiporyndardy qoljetimdi shıkizatpen qamtamasyz etetin retteýshi tetik bolýy kerektigin aıtqan bolatyn. Biraq bul baǵyttaǵy jumystar áli tıisti nátıje bergen joq. On jyldaı jumys istep kele jatqan Indýstrııalandyrý baǵdarlamasynyń negizgi maqsaty da shıkizatty múmkindiginshe daıyn ónimge deıin óńdeýge qol jetkizý edi. Alaıda keıbir óndiris oryndary úshin shıkizatty shetelden satyp alǵan tıimdi bolyp tur. О́ıtkeni quny arzan. Al otandyq shıkizattyń baǵasy bas aınaldyrady.
– Bizdiń kásiporyn qorǵasyn óńdeıdi. Eger shıkizatty syrttan satyp alýǵa májbúr bolsaq, qosylǵan quny joǵary ónimdi qalaı shyǵaramyz? Sondyqtan Úkimet jyl sońyna deıin mashına jasaýshylardyń shıkizatqa qol jetkizý tetigin ázirleýi kerek. Máselen, Reseı Federasııasynda óndirýshilerge bastapqy metaldy shetelge arzan baǵaǵa satýǵa tyıym salynǵan. Kerisinshe, ishki naryqqa áldeqaıda arzanǵa satýy kerek. Dál osy prınsıpti Qazaqstanda da qoldanýǵa bolady. Reseıdiń alıýmınıı shyǵaratyn «RÝSAL» kompanııasy syrtqy naryqpen salystyrǵanda, ishki naryqtaǵy óńdeýshilerge shıkizatty 10-15 paıyzǵa arzanǵa beredi. Sonyń nátıjesinde arzan shıkizatqa qol jetkizgen reseılik óndirýshiler ishki-syrtqy naryqtyń bárinde básekege qabiletti bolyp otyr, – deıdi Turar Jolmaǵambetov.
Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi Indýstrııalyq damý jáne ónerkásiptik qaýipsizdik komıteti mashına jasaý basqarmasynyń bas sarapshysy Rýslan Hısamýtdınovtiń aıtýynsha, mınıstrlik otandyq óndirýshilerge shıkizat berý máselesin qarastyryp, tıisti tetikterdi pysyqtaýda. Budan bólek, shıkizatqa kvota bólý máselesi de qarastyrylyp jatqan kórinedi.
Salyqtyq, kedendik júktemeni kemitý kerek
Pavel Beklemıshevtiń aıtýynsha, túrli ónimder shyǵarylatyn materıaldar men jınaqtaýyshtardyń quny ónerkásiptiń kez kelgen salasy úshin ózekti. Onyń ishinde mashına jasaý salasy úshin ózektiligi áldeqaıda joǵary.
– Tańǵalarlyǵy, otandyq taýar óndirýshiler paıdalanyp otyrǵan qorǵasynnyń quny London metall bırjasynda kórsetilgen baǵadan qymbat. London bırjasyndaǵy qorǵasynnyń baǵasy naryqtyq qunǵa jáne materıaldy eýropalyq porttarǵa jetkizý shyǵyndaryna baılanysty qalyptasady. Eger qorǵasyn Qazaqstannyń óz ishinde jetkilikti túrde tutynylatyn bolsa, ony syrtqa shyǵarýdyń qajeti joq. Shetelge tasymaldaýǵa onsyz da shyǵyn shyǵaryp otyr. Osynyń esebinen qazaqstandyq taýar óndirýshiler úshin qorǵasyn baǵasyn tómendetýge bolady. Bul bir. Ekinshiden, shıkizat baǵasyn tómendetýge múmkindik bar. Sebebi materıal el aýmaǵynda qaıta óńdelip, qosylǵan quny joǵary ónim alynǵan jaǵdaıda respýblıka bıýdjetine túsetin salyqtyq túsimder áldeqaıda joǵary bolady, – dedi Pavel Beklemıshev.
Onyń aıtýynsha, mashına jasaý salasyna qoldaý kórsetý úshin shetelden materıaldar men jınaqtaýyshtardy ımporttaǵan kezde salyqtyq jáne kedendik júktemeni tómendetý kerek. Sondaı-aq Qazaqstan aýmaǵynda jınaqtaýyshtar men daıyndamalardy shyǵarý úshin óndiris bazalaryn qurý mańyzdy. О́z kezeginde bul salaǵa qosymsha básekelestik beredi.
«Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy óńdeý ónerkásibi departamentiniń dırektory Zıfa Iаkýpovanyń aıtýynsha, mashına jasaý salasyndaǵy kásiporyndardyń deni jınaqtaýyshtardy shetelden tasymaldaıdy. Sondyqtan karantın jaǵdaıynda kedendik ákimshilendirý boıynsha tıisti sharalar qabyldaý kerek.
– Saladaǵy kompanııalar óz ónimderin sheteldiń naryǵyna tanystyryp, sapasyn dáleldeý úshin úlken shyǵynǵa batady. Biraq onsyz ónimdi eksporttaý taǵy múmkin emes. Sertıfıkat alý úshin aldymen úlgini jiberý kerek. Bul da ońaı sharýa emes. Ásirese mashına jasaý salasy úshin qymbatqa túsedi. Erejege ózgerister engiziledi. Buryn sertıfıkat alý shyǵyndary óteletin. Endi mundaı qoldaý sertıfıkat alý úshin shetelge shyǵarylatyn úlgige de qatysty bolmaq. Iаǵnı úlginiń de shyǵyndary óteletin bolady. Bul saladaǵy kásiporyndar úshin qarjylyq turǵydan úlken qoldaý ekeni anyq, – deıdi kásipkerler palatasynyń ókili.
Bıyl Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda 996 mlrd teńgege 206 joba iske qosylýy kerek. Bul óz kezeginde óndiris kólemin 1,3 trln teńgege, eksport kólemin 325 mlrd teńgege ulǵaıtady dep kútilýde. Sondaı-aq 19 myńnan astam jumys orny ashylady degen boljam bar. Bul rette mashına jasaý salasynda 170 mlrd teńgege 19 joba júzege asyrylýda.
Qazaqstan • Keshe
Azyq-túlik beldeýiniń áleýeti nyǵaıyp keledi
Qoǵam • Keshe
Sport • Keshe
Ekonomıkany nesıeleý óse bastady
Ekonomıka • Keshe
Onlaın-petısııa: Qoǵamnyń barometrine aınala ala ma?
Qazaqstan • Keshe
Gaz máselesiniń túıini tarqatylady
Ekonomıka • Keshe
Konsorsıým múmkindigi taǵy tómendedi
Ekonomıka • Keshe
Qarjy • Keshe
Sapaly ınternetpen túgel qamtylý kózdelip otyr
Aımaqtar • Keshe
Ata-ana jáne urpaq tárbıesi: Kiná men renish
Qoǵam • Keshe
Balalar básekelestigine baıyppen qarasaq...
Qoǵam • Keshe
Ońaltý ortalyǵyna oń kózqaras qajet
Medısına • Keshe
Abaı • Keshe
Rýhanııat • Keshe
«Qıly zaman» qalaı túsirilip jatyr?
Kıno • Keshe
Dári-dármekpen qamtamasyz etý qarqyndy júrgizilýde
Medısına • Keshe
Esirtki saýdasy órship, páter tonaý azaıdy
Qoǵam • Keshe
Qoǵam • Keshe
Muqan jáne onyń týǵan topyraǵy
Qazaqstan • Keshe
Tehnologııa • Keshe
11 eldi mekende mobıldi ınternet joq
Aımaqtar • Keshe
Baıraqty báseke jalaýyn kóteredi
Sport • Keshe
О́ner • Keshe
Qoǵam • Keshe
Polısııa Uzynaǵashtaǵy atysqa qatysty pikir bildirdi
Aımaqtar • Keshe
Avtobýsta burynǵy áıelin pyshaqtamaq bolǵan almatylyq qamaýǵa alyndy
Aımaqtar • Keshe
Aýa raıyna baılanysty birneshe óńirde eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Ekibastuz qalasynyń ákimi qyzmetinen ketti
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstanda genderlik kórsetkish jaqsaryp keledi
Qazaqstan • Keshe
JOO oqytýshylarynyń jalaqysy ósti
Úkimet • Keshe
11 jastaǵy qyz Badam ózenine batyp ketti
Oqıǵa • Keshe
Qyzylorda oblysy prokýrorynyń úsh orynbasary taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Úkimet «Zerde» holdıngin jabý jóninde qaýly qabyldady
Úkimet • Keshe
Kıberfýtboldan Qazaqstan quramasy FIFAe reıtınginde joǵarylady
Qazaqstan • Keshe
Ań aýlap júrgen er adam abaısyzda serigin atyp óltirdi
Oqıǵa • Keshe
Elordada Uly dala dańǵylyndaǵy kópir ashyldy
Elorda • Keshe
«Aqbaqaı» altyn shyǵarý fabrıkasynyń ekinshi kezeńi iske qosyldy
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar